یک نشست و چند رؤیا

محمدمهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: در روزهای اخیر با افزایش حملات روسیه به مواضع گروه های تروریستی و تقویت موضع بشار اسد در سوریه، تبادل نظرها و چانه زنی های کشورهای مختلف برای حل بحران سوریه طبق فرمول دلخواه و مطلوبشان نیز افزایش پیدا کرده است. در این راستا در آخرین دور تلاش ها به درخواست جان کری وزیر خارجه آمریکا جلسه بررسی اوضاع سوریه با حضور وزیران خارجه آمریکا، روسیه، ترکیه و عربستان در وین تشکیل شد. محور این دور از مذاکرات پیرامون چند مسأله اساسی بوده است که آینده بشار اسد و نیز حلقه کشورهای شرکت کننده در نشست های آتی برای حل بحران سوریه از مهمترین آنها بوده اند. در این راستا به نظر می رسد شرایط این نشست و نتایج حاصل از آن نکات تحلیلی قابل تأملی را در بر دارد.

اول: تشکیل نشست وین با درخواست آمریکا و به خصوص دعوت این کشور از روسیه نشان از آن دارد که آمریکا پذیرفته است موازنه قدرت در سوریه تغییر کرده و دیگر شرایط به گونه ای نیست که بتوان نقش کشورهای مؤثر در حل این بحران از جمله ایران و روسیه را نادیده گرفت و با آنها با زبان تهدید و تحریم سخن گفت. هر چند به دلیل روابط تیره جمهوری اسلامی ایران و آمریکا و نیز مخالفت و کارشکنی برخی کشورهای منطقه، آمریکا از ایران برای شرکت در این نشست دعوت نکرد؛ اما دعوت از روسیه در حالی که جدی ترین مطالبه این کشور لزوم شرکت ایران و برخی کشورهای دیگر در مذاکرات حول بحران سوریه بوده است، نشان از تعدیل مواضع آمریکا در قبال حامیان بشار اسد و پذیرش نقش اساسی آنها در حل این بحران دارد.

دوم: طیف کشورهای شرکت کننده در این نشست نیز نکته قابل تأمل دیگری است که نشان می دهد آمریکا و متحدان غربی- عربی اش می کوشند همواره دست برتر را در حل بحران سوریه داشته و تا حد امکان الگوی مورد نظر خود را در سوریه اجرایی کنند. ترکیه و عربستان هر دو از متحدین غرب و مخالفان سرسخت بشار اسد بوده و کمک های مالی و لجستیکی آنها به مخالفان بشار اسد سبب گسترش تروریسم و حتی قدرت یابی داعش در منطقه شده است. حال حضور این دو کشور در کنار آمریکا و روسیه نشان از آن دارد که اولا عربستان و ترکیه مجدانه خواهان ایفای نقش بیشتر در بحران سوریه و امتیازگیری از آمریکا بعد از توافق هسته ای با ایران هستند و ثانیاً آمریکا نیز ضمن برخی مماشات ها با روسیه، تصمیم دارد از موضع قدرت وارد مذاکره شده و ضمن امتیازدهی به کشورهای همسو با خود در منطقه، از اکثریت عددی آنها برای پیشبرد اهداف خود در سوریه استفاده کند.

سوم: نتایج حاصل از این نشست نیز دربردارنده نکات قابل تأملی است. هر چند نشست وین دستاوردهای ملموس چندانی به دنبال نداشت؛ اما برخی موضع گیری ها و توافقات کشورهای شرکت کننده قابل توجه است. یکی از این اظهار نظرها، موضع جان کری وزیر خارجه امریکا بود که بعد از نشست وین ضمن اذعان به «فراگیر بودن مذاکرات» در دور بعدی، اعلام کرد انتظار دارد دور تازه مذاکرات سوریه هفته آینده با مشارکت احتمالی ایران برگزار شود. مسأله دیگر نیز موافقت دو جانبه آمریکا و عربستان برای افزایش حمایت از مخالفان میانه رو!!! دولت سوریه همزمان با ادامه تلاش ها برای یافتن راه حلی سیاسی برای خاتمه دادن به جنگ در سوریه بود.

این نتایج نشان می دهد که خلاف ادعاهای کشورهای غربی و متحدان عربی آنها، نه مبارزه با داعش برای آنها در اولویت است و نه رأی و نظر مردم سوریه و بازگشت امنیت و ثیات به این کشور برای آنها اهمیت دارد. بنابراین با وجود تأکید برای عدم تقسیم بندی ترویست ها به خوب و بد و مبارزه جمعی برای ریشه کنی هر نوع افراط گرایی و تروریسم، شاهد آن هستیم که جبهه غربی – عربی همچنان بی توجه به روندهای دموکراتیک برای حل بحران سوریه، بر حمایت از تروریست های مخالف دولت قانونی تأکید می کند. در چنین شرایطی به نظر می رسد به نفع روسیه نیز هست که با ادامه پافشاری و حمایت از نقش آفرینی ایران، موضع خود را در سوریه تقویت کند، شریک و همکاری جدی برای مقابله با تروریسم برای خود فراهم سازد و جلوی زیاده خواهی های طرف غربی – عربی را نیز بگیرد؛ اما اینکه روسیه در عمل چه خواهد کرد و در برابر امتیازات احتمالی جبهه مقابل تا کجا از حضور ایران و مواضعش در سوریه حمایت خواهد کرد، نکته ایست که در نشست های آتی برای حل بحران روسیه روشن می شود.