آیا واقعا "توافق" میوه مذاکرات آلماتی بود؟

برنامه جامع اقدام مشترک از اواسط مردادماه در گیرو دار بررسی در مجلس شورای اسلامی است. حضور در صحن علنی، نشست های غیرعلنی و کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی تبدیل به برنامه ای مرتب برای اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان شده است. امروز (یکشنبه) دومین باری خواهد بود که سید عباس عراقچی، عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای ایران با حضور در کمیسیون ویژه بررسی برجام به سوال های اعضای کمیسیون و ابهام های مطرح شده در خصوص برنامه جامع اقدام مشترک پاسخ خواهد داد. در جریان نخستین جلسه این کمیسیون که دوشنبه گذشته (نهم شهریورماه) برگزار شد مجموعه ای از سوال های حقوقی در خصوص برجام مطرح شد که عراقچی به پاره ای از آنها پاسخ داده و ارایه مابقی پاسخ ها از سوی نماینده دولت در این کمیسیون به امروز موکول شد. در بخش نخست جلسه روز دوشنبه عراقچی به ارایه تاریخچه ای از روند مذاکرات در دولت های نهم، دهم و یازدهم پرداخت. در یک هفته گذشته سخنان عراقچی و جلیلی در کمیسیون ویژه برجام در روزهای دوشنبه و سه شنبه در خصوص وضعیت پرونده هسته ای ایران زمانی که از دولت دهم به دولت یازدهم تحویل داده شد در فضای رسانه ای سر و صداهای بسیاری به راه انداخته است. آخرین مذاکره در دولت دهم میان ایران و ١+٥ در آلماتی قزاقستان بود که تاریخ آن به فروردین ١٣٩٢ بازمی گردد. نخستین مذاکره میان ایران و ١+٥ در دولت یازدهم هم در شهریور ماه ١٣٩٢ در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک بود. از آلماتی تا ژنو چه مسیر تصمیم گیری در داخل و چه روند تعاملی در غرب طی شد که منجر به حصول برنامه اقدام مشترک در آذر ماه ١٣٩٢ در ژنو شد؟

در آلماتی چه گذشت؟

مذاکرات ایران و ١+٥ در واپسین ماه های حضور دولت دهم در قدرت برخلاف سال های ابتدایی این دولت با طعم خوشبینی رسانه ای و تحلیلی در خصوص به نتیجه رسیدن مذاکرات همراه بود. خوشبینی که در فروردین ماه سال ٩٢ با پایان بی نتیجه دور دوم مذاکرات در قزاقستان موسوم به آلماتی ٢ جای خود را به انتظار برای روی کار آمدن دولت جدید و پیگیری پرونده هسته ای با راه و رسمی نو داد. تیم مذاکره کننده هسته ای در دولت دهم در دو سال گذشته از عمر دولت یازدهم ناگفته هایی از نشست آلماتی ٢ را مطرح می کند که به نظر می رسد با برخی اظهارنظرهای مطرح شده در آن زمان تناقض دارد. اما آلماتی ٢ در چه فضایی برگزار شد و در آرشیو رسانه های داخلی و بین المللی چه اخباری از آن نشست و دستاوردهای آن ثبت و بایگانی شده است؟ مذاکره کنندگان ایران و ١+٥ در حالی روزهای ١٦ و ١٧ فروردین ماه ٩٢ را در آلماتی قزاقستان گذراندند که پیش از آن هشت دور مذاکره هسته ای (سه دوره در ژنو، دو دوره در استانبول، یک دوره در بغداد و یک دوره در مسکو، یک دوره در آلماتی ١) میان دو طرف برگزار شده و ره به جایی نبرده بود. نشست میان ایران و ١+٥ در آلماتی ١ پس از وقفه هشت ماهه در مذاکرات میان دو طرف برگزار شد و پس از اتمام آن دور از مذاکرات در اسفند ماه ٩١، خبرگزاری ایسنا به نقل از سعید جلیلی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی و رییس تیم مذاکره کننده کشورمان، جزییات مذاکرات انجام شده در آلماتی ١ را این گونه منعکس کرد: ایران ٩ ماه پیش در مسکو طرح جامعی برای گفت وگوها ارایه کرد. این طرح پنج محور برای همکاری داشت و اصول و اهداف گفت وگوها را تعیین کرده بود. قرار شد این طرح بررسی و به ما پاسخ داده شود. روز گذشته طرف مقابل در پاسخ به این پیشنهاد ایران پیشنهاداتی را ارایه کرده که این پیشنهادات ناظر بر برخی پیشنهادهای طرح پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران بود. برخی نکاتی که در این پاسخ مطرح شده نسبت به آنچه در قبل مطرح می شد واقع بینانه تر بود و سعی شده بود که در برخی موارد به دیدگاه های ایران نزدیک شود که این را مثبت تلقی می کنیم؛ اگرچه تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم. ١+٥ پیشنهاد کرده است که برای شش ماه آینده گام های ملموس اعتمادسازی متقابل برداشته شود و پیشنهادهایی نیز در این زمینه ارایه شد.

