عصر جدید همکاری های روسیه و عربستان سعودی
ایراس: شاهزاده "محمد بن سلمان" جانشین ولیعهد و وزیر دفاع عربستان در سفری به روسیه با ولادیمتر پوتین رئیس جمهوری این کشور مذاکرات گسترده ای انجام داد. این مذاکرات طیف گسترده ای از مسائل از جمله همکاری های اقتصادی و صنعتی و نظامی تا مسائل منطقه ای مربوط به خاورمیانه، به ویژه مساله سوریه و یمن را در بر می گرفت. علی رغم پافشاری مسکو بر مواضعش در خصوص خاورمیانه و علی رغم آنکه کدورت حاکم بر روابط دو کشور که مربوط به مسائل چهار سال گذشته در سوریه است، همچنان از گرم شدن تمام عیار روابط مسکو و ریاض می کاهد، اما به نظر می رسد عربستان سعودی مشتاق شروع دوباره و گرمی روابط و همکاری های همه جانبه با روسیه است و روسیه نیز به دور جدیدی از همکاری ها و روابط دوجانبه با این پادشاهی ثروتمند عربی بی میل نیست.
سفر شاهزاده محمد بن نایف به روسیه
شاهزاده محمد بن سلمان در پاسخ به دعوت دولت روسیه از ملک سلمان بن عبدالعزیز پادشاه سعودی برای سفر رسمی به روسیه به سنت پترزبورگ رفت. عربستان سعودی و روسیه روز پنجشنبه 18 ژوئن، 6 توافقنامه استراتژیک امضا کردند که طیف متنوعی از همکاری ها را در بر می گرفت. همکاری در زمینه استفاده از انرژی صلح آمیز هسته ای، مهمترین دستاورد این سفر بود. عربستان در پی ساخت 16 نیروگاه اتمی است و به همین منظور توافقی با روسیه را امضا کرد. فعال سازی کمیسیون مشترک همکاری نظامی و همکاری در زمینه هوافضا هم مورد توافق دو طرف قرار گرفت. به علاوه توافقنامه هایی هم برای همکاری در زمینه های مسکن، انرژی و سرمایه گذاری، میان دو طرف به امضا رسید. "یوری اوشاکوف" معاون رئیس جمهوری روسیه گفته است که عربستان به دنبال سرمایه گذاری در زمینه کشاورزی و خرید چند شرکت کشاورزی در داخل روسیه است تا در جهت تامین امنیت غذایی و محقق کردن سود از راه سرمایه گذاری های شبه تضمین شده اقدام کند. به علاوه توافق هایی نیز در خصوص مساله آموزش و اعزام دانشجو به تعداد 500 نفر به روسیه صورت گرفته است.(1)
در خصوص همکاری های تسلیحاتی احتمالی میان دو کشور شایعاتی در خصوص این سفر وجود داشته است. عربستان قریب به یک دهه پیش علاقه مندی خود برای خرید سلاح تسلیحات روسی را اعلام کرده بود و حتی مذاکرات مقدماتی میان ریاض و مسکو، برای خرید موشک های ضدهوایی اس-300 یا نسخه پیشرفته تر آن اس-400، تانک های تی-90 و نفربرهای زرهی بی ام پی-3، هلیکوپترهای ترابری میل-17 و تجهیزات دیگر به ارزش میلیاردها دلار صورت گرفته بود. حتی در سال 2013 عربستان به روسیه پیشنهاد کرد تا در ازای یک قرارداد تسلیحاتی به ارزش 15 میلیارد دلار و نیز کمک های اقتصادی و پشتیبانی سیاسی از جانب خود و دیگر کشورهای عربی متحدش، دست از حمایت از بشار اسد بردارد. مساله ای که با پاسخ منفی روسیه مواجه شده بود.(2)
خرید سلاح برای دوستان و ممانعت از فروش سلاح به دشمنان
با چشم انداز خاتمه تحریم های ایران که به سبب برنامه هسته ای برقرار شده بود، تردیدی وجود نخواهد داشت که تهران علی رغم دشواری های اقتصادی و مالی، شروع به خرید سلاح از روسیه خواهد کرد. بدون شک، عربستان برای محدود کردن یا دست کم کنترل فرآیند فروش سلاح از سوی روسیه به ایران وارد عمل خواهد شد. عربستان می تواند برای برخی کشورهای متحد خود، هزینه های مالی خرید سلاح از روسیه را تامین کند به شرط آنکه روسیه در ازای این جبران مالی، از فروش سلاح به ایران در بعد کیفی و کمی، کنترلی جدی برقرار کند. در مصر، عبدالفتاح السیسی اشتیاق به همکاری نظامی با روسیه را نشان داده است. خرید نسخه های پیشرفته میگ-29 و میگ-35 در کنار تحویل احتمالی اس-300 به مصر و نیز شایعاتی که در خصوص ابراز علاقه السیسی به خرید موشک بالستیک اسکندر از روسیه منتشر شده است، نشان از آن دارد که مصر به زودی بازار گرمی برای فروش تسلیحات روسی خواهد بود.(4) البته چنین قراردادهایی، تنها با سخاوت آل سعود و دیگر پادشاهی های متحد همچون امارات متحده عربی و کویت مقدور خواهد شد که با اعطای کمک های مالی، در خرید این تسلیحات به مصر یاری رسانند.
