اوباما پنجه در پنجه آیپک

دیپلماسی ایرانی: چه اتفاقی قرار است برای توافق با ایران بیفتد؟ اجازه بدهید مقداری قلم فرسایی بکنم و چند پیش بینی نه چندان خاص انجام بدهم و بعد به شما بگویم که از نظر من مسئله اصلی چیست.

اول اینکه توافق قطعی خواهد شد، اگرچه ممکن است به رأی وتوی رئیس جمهور در برابر کنگره بدبین نیاز باشد. مسلماً سناتورها و نمایندگان زیادی در کنگره جلوی دوربین ژست خواهند گرفت، حزب جمهوری خواه به دلایل حزبی رأی منفی خواهد داد و نامزدهای ریاست جمهوری این حزب برخی اظهارات احمقانه و توهین آمیز خواهند کرد. اما نمایندگان شاخصی مثل «ساندر لوین» حمایت خود را از توافق اعلام کرده اند. دیگران نیز از او پیروی خواهند کرد و اوباما قطع به یقین آراء مورد نیاز برای وتوی رأی کنگره را کسب خواهد نمود.

چرا توافق پیش خواهد رفت؟ تا حدی به خاطر اینکه کنگره معمولاً به رئیس جمهور آزادی عمل زیادی در عرصه سیاست خارجی می دهد؛ اما بیشتر به این دلیل که این توافق به سود منافع ملی آمریکا است و به وضوح بهتر از گزینه های دیگر است. ایران به محدودیت غنی سازی و بازرسی تن داده است. درست است که روی کاغذ، این کشور می تواند از مفاد توافق به صورت جزئی تخلف کند، اما نه آنقدر که از حد آستانه هسته ای شدن رد بشود.

منتقدانی مانند «مارک دوبوویتز» تلاش کرده اند گزینه های دیگری را روی میز بیاورند، اما دست خالی برگشته اند. در نهایت، ما یا باید این توافق را اجرا کنیم یا اینکه: 1) نظام تحریم ها دچار فروپاشی شود و ایران آزادانه برنامه هسته ای اش را با محدودیت های اندکی توسعه بدهد؛ و 2) آمریکا دست به جنگ پیشگیرانه ای بزند که به ایران انگیزه لازم برای رسیدن به بمب را داده و قابلیت های هسته ای این کشور را فقط به صورت موقت کاهش خواهد داد. رد کردن توافق به مردم ایران این نکته را القاء خواهد کرد که حتی انتخاب یک رئیس جمهور میانه روتر و همکاری با آمریکا هم ثمری نخواهد داشت. این همان چیزی است که تندروها در ایران بارها یادآوری کرده اند. علاوه بر این، رد کردن توافق، رابطه واشنگتن با 5 قدرت جهانی دیگر را خراب خواهد کرد. مشخص است کدام گزینه برای آمریکا بهتر است.

پیش بینی دوم من این است: توافق جواب خواهد داد. منظورم از جواب دادن این است که ایران را از طراحی بمب هسته ای در طول دوران اعتبار توافق و حتی پس از آن دور نگه خواهد داشت. این توافق صلح را به خاورمیانه باز نمی گرداند، اقتصاد یونان را بهتر نمی کند، راهی برای درمان سرطان پیدا نخواهد کرد، باعث نمی شود فلان تیم بیسبال بهتر بازی کند یا بهمان گلف باز حرفه ای دوباره به دوران اوجش برگردد. این توافق مشکلات دیگر با تهران را هم حل نخواهد کرد. این توافق کاری را خواهد کرد که ازش خواسته شده است، کاری که اوباما وعده داده بود: ایران را از تبدیل شدن به قدرت هسته ای آستانه ای دور نگه می دارد.

اما آیا ایرانی های باهوش از توافق تخطی نخواهند کرد؟ نه؛ چون توافق به وضوح منافع ایران را هم تأمین می کند. اشتباه نکنید. ایران هیچ وقت، تأکید می کنم، هیچ وقت، توافقی امضا نخواهد کرد که در قبالش منفعت واضحی به دست نیاورد. اگر جور دیگری فکر می کنید، خیلی خیال پرداز هستید. علاوه بر این، آن جور توافقی که منتقدان دوست داشتند صورت بگیرد، یعنی توافقی که در آن ایران به همه خواسته های ما تن می داد، حتی با فرض عملی شدن دقیقاً توافقی بود که به محض بسته شدن این کشور تمام تلاشش را می کرد که از زیر آن شانه خالی کند. اگر می خواهید توافقی داشته باشید که دو طرف داوطلبانه به مفاد آن عمل کنند، باید آن را طوری تنظیم کنید که منافع هر دو طرف تضمین شود. این درس اول کلاس دیپلماسی است.

فراموش نکنید که هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان بدهد ایران قصد رسیدن به سلاح هسته ای را داشته یا چنین سلاحی در اختیار دارد. مشخص است که ایران قصدی هم برای دستیابی هر چه سریعتر به این سلاح ندارد. سازمان های اطلاعاتی آمریکا به این نتیجه رسیده اند که ایران امروز هیچ برنامه ای برای طراحی سلاح هسته ای ندارد. موضع آنها از سال 2007 همین بوده است. این مسئله اصلاً عجیب نیست. همانطور که قبلا در این مقاله گفته ام، ایران دلایل استراتژیک منطقی و محکمی دارد که بمب هسته ای نخواهد، همانطور که دلایل استراتژیک منطقی و محکمی دارد که پتانسیل دستیابی به این بمب را در آینده در صورت ضرورت داشته باشد. اما اگر ایران پس از عقد این توافق چنین قصدی داشته باشد، دنیا به سرعت باخبر می شود، تحریم ها بازخواهند گشت، اقدام نظامی محتمل خواهد شد و تمام منفعتی که ایران از این توافق کسب کرده است باد هوا می شود.