هرچند که پس از نشست آلماتی ١، سعید جلیلی از تلاش طرف مقابل برای نزدیک شدن به دیدگاه های ایران سخن گفته و آن را رفتاری مثبت تلقی می کند اما در فاصله دو نشست آلماتی ١ و ٢ سخنان مقام معظم رهبری در خصوص روند مذاکرات وقت به سندی در مورد نگاه کلان نظام به رفتار طرف مقابل تبدیل می شود. رهبر انقلاب در ١٧ اسفند ٩١ در دیدار اعضای خبرگان پس از نشست آلماتی می فرماید: در این دیدار غربی ها کار مهمی انجام ندادند که از آن تعبیر به دادن امتیاز شود بلکه آنها فقط به بخشی از حقوق ملت ایران، اعتراف کوچکی کردند. دستاوردها نشان دهنده پیشرفت نظام اسلامی است و یکی دیگر از نشانه های پیشرفت، سراسیمگی، عصبانیت و شدت عمل دشمن است. اگر نظام اسلامی پیشرفت نداشت، دشمنان تا این حد سراسیمه و عصبانی نمی شدند. برای سنجش صداقت غربی ها در نشست اخیر با ایران، باید منتظر اجلاس بعدی بود.

١٦ و ١٧ فروردین ماه سال ٩٢ دوباره آلماتی میزبان مذاکره کنندگان هسته ای ایران و ١+٥ شد، البته در فاصله دو نشست آلماتی، تیم های کارشناسی دو طرف یک بار در استانبول ترکیه با هم دیدار و کارشناسان دو طرف در خصوص جزییات موجود در طرح روی میز رایزنی های فنی لازم را انجام داده و نتیجه را برای بررسی توسط روسای تیم های مذاکره کننده هفت کشور به پایتخت های خود می برند. آنچه در پشت درهای بسته میان ایران و ١+٥ در روزهای میانی آن فروردین ماه سال ٩٢ گذشت به سبک و سیاق سایر دورهای مذاکراتی چندان عیان نشد اما نشست خبری که سعید جلیلی و کاترین اشتون، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پایان روز هفدهم فروردین ماه و همزمان با پایان نشست آلماتی ٢ برگزار کردند نشان داد که آلماتی ٢ بدون رسیدن به نتیجه ملموسی و توافق حتی نسبتا قطعی به پایان رسیده است. آرشیو خبرگزاری ها در روز ١٧ فروردین سال ٩٢ این سخنان از جلیلی در آن نشست خبری را ثبت کرده است: بین نگاه های دو طرف فاصله هایی وجود دارد. نمایندگان ١+٥ با طرح نظرات دولت های خود خواهان ارزیابی های بیشتر از شرایط جدید ناشی از ابتکارات ایران شدند و به این خاطر خواستند نتایج گفت وگوها را به پایتخت های خود منتقل کنند و خانم اشتون پس از گفت وگو با وزرای خارجه شش کشور درباره اینکه چگونه فرآیند گفت وگوها به پیش برده شود و با اینجانب تلفنی گفت وگو کند.

در آن زمان اصلی ترین پرسش خبرنگاران در خصوص بحث تعلیق غنی سازی ٢٠ درصد در ایران بود که گفته می شد به عنوان مطالبه غرب از تهران مطرح شده است. جلیلی در همان نشست خبری در پاسخ به پرسشی در این خصوص می گوید: غنی سازی جزو حقوق ما است، چه ٢٠ درصد و چه پنج درصد و ملت ایران آن را بر اساس نیازهای خود اعمال می کند. اما این می تواند به عنوان موضوعی برای اقدامات اعتمادساز مورد بررسی قرار گیرد.

