مصاف ترامپ و پوتین؛ نابودی چشم انداز صلح

محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: در اواخر هفته گذشته در پی حملات هوایی دولت سوریه به مناطق تحت کنترل شورشیان در شهر خان شیخون، آمریکا با پرتاب ۵۹ موشک، پایگاه هوایی الشعیرات در غرب سوریه را هدف قرار داد تا به اصطلاح دولت سوریه را به خاطر کاربرد تسلیحات شیمیایی تنبیه کند. در حالی که مقامات سوری و روسی بارها اعلام کردند که انتشار گازهای شیمیایی در شهر خان شیخون، ناشی از حملات هوایی دولت سوریه به انبار تسلیحات شیمیایی مخالفان بوده است؛ اما ظاهرا منافع آمریکا و برخی کشورهای منطقه در این بود که بدون انجام تحقیقات بیشتر و فاش شدن حقیقت، بشار اسد و دولت روسیه را به عنوان متهمان اصلی مطرح کرده و مجازات قبل از محاکمه را انجام دهند.

دونالد ترامپ که در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری و نیز اظهار نظر خود پیرامون سیاست خارجی جدید آمریکا در هفته های گذشته اعلام کرده بود که برکناری بشار اسد برای او در اولویت نیست و قصد او مقابله با داعش است نه اسد، حال در چرخشی آشکار مواضعش را به کلی تغییر داده و می کوشد با قدرت نمایی در عرصه نظامی سوریه، خود را فردی مقتدر، مسئول و حامی مردم این کشور نشان دهد. در واقع ترامپ که از همان ابتدای دوران ریاست جمهوری خویش، با مسائلی همچون دستکاری روسیه در نتایج انتخاب ریاست جمهوری به نفع خودش روبه رو شد و بارها به خاطر گرایش به سوی روسیه مورد انتقاد قرار گرفت و حتی مقامات انتصابی او به دلیل ارتباطات پنهانی با روسیه ناچار به استعفا شدند، حال کوشیده است با این مانور نظامی در حوزه نفوذ روسیه، خود را از اتهام روسیه گرایی مبرا کند.

نکته دیگر آن که دونالد ترامپ در حدود چهار ماهی که از آغاز دوران ریاست جمهوری اش می گذرد، از کمترین میزان مشروعیت داخلی و بین المللی برخوردار بوده و بیش از هر رئیس جمهور تازه کار دیگری در تاریخ ایالات متحده با تجمعات اعتراضی مواجه شده است. بنابراین هر چند سیاست های اعلامی او مبنی بر عدم مداخلات نظامی در دیگر کشورها و صرف سرمایه های مالی و انسانی آمریکا در خود این کشور بوده است؛ اما شرایط پیش آمده رئیس جمهور نامشروع ایالات متحده را واداشت تا به قدرت نمایی و تلاش برای جلب نظر جامعه بین المللی بپردازد.

بنابراین به نظر می رسد حمله هوایی برق آسا و کم هزینه دونالد ترامپ هر چند در تناقض با برنامه ها و شعارهای وی است؛ اما اقدامی در راستای احیای ابهت از دست رفته آمریکا، بازگرداندن نقش اصلی به این کشور در بحران سوریه و تحبیب قلوب متحدان منطقه ای در غرب آسیا و اروپاست. تأییدات کشورهای اروپایی و  ترکیه، ابراز شادمانی و تشکرهای پادشاه عربستان و سکوت نهادهای بین المللی در مقابل  اقدام نظامی بدون مجوز آمریکا نشان از آن دارد که جبهه دولت های مخالف سوریه، دقیقا منتظر و چشم براه چنین اقدامی از سوی ابرقدرت ناکام سال های اخیر بودند.

در چنین شرایطی دولت بی تجربه ترامپ که تمایل زیادی به بزرگ نمایی خود و کشورش دارد، تلاش خواهد کرد نقش روسیه در سوریه را تا حد ممکن کاهش دهد. سفر رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه ایالات متحده، به مسکو برای متقاعد کردن کرملین به دست برداشتن از حمایت بشار اسد در همین راستا قابل ارزیابی است. با این وجود پوتین از زمان حضور و نقش آفرینی در بحران سوریه نشان داده است که همچون ترامپ شخصیتی بی ثبات و متزلزل ندارد و به راحتی حاضر به تغییر سیاست های راهبردی کشورش در مناطق مختلف نیست. کما این که حضور نظامی این کشور در سوریه اهداف بلند مدتی همچون بازیابی هویتی و به چالش کشیدن هژمونی آمریکا، مقابله با گسترش ناتو به سمت روسیه، نگرانی از شیوع و گسترش اسلام افراطی و تروریسم در عرصه منطقه ای و جهانی و همچنین حمایت از سوریه ای که در جبهه غرب نباشد و پایگاهی (پایگاه طرطوس) خارج از حوزه کشورهای مشترک المنافع به روسیه اعطا کند، را دنبال می کند و بنابراین حاضر نیست به شرایطی تن دهد که منافع و جایگاه آمریکا و حامیانش را تقویت می کند. در چنین وضعیتی به نظر می رسد حمله روز جمعه آمریکا به سوریه و تغییر مواضع و ادبیات سیاسی مقامات آمریکایی پیرامون سوریه و آینده بشار اسد، بار دیگر شرایط میدانی این کشور بحران زده را به دوران افزایش مداخلات خارجی باز گردانده است و این امر چشم انداز صلح، توافقات سیاسی و گفتگوهای سوری- سوری در این کشور را هر چه بیشتر تیره و تار می سازد.