من نگران چی هستم؟ جواب ساده است. اینکه تندروها در ایران، آمریکا و اسرائیل بعد از آنکه موفق به لغو توافق نشدند تمام تلاششان را بکنند تا توافق به هیچ موفقیت سیاسی دیگری منتهی نشود. این گروه ها به جای آنکه از این توافق به عنوان قدم اول در راه ایجاد رابطه ای صمیمانه تر استفاده کنند، تمام تلاش خود را خواهند کرد که روابط ایران و آمریکا را از جنبه های دیگر خدشه دار کنند و جنگ سرد میان واشنگتن و تهران را تا ابد ادامه دهند. برای آنها اهمیتی ندارد که ایران و آمریکا در مقابل داعش و طالبان منافع مشترکی دارند؛ روسیه، چین، و متحدان اروپایی آمریکا دادوستد با ایران را کلید زده اند و در حال کسب درآمد و افزایش نفوذ هستند؛ رابطه دیپلماتیک با ایران می تواند دست آمریکا را در تعامل با دیگر کشورهای خاورمیانه باز بگذارد، یا تهران ممکن است برخی سیاست های خود را که در ضدیت با منافع آمریکا هستند تعدیل کند.

خطر واقعی این است که بعد از رسیدن به توافقی با چفت و بست محکم، آمریکا فرصت ایجاد تغییر در روابط پر از چالشش با ایران را هدر بدهد. حتی حامیان جدی و بلیغ توافق مانند «نیکلاس برنز» هم تأکید می کنند که آمریکا باید کماکان تلاش کند که ایران را مهار سازد. من این دیدگاه را درک می کنم، اما تبدیل کردن آن به یکی از اولویت های آمریکا در تعاملات بعدی با ایران حتی اگر در حد حرف باشد هم سوءظن تهران به انگیزه های واشنگتن را بیشتر خواهد کرد و ممکن است بی اعتمادی رایج چند دهه اخیر میان ایران و آمریکا را بیشتر کند.

ببینید، هیچ کس نباید این قدر ساده لوح باشد که متوجه موانع پیش روی تنش زدایی عملی با ایران یا حوزه های تقابل منافع با این کشور نباشد. اما ایران با ادعاهای رایج در مورد نیروی نظامی و نقش خود در خاورمیانه فاصله دارد. دفعه بعد که شنیدید کسی از ایران به عنوان «بزرگترین صادرکننده تروریسم» نام می برد، یادتان باشد که آمریکای صلح دوست چقدر برای بی ثبات ساختن خاورمیانه در سال های اخیر تلاش کرده است. این کار با اشغال احمقانه عراق در سال 2003 شروع شد و هزاران تروریست تحویل این منطقه داد.

در ماه ها و سال های پیش رو، دقیقاً همان افراد و سازمان هایی که مبارزه با توافق هسته ای را پیش برده اند مخالف بهبود روابط با ایران خواهند بود: دولت اسرائیل و عناصر تندروی لابی اسرائیل در آمریکا. زمانی صحبت کردن از تأثیر لابی اسرائیل بر سیاست های آمریکا در خاورمیانه خط قرمز بود، اما دیگر این طور نیست. یکی از دلایل شکسته شدن این تابو آن است که هر شهروند مطلعی می فهمد که مخالفت با این توافق از طرف این لابی صورت می گیرد. اگر مخالفت این سازمان ها نبود، مذاکره بر سر این توافق آسانتر بود و کنگره هم شانسی برای متوقف کردن آن نداشت.

شکست احتمالی لابی علیه توافق یادآور این نکته است که آیپک سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه را «کنترل» نمی کند. قرار نیست هر سازمان لابی کننده ای همه دعواها را ببرد، به خصوص وقتی پای جنگ و صلح در میان است. به نظرم رهبران بسیاری از سازمان های ضدتوافق می دانند که این بار شکست خواهند خورد، اما ادامه دادن مبارزه برای آنها یعنی جریان پول از طرف حامیان مالی قطع نخواهد شد و دولت و حامیان توافق برای تضمین موفقیت توافق باید حسابی عرق بریزند. شاید آیپک و شرکا این بار شکست بخورند، اما حداقل سیاستمداران را وادار می کنند که دیگر با آنها در نیفتند.

از این اشتباه هم اجتناب کنید: همین افراد و سازمان ها تلاش خواهند کرد که تضمین کنند رابطه ویژه آمریکا با اسرائیل ادامه خواهد داشت و آمریکا از اهرم فشارش علیه اسرائیل برای تغییر سیاست شهرک سازی در مناطق اشغالی یا موارد دیگر استفاده نخواهد کرد. اگر این توافق پس از به پایان رسیدن مدت اعتبارش، یا حتی بهتر، قبل از به پایان رسیدن دوران اعتبارش، بهم بخورد، رسیدن به این هدف آسانتر خواهد بود. چیزی که لابی آیپک اصلاً نمی خواهد این است که ایالات متحده با همه کشورهای خاورمیانه ارتباط معقولی داشته باشد و با هیچ کدام «ارتباط ویژه» نداشته باشد. به نظر می رسد اوباما این دور مبارزه را برده است، چون تیم مذاکره کننده اش توافق خوبی طراحی کرده است، اما نبرد اصلی بر سر آینده دیپلماسی آمریکا در خاورمیانه تازه دارد شروع می شود.

منبع: فارن پالیسی/ مترجم: علی عطاران