این جمله سعید جلیلی مبنی بر اینکه ایران آن را براساس نیازهای خود عملی می کند و می تواند به عنوان موضوعی برای اقدام های اعتمادساز مورد بررسی قرار گیرد، این سیگنال را به نمایندگان رسانه های بین المللی حاضر در آلماتی داد که ایران غنی سازی ٢٠ درصد را به عنوان برگه ای قابل معاوضه با امتیازهای متوازن می تواند روی میز قرار دهد.

اما کاترین اشتون، مسوول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پایان دومین روز از گفت وگوهای هسته ای ایران و ١+٥ با صراحت بیشتری از جلیلی نتیجه مذاکرات را به اطلاع اهالی رسانه رسانده و گفت: دو طرف به توافق نرسیده اند. در دو روز مذاکره بحث هایی سخت و طولانی داشتیم و روشن شد مواضع ما همچنان از هم فاصله دارد.

در آلماتی ٢ برخلاف آلماتی ١، دو طرف حتی زمان و مکان نشست بعدی را هم مشخص نکردند و تناقضی هم در جزییاتی که دو طرف از آنچه در مذاکرات می گذشت به اطلاع رسانه ها رساندند به چشم می خورد. نمایندگان ایران در روز اول گفتند که پیشنهادهای مشخص و مهمی به کشورهای غربی ارایه کرده اند. اما یک دیپلمات غربی در همان تاریخ در گفت وگو با رسانه ها اعلام کرد که ایران هیچ پاسخ ملموسی به پیشنهاد اخیر قدرت‎های جهانی از جمله امریکا، بریتانیا و روسیه نداده است.

شهریور ٩٤ و روایت جلیلی از مذاکرات آلماتی ٢

به گواه خبرهای ثبت شده در تاریخ سیاسی مذاکرات میان ایران و ١+٥، نشست آلماتی ٢ با رد و بدل شدن دوباره پیشنهادی از سوی دوطرف به پایان رسیده و در آن زمان هیچ رسانه ای نه در ایران و نه در هیچ کدام از کشورهای طرف مذاکره ایران از پیشرفت در مذاکرات یا نزدیک شدن سایه توافق میان دو طرف خبری نداد. با این همه سعید جلیلی در شهریور ماه سال جاری در کمیسیون ویژه بررسی برجام در مجلس شورای اسلامی از پیشرفت هایی می گوید که در آلماتی ٢ به دست آمده است: در آلماتی١ عقب نشینی های جدیدی از سوی غربی ها رخ داد و وارد بحث های درصد غنی سازی شدند؛ یعنی حق هسته ای پذیرفته شده بود و حالا روی درصد غنی سازی بحث ها انجام می شد، غربی ها می خواستند با دادن امتیازاتی، درصد غنی سازی ما را محدود کنند و به همین جهت ١٦ پیشنهاد را ارایه کردند. در آلماتی ١ هم وزن بودن، هم جنس بودن و همزمان بودن داده ها و ستاده ها مورد تایید و تصویب و توافق طرفین قرار گرفت که دستاورد مهمی بود. در آلماتی ٢ مباحث جدی شد و روی نوع داده ها و ستاده ها به طور ریز و دقیق گفت وگو شد و بدون اینکه تحت تاثیر شرایط قرار بگیریم، روی موضوعاتی که قرار است بده و بستان کنیم، صحبت کردیم.

در بخش هایی از نشست یکشنبه گذشته نیز علی باقری، عضو ارشد مذاکرات هسته ای در دولت دهم نیز توضیحاتی را در خصوص مذاکرات در آن دوره ارایه داد و گفت: غربی ها در بغداد درخواست کردند که غنی سازی ٢٠ درصد تعطیل، فردو تعطیل و مواد غنی شده هم به خارج از کشور منتقل شود اما به دلیل حرکت راهبردی درست جمهوری اسلامی مطالبات خود را تعدیل کرده و گفتند که غنی سازی ٢٠ درصد تعلیق شود، فردو به سطح آمادگی فعالیت تنزل پیدا کرده و مواد غنی شده هم اکسید شود. این پیشنهادات برای رفع نگرانی ها مطرح شده بود، ایران هم خواهان رفع نگرانی ها شد اما آنها در آن زمان پیشنهاداتی داشتند که هم وزن و هم جنس با مطالبات شان نبود. ما در همین دور از مذاکرات، خواهان لغو تحریم های مالی و بانکی شدیم تا رفع نگرانی ها هم وزن و هم جنس باشد. لغو تحریم های مالی و بانکی در قبال تعلیق غنی سازی ٢٠ درصد و اکسید کردن مواد غنی شده مطرح شد و فردو را هم از بده و بستان خارج کردیم، ولی غربی ها گفتند که ما باید برای پاسخ، به پایتخت های مان برویم، مشورت کنیم و اعلام نظر کنیم.

