چگونه می‌توان آخرین موانع توافق هسته‌ای را برداشت؟

نویسنده: رضا مرعشی*

دیپلماسی ایرانی: در حالی که مقامات ایران و گروه 1+5 در زمینه رسیدن به توافق جامع هسته ای در وین در حال مذاکره هستند، به مهلت 30 ژوئن نزدیک می شویم. دولت های اوباما و روحانی به خاطر پیشرفت هایی که در طول هجده ماه گذشته به دست آمده و این پیشرفت ها بیشتر از یک دهه گذشته است، باید مورد ستایش قرار بگیرند. دو طرف در حال حاضر در آستانه دستیابی به یک توافق تاریخی هستند که یکی از بزرگترین دستاوردهای سیاست خارجی در دوران معاصر است.

قرار گرفتن در مسیر پیروزی، بستگی به دو موضوع کلیدی دارد که هر دو قابل حل هستند: لغو تحریم ها و مسئله بازرسی و نظارت. پیدا کردن فرمولی برای کاهش تحریم ها چالش برانگیزترین مسئله در وین است. اگر پیشنهاد کاهش تحریم ها که واشینگتن می دهد، فاقد ارزش عملی برای تهران باشد، موجب می شود تا به همان نسبت ارزش عملی پیشنهادهایی که ایران می دهد کاهش یابد و آنها به فرآیند امتیاز دادن پایان دهند.

ایران در توافق موقت، امتیازهایی که داد بیشتر از امتیازهایی بود که گرفت، به همین دلیل هم اکنون به دنبال جمع آوری این سرمایه گذاری است که انجام داده است. گروه 1+5 معتقد است که ساختار تحریم ها را باید به خاطر اطمینان از انجام تعهدات توسط ایران حفظ کند.

تحریم های چند جانبه ای که توسط شورای امنیت سازمان ملل وضع شده اند، فقط شامل برنامه هسته ای ایران نمی شوند بلکه موضوعاتی از قبیل تهیه و صادرات تسلیحات، حقوق بشر و تروریسم را هم شامل می شود. یک راه احتمالی، لغو تحریم های شورای امنیت در شکل کنونی و صدور قطعنامه ای جدید است که توافق هسته ای نهایی را تدوین کند.

نوشتن مجدد قطعنامه های قبلی موجب می شود دو طرف بر اختلافاتشان غلبه کنند: ایران تحریم های مرتبط با فعالیت هسته ای را لغو شده خواهد دید و راه برای ایجاد یک کانال برای ارزیابی برنامه هسته ای صلح آمیز باز می شود، در عین حال گروه 1+5 هم به خواسته اش مبنی بر حفظ تحریم های دیگر می رسد.

تحریم های یکجانبه ایالات متحده بدون تصویب کنگره نمی تواند لغو شود و تصمیم گیرندگان ایرانی باید این موضوع را بدانند که به همین دلیل این بخش از تحریم ها نمی توانند در فاز اول توافق لغو شوند. واشینگتن برای نشان دادن اعتبارش و این که این واقعیت سیاسی پیچیده برای تهران قابل هضم باشد، باید کاهش تحریم ها را با استفاده از ترتیبات قانونی منحصر به فرد رئیس جمهور اوباما که نیازی به تایید کنگره ندارد، انجام دهد.

کاهش تحریم های چند جانبه و یکجانبه تاثیری دوگانه دارد: برداشته شدن موانع پیش روی شرکت های خارجی برای تجارت با ایران موجب می شود تا ایران مجدداً وارد نظام اقتصاد جهانی شود. در مقابل گروه 1+5 می تواند مدعی شود در صورتی که در تعهدات ایران نقض گسترده ای صورت بگیرد، تحریم ها باز خواهند گشت.

پیدا کردن فرمول برد-برد برای بازرسی و نظارت بر برنامه هسته ای ایران -در گذشته و حال- پیچیدگی کمتری ندارد. تهران مدت ها است که مدعی می شود برنامه اش همیشه صلح آمیز بوده است. واشینگتن هم این مسئله را قبول ندارد. یکی از دیپلمات های آمریکایی اخیراً به من گفت: «آژانس بین المللی انرژی اتمی خواستار دسترسی به سایت ها و افراد است چون مقامات اطلاعاتی ما به آنها گفته اند که کجاها را ببینند. ما هم اکنون می دانیم که ایران قبل از سال 2003 چه اقداماتی انجام داده است و ایران هم می داند که ما می دانیم.»

مخالفت تهران با این امر تنها بر اساس اصول و استقلال ملی نیست، بلکه پس از سال ها جنگ سایبری و ترورهای مخفی، ایران متوجه شده است که در زمینه صدور اجازه بازرسی از تاسیسات نظامی و دسترسی به دانشمندان هسته ای باید محتاط باشد.

برخی مقامات ایرانی به صورتی عمومی می گویند که سایت های نظامی و مصاحبه با مقامات غیرممکن است. اما به صورت خصوصی تصمیم گیرندگان کلیدی در تهران می دانند که سوال درباره انجام بازرسی ها و مصاحبه ها نیست، بلکه مسئله درباره عمق و وسعت این قبیل اقدامات است که دو طرف می توانند با آن کنار بیایند.   

گروه 1+5 خواستار دسترسی به آژانس بین المللی انرژی اتمی در سطحی است تا آنها بتوانند یک لیست از فعالیت ها و سوال از افراد را انجام دهند. از نظر آنها این دسترسی شامل تاسیسات نظامی هم می شود، اما دسترسی «هر زمان، هر جا» نخواهد بود. ایران لزوماً با این اصل مخالف نیست، اما دو طرف نیاز به پیدا کردن مکانیسمی برای انجام این کار دارند. یک راه حل احتمالی برای حل این مشکل تشکیل یک کمیسیون مشترک حل اختلاف است مشابه آنچه در توافق هسته ای موقت در نظر گرفته شده بود.

* مسئول بخش پژوهش های شورای ملی ایرانیان آمریکا

منبع: نشنال اینترست/ مترجم: حسین هوشمند

انتشار اولیه: جمعه 5 تیر 1394 / انتشار مجدد: چهارشنبه 10 تیر 1394