در صورتی که دولت منصور هادی در یمن بتواند بر اوضاع مسلط شود، نیازمند بازسازی ارتش خواهد بود و به سبب سازمان تسلیحاتی روسی ارتش یمن، خرید سلاح از روسیه محتمل ترین گزینه برای این متحد سعودی خواهد بود. در لیبی، دولت طبرق که متحد مصر و مورد حمایت امارات و عربستان است نیز بارها نیاز فوری خود به خرید سلاح از روسیه را اعلام کرده است. در صورتی که در سوریه هم دولتی متحد سعودی بر سرکار آید، بازسازی نیروهای مسلح و ساخت یک ارتش جدید مورد توجه خواهد بود که با حمایت مالی سعودی، روسیه می تواند به تسلیح آن یاری رساند. همه این موارد، می تواند وعده هایی اغواکننده برای مسکو باشد.
مسائل منطقه ای
عبدالرحمن الرسی، سفیر عربستان در روسیه گفته است که عربستان و روسیه بر سر حمایت از مشروعیت دولت عبد ربه منصور هادی توافق دارند و روسیه نقش مهمی در اجرای قطعنامه 2216 شورای امنیت در مورد یمن خواهد داشت. در حقیقت روسیه نیز علی رغم رعایت بیطرفی در جنگ داخلی یمن، بر مشروعیت دولت منصور هادی تاکید کرده و خواستار توقف درگیری ها و خاتمه پیشروی حوثی ها، اعاده حکومت هادی در صنعا و برقراری گفتگوهای ملی شده است. در حقیقت این موضع روسیه، همان موضع عربستان و متحدانش و نیز موضع آمریکا است. موضعی که با سیاست ایران در خصوص یمن تفاوت دارد.
مساله مورد مذاکره دیگر دو طرف در خصوص سوریه است. گرچه بارها شایعاتی مطرح شده که روسیه به حذف بشار اسد رضایت داده و یا حتی مساله اعطای پناهندگی به او در روسیه را مطرح کرده است؛ اما روسیه همچنان آشکارا به حمایت خود از بشار اسد ادامه داده و پوتین هم بعد از دیدار با محمد بن سلمان، بر تداوم این حمایت تاکید کرد. با این وجود، دو طرف بر حفظ تمامیت ارضی سوریه و لزوم خاتمه درگیری ها تاکید داشته اند.(5)
مساله لبنان نیز مورد توجه دو طرف قرار داشته است. لبنان مدتهاست که در بحران سیاسی بر سر انتخاب رئیس جمهوری و تشکیل دولت جدید به سر می برد. خطر بی ثباتی پدید آمده بر اثر انسداد سیاسی داخلی در لبنان و تهدید سرایت ناآرامی های سوریه به این کشور کوچک، موجب نگرانی بین المللی است. هر دو طرف بر حمایت از دولت لبنان تاکید دارند اما این مساله که تفسیر دو طرف از نقش ایران و حزب الله در مسائل کنونی لبنان تا چه میزان مطابقت دارد، مبهم است. به طور کلی روسیه خواستار ثبات در خاورمیانه است. بی ثباتی و تروریسم از سویی و رشد افراط گرایی اسلامی از سوی دیگر، از نظر مسکو تهدیدی جدی است. به همین سبب بود که برای روسیه نه فقط بهار عربی مایه وحشت بود، بلکه هم روی کارآمدن حکومت های دموکراتیک سکولار که با غرب روابط نزدیک دارند و همچنین حاکم شدن جریانات اسلامگرا، به یک میزان ناخوشایند بود. روسیه حکومت های اقتدارگرای باثبات و میانه رو را به حکومت های تندرو یا سنتی که هر لحظه در خطر فروپاشی و ناآرامی هستند ترجیح می دهد.(6) ترجیحی که با روابط دوستانه با مصر سیسی که حکومت مورد حمایت سعودی است همخوان است و همین مبنایی برای تقریب دیدگاه های مسکو با ریاض بر سر مسائل خاورمیانه است.