سعید جلیلی در بخش هایی از سخنان خود در خصوص وضعیت پرونده هسته ای ایران هنگام تحویل داده شدن به دولت یازدهم در کمیسیون ویژه گفت: ما در حالی شرایط را تحویل تیم جدید دادیم که ١+٥ از کلیه خطوط قرمز خود عدول کرده بود، رویکرد مقابله ای خود را کنار گذاشته و گفت وگوی پیرامون حق هسته ای، حق غنی سازی و تثبیت صنعت هسته ای را پذیرفته بود و در مقابل ما توان ٢٠ درصد غنی سازی و ١٩ هزار سانتریفیوژ داشتیم، همچنین در آن دوران فردو وارد عملیات تولید شده بود و طرف مقابل آماده بود تا تحریم ها را لغو کند.

تیم مذاکره کننده دولت دهم در حالی تاکید دارد که غرب لغو تحریم ها را در دوره مذاکرات ما پذیرفته بود که اصولا مذاکرات چه در دولت های نهم و دهم و چه در دولت یازدهم نخست برای به رسمیت شناخته شدن برنامه هسته ای ایران و سپس برای برداشته شدن تحریم های رنگارنگ برگزار می شد و آنچه در این پروسه مهم بود جنس و میزان تحریم هایی بود که باید برداشته می شد وگرنه در ذات موافقت غرب با برداشته شدن تحریم های ایران جای مناقشه ای نبوده و نیست.

روایت عراقچی از مذاکراتی که در آن حاضر بود

سیدعباس عراقچی، مذاکره کننده ارشد حاضر در تیم مذاکراتی دولت یازدهم حافظه خوبی در بیان سیر مذاکرات میان ایران و ١+٥ در ١٠ سال گذشته دارد. وی در نخستین حضور خود در کمیسیون ویژه برجام در مجلس شورای اسلامی تاکید کرد که سیاست های کلان هسته ای ایران در ١٢ سال گذشته توسط مقام های عالیرتبه نظام تعیین شده است و دولت های متفاوت مجری برنامه های کلان اعلام شده بودند. با اینهمه وی نافی نقش دولت ها در میزان پیشبرد و سرعت طی این روند نبوده و نیست. عراقچی در کمیسیون ویژه برای رسیدن به مقطع مذاکراتی آلماتی ٢، اندکی عقربه های ساعت زمان را عقب تر برده و به سال ٩٠ بازمی گردد. وی در این خصوص می گوید: حدود سال ٩٠ ما در موقعیتی بودیم که دست ما از نظر میدانی پر شده بود و صفر تا صد چرخه سوخت که حساس ترین بخش تکنولوژی هسته ای است را یاد گرفته بودیم. در آن مقطع ما تاسیسات لازم برای این مسیر را به راه انداخته و تعداد سانتریفیوژها را از ٢٠٠ به نزدیک ٢٠ هزار مورد رساندیم. با توجه به این پیشرفت ها در همان مقطع سال ٩٠ به این نتیجه رسیدیم که دلیلی ندارد بیش از این هزینه بدهیم. اواخر سال ٩٠ طرف مقابل برای مذاکره با ایران پیشقدم شد که به مذاکرات فروردین ٩١ در استانبول منتهی شد. در آن مذاکرات که آقای جلیلی ریاست آن را بر عهده داشته و من نیز ایشان را همراهی می کردم طرف مقابل بحث فوری اجرای قطعنامه ها را کنار گذاشته و پیشنهاد حرکت های گام به گام را داد و ایران هم از این پیشنهاد استقبال کرد. بعد از این مذاکرات در خرداد ٩١ در بغداد طرف مقابل پیشنهادهای خود را برای گام اول ارایه کرد. ایران اعلام کرد که این پیشنهادها را بررسی می کند. زمان و مکان نشست بعدی اواخر همان خرداد (سال ٩١) در مسکو بود. در مسکو ایران پیشنهادهای متقابل خود برای گام نخست را داد. پیشنهادهای ایران و طرف مقابل در این مقطع از هم فاصله چشمگیری داشت و لذا مذاکرات متوقف شد.

