چرا روسیه هنوز «اس 300» را به ایران تحویل نداده است؟

به گزارش «تابناک»، پایگاه تحلیلی «دیپلمات» در مطلبی به بررسی موضوع تحویل سامانه موشکی اس 300 از سوی روسیه به ایران پرداخته و اشاره می کند که در 30 آوریل، دولت روسیه اعلام کرد، این سامانه را در اختیار ایران خواهد گذارد؛ تصمیمی که به سرعت با واکنش ایالات متحده، اروپا و رژیم اسرائیل مواجه شد و آمریکا و متحدانش نسبت به این موضوع به شدت ابراز نگرانی کردند. 

در پی این امر، رسانه ها و تحلیلگران غربی به بیان این موضوع پرداختند که تحویل اس 300 به ایران، می تواند توازن استراتژیک در منطقه خاورمیانه را دستخوش تغییر سازد. با این حال، به عقیده این نشریه، واکنش غربی ها به این موضوع اغراق شده است، زیرا این موضوع که اصولاً چنین سامانه ای در اختیار ایران قرار خواهد گرفت یا خیر، مورد توجه قرار نمی دهد. در حقیقت، تاریخچه موضوع نشان می دهد این سامانه موشکی، بیش از هر چیز به عنوان ابزاری برای چانه زنی مسکو در مقابل غرب مورد استفاده قرار گرفته است.

اظهارات مقام های ایرانی و روس حکایت از آن دارد که دستیابی به سامانه موشکی اس 300 حدوداً از اواخر سال 1998 مورد توجه ایران بوده است. در جریان دیدار رؤسای جمهور دو کشور در مسکو در مارس 2001، موضوع تحویل این سامانه به ایران، یکی از موضوعات مهم مورد بحث بود. 

با این حال، مقامات روس در ابتدا از فروش این سامانه به ایران خودداری کردند. ملاحظه آن ها از این جهت بود که این سامانه خاص، بیش از هر ابزار نظامی دیگر، سبب واکنش منفی در غرب می شود. این موضوع در جریان فروش سامانه مذکور به قبرس در سال 1998 مشاهده شد؛ اقدامی که پس از آن، ترکیه واکنش شدیدی نشان داده و یک بحران دیپلماتیک بزرگ در منطقه شرق مدیترانه به وجود آمد. 

با این حال، پس از گذشت چند سال، روسیه نهایتاً درباره این موضوع با ایران وارد مذاکره شد و قراردادی به ارزش 800 میلیون دلار را برای تحویل پنج سامانه اس 300 به ایران با این کشور به امضا رساند. این اقدام روسیه، به عنوان ضربه ای ژئوپلیتیک به ایالات متحده در نظر گرفته شده و آغاز استفاده مسکو از اس 300 به عنوان ابزاری برای چانه زنی دیپلماتیک بود. در حقیقت، تصمیم روسیه برای فروش این سامانه به ایران، در پی تیرگی روابط مسکو با غرب اتخاذ شد که از سال 2002 و در پی خروج آمریکا از معاهده ضد موشک های بالستیک آغاز شده بود.

این تیرگی روابط در جریان حمله سال 2003 آمریکا به عراق شدت گرفت و در سال 2007، پس از آنکه دولت بوش اعلام کرد، سامانه دفاع موشکی خود را در لهستان و یک سامانه راداری را در جمهوری چک مستقر می کند، به اوج خود رسید. در حقیقت، مسکو با پیشنهاد فروش اس 300 به ایران، تلاش کرد انتقام خود را از استقرار سامانه های موشکی در منطقه «خارج نزدیک» خود بگیرد.

با این حال، در سال 2010، دیمیتری مدودیف به عنوان بخشی از سیاست احیای روابط خود با آمریکا در چهارچوب استراتژی «ازسرگیری مجدد» روابط اوباما، تحویل اس 300 به ایران را ممنوع اعلام کرد. این بار نیز تصمیم روسیه درباره این سامانه، تحت تأثیر ماهیت روابطش با آمریکا اتخاذ شد. این امر، امتیازی بود که از سوی روسیه در مقابل تجدیدنظر آمریکا در طرح های خود مبنی بر استقرار سامانه موشکی در اروپای شرقی اعطا می شد. 

در این میان، باید اشاره کرد که در فاصله سه ساله امضای قرارداد اس 300 و اعلام ممنوعیت تحویل آن به ایران، هیچ برنامه زمانی مشخصی درباره این موضوع اعلام نشد و به همین دلیل، به نظر می رسد روسیه اصولاً هیچ گاه واقعاً قصد نداشته اس 300 را به ایران تحویل دهد. 

اخیراً نیز بار دیگر تحول در روابط روسیه و آمریکا و تیره شدن روابط دو کشور، سبب بروز تحولی در موضوع اس 300 شده است. در شرایط کنونی، روابط روسیه و غرب در پایین ترین سطح از زمان جنگ سال 2008 گرجستان تاکنون قرار دارد که دلیل آن نیز بحران اوکراین است. به این ترتیب، در شرایطی که غرب، روسیه را تحت تحریم های اقتصادی قرار داده، مسکو تصمیم خود برای تحویل اس 300 به ایران را اعلام می کند.

اما این بار نیز همچون گذشته، مقامات روس برنامه زمانی مشخصی را برای تحویل این سامانه به ایران ارائه نمی کنند. این رویه روسیه، دقیقاً مشابه رفتاری است که این کشور در دوره زمانی سه ساله پس از امضای قرارداد با ایران از خود بروز داد.

به این ترتیب، مرور این تاریخچه، آشکارا نشان می دهد که تمایل روسیه برای فروش اس 300 به ایران، موضوعی است که به طور کلی به روابط این کشور با آمریکا مربوط می شود و این بار نیز رئیس جمهور روسیه تلاش دارد از این موضوع به عنوان ابزاری برای چانه زنی در مقابل آمریکا و امتیازگیری از آن استفاده کند.