واپسین مساله منطقه ای مربوط به ایران است. عربستان، گمان یا وانمود می کند از همه سو توسط ایران محاصره شده یا مورد تهدید قرار گرفته است. از برنامه هسته ای ایران تا قدرت گرفتن انصار الله در یمن و از اعتراضات مردمی در بحرین تا آنچه ریاض انحصار طلبی شیعیان و فرقه گرایی ایران در عراق و لبنان می خواند، مواردی است که ریاض به عنوان تهدیدهای اصلی خود اعلام کرده است. ریاض آن گونه که سفیر عربستان در روسیه اعلام کرده، امیدوار است تا از نفوذ مسکو بر تهران استفاده کند. در عوض علاوه بر قراردادهای همکاری اقتصادی و نظامی، مسکو در شرایطی که تحت فشار سیاسی، اقتصادی و نظامی آمریکا و اروپا بر سر مساله اوکراین قرار گرفته است، می تواند شرکای راهبردی جدیدی بیابد. عربستان می تواند در خصوص مساله قیمت نفت هم به روسیه کمک کند. در شرایطی که کاهش شدید بهای قیمت نفت و باقی ماندن آن در محدوده زیر 60 دلار، فشاری جدی به اقتصاد روسیه وارد می کند، پیشنهاد عربستان برای تغییر در بهای نفت می تواند بسیار وسوسه انگیز باشد. به خصوص آنکه اگر تحریم های ایران لغو شود و ایران نفت بیشتری روانه بازار کند، احتمال کاهش بیشتر قیمت جهانی نفت دور از ذهن نیست. هرچند پوتین بر لزوم دستیابی به توافق جامع هست های با ایران و خودداری از طرح شرایط غیرقابل پذیرش برای ایران تاکید کرده اما با اعطای مشوق های ذکر شده، ریاض می تواند از مسکو انتظار داشته باشد تا روابط روسیه و ایران، در حدی معمولی باقی بماند.
برای عربستان هم نزدیک شدن به روسیه فواید خود را دارد: گرمی رابطه با مسکو، طعنه آشکار و تندی به آمریکاست. دقیقا همانند اقدامی که سیسی در مصر کرد. روسیه در خصوص یمن و سوریه می تواند همراهی بیشتری با عربستان نشان دهد و در نهایت، گرچه شراکت استراتژیک با روسیه برای عربستان محتمل یا مقدور نیست، اما با شروع عصر جدیدی از روابط دوجانبه میان مسکو و ریاض، امکان تحرک سیاسی و قدرتمندانه تری برای عربستان در جهت تحقق اهدافش فراهم خواهد شد.
نویسنده: امین پرتو، دانشجوی دکتری اندیشه سیاسی دانشگاه تهران و عضو شورای نویسندگان ایراس؛
منابع:
(1) السعودیةوروسیا: 16 مفاعلاًنوویاًو6 اتفاقیات؛ العربیه؛ 1 رمضان 1436؛ فی:
https://www.alarabiya.net/ar/saudi-today/2015/06/18/%D9%88%D9%84%D9%8A-%D9%88%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%87%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D9%8A%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A8%D9%86-%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%8A%D8%B5%D9%84-%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%83%D9%88-.html
(2) Saudi Arabia dangles lucrative arms deal in front of Russia in exchange for dropping Assad – report, August 07, 2013, at:http://rt.com/news/bandar-putin-assad-saudi-188/
(3) Saudi Arabia shows interest in buying Russian tactical ballistic missile systems — source, TAAS, June 16, 2015, at:http://tass.ru/en/russia/801050
(4) David Schenker and Eric Trager, Egypt's Arms Deal with Russia: Potential Strategic Costs, The Washington Institute, March 4, 2014, at:
http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/egypts-arms-deal-with-russia-potential-strategic-costs
(5) Putin reaffirms Russia's support for Assad, Independent Online, June 19 2015, at:http://www.iol.co.za/news/world/putin-reaffirms-russia-s-support-for-assad-1.1873885
(6) ZviMagen, Russia and the Middle East: Policy Challenges(Tel Aviv: Institute for National Security Studies,2013) pp 62-63
نظر شما :