معاون حقوقی و امور بین الملل وزیر امور خارجه در ادامه با اشاره به اینکه از خرداد ٩١ مذاکرات متوقف شد و طرف مقابل به سراغ تحریم های نفتی و بانکی رفت، افزود: سنگین ترین تحریم هایی که در حوزه های نفتی و بانکی ما بر کشور اعمال شد در آن مقطع زمانی، یعنی از فاصله خرداد ٩١ تا اسفند ٩١ است که مذاکرات آلماتی برگزار شد. در آن مقطع کنگره امریکا آن قانون معروف را تصویب کرد که فروش نفت ایران هر شش ماه باید ٢٠ درصد کاهش پیدا بکند. تمام خریداران نفت ما از جمله چین و هند این تحریم مصوب کنگره امریکا را رعایت کردند. در همان سال خزانه داری امریکا یک سیستم پیچیده تحریمی را برای بستن تمام راه های ممکن برای دور زدن تحریم ها توسط ایران آغاز کرد.

در آن مقطع زمانی در شرایطی که تحریم ها هر روز بیش از دیروز گلوگاه فعالیت های بین المللی ایران در صحنه اقتصاد بین المللی را فشرده تر می کرد پروسه تعیین محل بعدی مذاکرات میان دو طرف دو ماه طول کشید. عراقچی در این خصوص می گوید: دی ماه ٩١ بود که طرف مقابل دوباره درخواست ادامه مذاکرات را داد و از دی تا اسفند ماه ٩١ تعیین محل مذاکرات طول کشید. در اسفند ٩١ نهایتا به آلماتی برای ادامه مذاکرات رفتیم و در این نشست آنها پیشنهاد جدیدی آوردند.

غرب در آلماتی از ایران چه خواست؟

اما پیشنهاد جدید ارایه شده به ایران چه بود؟ به گزارش «اعتماد»، در این بسته پیشنهادی از ایران خواسته شده بود:

تمامی فعالیت های غنی سازی بالای پنج درصدی خود را تعلیق کند. ضمن اینکه ایران باید تمام مواد اورانیوم غنی شده ٢٠ درصدی فعلی خود را از کشور خارج کند، مگر به میزان ٢٠درصد از آنها که باید به اکسید تبدیل شوند.

ایران همچنین می تواند تاسیسات فردو را تعطیل نکند، اما باید آن را در وضعیت «کاهش آمادگی» قرار دهد که به معنی تعطیلی کامل غنی سازی در فردو، جدا سازی اتصالات و تجهیزات از یکدیگر و خلاصه خارج کردن آن از حالت آمادگی بود.

کلیه اقدامات فنی که باید در سایت فردو انجام گیرند، ذکر شده بود که از جمله آنها برچیدن سامانه هایی بود که ایران را قادر کرده اند اورانیوم با غنای ٢٠ درصد تولید کنند.

ایران همچنین باید افزایش نظارت آژانس بر تاسیسات هسته ای اش را بپذیرد؛ تهران باید اجازه دهد دوربین هایی در سایت فردو نصب شود تا مقر بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی بتوانند بر انتقال مداوم جریان در این سایت نظارت دایمی داشته باشند.

در مقابل این اقدامات، در صورتی که آژانس بین المللی انرژی اتمی تایید کند ایران تمامی این اقدامات را انجام داده است، امریکا و اتحادیه اروپا تحریم های وضع شده علیه طلا و فلزات گرانبها و صادرات محصولات پتروشیمی ایران را لغو خواهند کرد. کشورهای ١+٥ هم با ایران در زمینه های صلح آمیز هسته ای همکاری هایی خواهند داشت که از جمله آنها می توان به فراهم کردن سوخت برای رآکتور تحقیقاتی تهران ـ که برای تامین سوخت به اورانیوم ٢٠ درصد نیاز دارد ـ و همچنین ارایه کمک های فنی از سوی آژانس برای داشتن یک رآکتور تحقیقاتی مدرن اشاره کرد. امتیاز دیگری که در این بسته برای ایران در نظر گرفته شده به هواپیماهای تجاری مربوط می شد. امریکا مجوز بازرسی های امنیتی و انجام اقدامات تعمیراتی هواپیماهای مسافربری که ایران سال ها پیش از امریکا خریداری کرده را صادر خواهد کرد.

آنچه از سوی غرب در آلماتی به عنوان مطالبه مطرح شده بود در حقیقت گام اول مذاکراتی میان دو طرف به حساب می آید و به گفته یک منبع آگاه در گام های دوم و سوم نوبت به تعلیق کل غنی سازی و سپس اجرای قطعنامه های شورای امنیت می رسید. در پیشنهاد مطرح شده از سوی غرب در آلماتی حتی در صورت رسیدن دو طرف به توافق هم، ایران با تعلیق تحریم ها و نه از میان برداشته شدن آنها روبه رو می شد. برخی اعضای تیم مذاکره کننده در دولت دهم در حالی این ادعا را در رسانه های داخلی مطرح می کنند که پیشنهادهای داده شده به ایران در آلماتی بهتر از ژنو بود که نیم نگاهی به اسناد موجود در آرشیو رسانه های خبری داخلی خلاف این امر را ثابت کرده است.

عراقچی: پس از آلماتی ٢ غرب نظر خود را هرگز به ایران اعلام نکرد

سیدعباس عراقچی یکشنبه گذشته در کمیسیون ویژه بررسی برجام در خصوص نتیجه مذاکرات دو روزه آلماتی در فروردین ماه ٩٢ گفت: در پایان نشست آلماتی ٢ دو طرف به این نتیجه رسیدند که فاصله اختلاف های شان با هم بسیار زیاد است و قرار شد طرف مقابل ظرف یک هفته نظر خود را اعلام کند که خبری از اعلام نظر آنها نشد و ما به انتخابات ریاست جمهوری در ایران رسیدیم.

به استناد سخنان عراقچی، ١+٥ پس از آلماتی ٢ دیگر نظر خود حتی در خصوص کلیت پیشنهادهای مطرح شده از سوی تیم مذاکره کننده را هم اعلام نکرد و مشخص شد که غربی ها برای رسیدن به توافق با تهران در گام نخست حاضر به لغو کدام تحریم ها هستند و آنچه از ایران می خواهند تا چه اندازه با طرحی که در بالا ذکر شد متفاوت است. به گفته عراقچی اگر مفاد گفته شده در بالا مرجعی برای توافق اولیه میان ایران و ١+٥ قرار می گرفت و فردو به خواست طرف مقابل مشمول وضعیت کاهش آمادگی می شد تهران برای بازگرداندن آن به حالت اولیه در صورت بروز هرگونه مشکلی در گام اول باید بازه زمانی ٩ ماهه ای را در نظر می گرفت. نگاهی به روزشمار مذاکرات هسته ای ایران و ١+٥ نیز نشان می دهد آخرین باری که ایران و طرف مقابل با هم در خصوص رسیدن به توافق در گام اول مذاکره ای داشته اند به تاریخ ٥ و ٦ آوریل ٢٠١٣ (١٦ و ١٧ فروردین ١٣٩٢) بازمی گردد و پس از آن غرب ترجیح می دهد مذاکرات را مسکوت نگه داشته و منتظر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایران بماند. تنها گزارشی که در فاصله زمانی آلماتی ٢ تا روی کار آمدن دولت بعدی منتشر می شود از سوی یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی است که ادعا می کند مذاکرات ایران و طرف مقابل در خصوص ابعاد نظامی برنامه هسته ای ایران در گذشته هیچ گونه پیشرفتی نداشته است.

ژنو میوه مذاکرات محرمانه عمان بود نه آلماتی ٢

١+٥ که آخرین بار در آلماتی ٢ با تیم مذاکره کننده ایران دیدار کرده بود در شهریور همان سال یعنی ٩٢ و تنها یک ماه پس از خانه تکانی سیاسی در ایران به واسطه انتخابات ریاست جمهوری با تیم جدیدی روبه رو شد. این بار پرونده هسته ای از شورای عالی امنیت ملی به وزارت امور خارجه منتقل شده بود و وزیر امور خارجه ایران محمدجواد ظریف مسوول پیشبرد این مذاکرات بود. اما به گفته سیدعباس عراقچی از سال ٩١، مذاکرات هسته ای به شکل نابرابر در دو حوزه موازی پیش رفته بود. مذاکره در مسیر دوم مذاکره مستقیم با امریکا بود که در همان زمان هم مخالفت هایی از داخل تیم مذاکره کننده با ١+٥ وجود داشت. برخی اعضای تیم مذاکره کننده وقت اعتقاد داشتند که مذاکره با امریکا به شکل جداگانه و دوجانبه فایده ای نخواهد داشت و این در حالی است که پس از ١٢ سال مذاکره میان ایران و ١+٥، بر هیچ کس این حقیقت پوشیده نیست که امریکا به دلایل سیاسی و اتفاقا نه چندان هسته ای ریاست ١+٥ و جریان فضاسازی علیه برنامه هسته ای ایران در این سال ها را برعهده داشته و علاوه بر این بیشترین تحریم ها هم از کانال امریکا وضع یا هدایت شده است.

عراقچی در این خصوص می گوید: در فاصله توقف مذاکرات از آخر خرداد ٩١ تا اسفند ٩١، امریکایی ها کانال مذاکره در عمان را با وساطت وزارت امور خارجه باز کردند. در آن مقطع بحث های بسیار مفصلی پشت پرده صورت گرفت و با اجازه شما من به این بخش ورود پیدا نمی کنم. آن مقطع یکی از مهم ترین مقاطع در تاریخ سیاسی ایران است؛ موافقان و مخالفانی که در آن زمان نظرات خود را پشت پرده اعلام کردند و تنها کدی که در خصوص آن مقطع می توانم بدهم به سخنان مقام معظم رهبری در مشهد در فروردین ٩٢ بازمی گردد که در حالی که در جامعه هیچ بحثی در خصوص مذاکره با امریکا نبود و کسی از اتفاق های پشت پرده در این مدت خبر نداشت ایشان اعلام کردند که من با مذاکره موضوعی با امریکا در بحث هسته ای مخالفت ندارم. در نتیجه مذاکره با امریکا در عمان پیش رفت و تدبیری که انجام گرفت این بود که همان تیمی که برای مذاکرات ١+٥ می رود برای مذاکره با امریکا به عمان نرود و تیم متفاوتی این مسوولیت را بر عهده داشته باشد. در آن زمان دستور این بود که تیمی از وزارت امور خارجه به عمان برود و با لحن جدیدی صحبت شود و آن ادبیات به کار نرود. روند مذاکرات عمان به این ترتیب پا گرفت و یک جلسه کارشناسی و یک جلسه در سطح معاون وزرای امور خارجه میان ایران و امریکا در عمان برگزار شد. یک سری پیام هایی رد و بدل شد اما به این دلیل که بحث در پشت پرده بود مذاکرات بسیار کند پیش می رفت و در نهایت این پروسه به آلماتی ١ و ٢ رسید و انتخابات ریاست جمهوری در ایران برگزار شد. پس از برگزاری انتخابات در ایران و انتخاب رییس جمهور نخستین دستوری که به وزارت امور خارجه داده شد این بود که پرونده مذاکرات عمان در اختیار رییس جمهور قرار بگیرد. مذاکرات و روند عمان پیش از آنکه رییس جمهور جدید دفتر خود را تحویل بگیرد این پرونده را تحویل گرفت. پس از تحویل این پرونده ما مذاکرات عمان را ادامه دادیم و همزمان مذاکرات ایران با ١+٥ را هم با جلسه ای که در نیویورک بود احیا کردیم. زمانی که مذاکره در عمان به رسیدن به سند نهایی نزدیک شد روند را از مذاکره دوجانبه با امریکا به مذاکرات با ١+٥ منتقل کردیم.

برنامه اقدام مشترک که در آذرماه ٩٢ میان ایران و ١+٥ به دست آمد عملا نخستین توافق رسمی میان دو طرف پس از ١٢ سال مذاکره بود. هرچند طرف مقابل پس از مذاکرات آلماتی ٢ هیچ واکنش سیاسی تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران نداشت اما یک منبع آگاه در این خصوص به «اعتماد» می گوید: «طرف مقابل در نخستین دوره مذاکرات در سایه دولت یازدهم هم با همان ذهنیت طرح های اعلام شده در آلماتی آمده بود. اما تیم مذاکره کننده جدید ایران آن ذهنیت را به طور کامل بر هم ریخت. یکی از اصلی ترین دستاوردهای ایران در ژنو، مشخص کردن گام اول و آخر و مشخصات کلان آن بود.»

در شرایطی که طرف مقابل پس از آلماتی ٢ به دنبال این بود که ایران را در گام های بعدی به توقف کامل غنی سازی بر اساس قطعنامه های شورای امنیت متقاعد کند اما در جریان توافق موقت ژنو نه تنها تاکید شده که در مدت این توافق غنی سازی ایران ادامه پیدا می کند بلکه تاکید دارد که در هر راه حل نهایی هم غنی سازی ایران وجود خواهد داشت. در شرایطی که در آلماتی ٢ طرف مقابل به دنبال به حالت تعطیل در آوردن فردو بود در توافقنامه موقت ژنو ایران متعهد شد که فعالیت های خود در فردو را بیش از این گسترش ندهد و غنی سازی پنج درصد هم در آن ادامه پیدا کرد. علاوه بر این در سایه توافقنامه موقت ژنو سخنی هم از انتقال ذخیره سوخت ایران به میان نیامد و ذخیره مازاد بر نیاز ایران به رآکتور تحقیقاتی تهران یا اکسید یا رقیق شد. در سایه توافق موقت طرف مقابل امتیازهای غیرقابل مقایسه ای با آنچه در آلماتی ظاهرا حاضر به اهدای آن شده بود را پذیرفت. از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

توقف تلاش برای کاهش خرید نفت خام ایران به نحوی که مشتریان فعلی بتوانند میانگین میزان کنونی خرید نفت خام خود از ایران را کماکان ادامه دهند.

بازگشت مبالغ مشخص از عواید فروش نفت ایران درخارج از کشور به ایران. در مورد معاملات نفتی مذکور، تحریم های اتحادیه اروپا و امریکا بر بیمه و خدمات حمل ونقل مرتبط، تعلیق می شوند.

تعلیق تحریم های امریکا و اتحادیه اروپا بر: صادرات پتروشیمی ایران و نیز تعلیق تحریم خدمات مرتبط

طلا و فلزات گرانبها و تعلیق تحریم خدمات مرتبط

تعلیق تحریم های امریکا بر صنعت خودرو و تعلیق تحریم های خدمات مرتبط

صدور گواهی عرضه و نصب قطعات یدکی برای ایمنی پرواز هواپیماهای غیرنظامی ایران و خدمات مرتبط. صدور گواهی بازرسی های مرتبط با ایمنی و تعمیرات در ایران و همچنین خدمات مرتبط

عدم صدور قطعنامه های جدید تحریم هسته ای توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، عدم صدور قطعنامه های جدید تحریم هسته ای از سوی اتحادیه اروپا

دولت امریکا در چارچوب اختیارات قانونی رییس جمهور و کنگره از تحمیل تحریم های جدید هسته ای خودداری خواهد کرد.

حضور ظریف، جلیلی، شمخانی و صالحی این هفته در کمیسیون ویژه برجام

نایب رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفت: محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، سعید جلیلی و علی شمخانی دبیران سابق و فعلی شورای عالی امنیت ملی و علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی این هفته در کمیسیون ویژه برجام حضور می یابند. منصور حقیقت پور در گفت وگو با ایرنا افزود: محمدجواد ظریف و تیم مذاکره کننده هسته ای یکشنبه در کمیسیون ویژه برجام به سوالات نمایندگان پاسخ می دهند. وی ادامه داد: سعید جلیلی و تیم مذاکره کننده قبلی نیز روز دوشنبه در کمیسیون ویژه برجام حاضر می شوند، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی و علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی هم روز سه شنبه میهمان کمیسیون ویژه برجام هستند. نماینده مردم اردبیل در مجلس افزود: اعضای کمیسیون ویژه برجام چهارشنبه هفته جاری از تاسیسات آب سنگین اراک بازدید می کنند. قرار است هفته آینده، محمد نهاوندیان رییس دفتر رییس جمهور، محمد طیب نیا وزیر اقتصاد و محمدعلی سیف رییس کل بانک مرکزی در کمیسیون ویژه حضور یابند تا ابعاد اقتصادی برجام را بررسی و مطرح کنند.

١٧ اسفند ٩١ ، رهبر انقلاب در دیدار اعضای خبرگان پس از نشست آلماتی ١: در این دیدار غربی ها کار مهمی انجام ندادند که از آن تعبیر به دادن امتیاز شود بلکه آنها فقط به بخشی از حقوق ملت ایران، اعتراف کوچکی کردند.

١٧ فروردین٩٢ ،کاترین اشتون، مسوول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نشست خبری پس از آلماتی ٢: دو طرف به توافق نرسیده اند. در دو روز مذاکره بحث هایی سخت و طولانی داشتیم و روشن شد مواضع ما همچنان از هم فاصله دارد.

١٧ فروردین٩٢ ، سعید جلیلی در نشست خبری پس از آلماتی ٢: بین نگاه های دو طرف فاصله هایی وجود دارد. نمایندگان ١+٥ با طرح نظرات دولت های خود خواهان ارزیابی های بیشتر از شرایط جدید ناشی از ابتکارات ایران شدند و به این خاطر خواستند نتایج گفت وگوها را به پایتخت های خود منتقل کنند.

٩ شهریور ٩٤ ، عراقچی در کمیسیون ویژه بررسی برجام: پس از آلماتی ٢ غرب نظر خود را هرگز به ایران اعلام نکرد.

منبع: روزنامه اعتماد