سودی که چین از لغو تحریم‌های ایران می‌برد

نویسنده: کوین لین

دیپلماسی ایرانی: اگرچه چین مدت ها بزرگترین خریدار نفت ایران بود، اما تحریم های بین المللی موجب شده است تا جایگاه ایران به عنوان سومین تامین کننده نفت چین به مکان ششم تنزل پیدا کند. در صدر این لیست، رقیب ایران، عربستان قرار دارد. به طور مشابه در حالی که تجارت دوجانبه چین با ایران بنابر گزارش ها در اواخر سال 2014 به حدود 50 میلیارد دلار رسیده است، این میزان 11 برابر کمتر از میزان تجارت چین با ایالات متحده است.

با توجه به این آمار و ارقام چرا ایران نقشی به ظاهر نامتناسب در مقایسه با شرکای انرژی و تجاری چین یعنی ریاض و واشینگتن، در محاسبات منطقه ای پکن بازی می کند؟ اگر همکاری دیپلماتیک را کنار بگذاریم پاسخ این پرسش مربوط به نقش ژئواستراتژیک ایران به عنوان یک مرکز مهم در چرخش چین به سوی غرب و همچنین عنصری ضروری با توجه به چرخش ایالات متحده به شرق و نیروی دریایی اش است.

در دوران معاصر با وجود اختلاف ایدئولوژیکی میان دو کشور، هر دو حکومت های انقلابی داشته اند که هژمونی امپریالیستی و استثمار خارجی را رد می کردند و این وضعیت آنها را در وضعیت مشابهی از لحاظ مخالفت با وضع موجود به رهبری ایالات متحده قرار داد.

تاکید بر هارتلند اوراسیا

چین در زمینه کمربند اقتصادی جاده ابریشم به سوی غرب متمایل شده است. این طرح در سپتامبر 2013 توسط شی جینپینگ، رئیس جمهور چین معرفی شد. این رویکرد «پیش به سوی غرب» در سال 2011 توسط وانگ جیسی، یکی از ذهن های استراتژیک کشور و با هدف ایجاد توازن در برابر چرخش به شرق رئیس جمهور اوباما تدوین شد.

چین بزرگترین وارد کننده نفت جهان است، به همین دلیل دو خط لوله جدیدی که در سال های 2006 و 2009 افتتاح شده اند برای این کشور اهمیت زیادی دارد. اولین خط لوله در شمال قزاقستان و دیگری در ترکمنستان قرار دارد. چین همچنین به فکر ایجاد و نوسازی راه های ارتباطی و راه آهن هم در این منطقه هست. این کریدور ارتباطی شرق به غرب ممکن است در نهایت شامل ایران و خلیج فارس هم بشود.

ارزش ژئواستراتژیک ایران

ایران در کجای این بازی قرار دارد؟ تهران بازیگر انحصاری منطقه آسیای مرکزی نیست و دلیل آن تا حدی به خاطر تمکین در برابر مسکو است. با این حال ایران نقش ژئواستراتژیکی در زمینه راه های دسترسی غیرروسی به آب های آزاد و تقاطع شرق به غرب و شمال به جنوب برای تجارت منطقه آسیای مرکزی ایفا می کند. در سال 1996 ایران و ترکمنستان راه آهنی به طول 300 کیلومتر میان مشهد و تجن را افتتاح کردند و در دسامبر 2014 هم قزاقستان، ترکمنستان و ایران راه آهنی از اوزن به گرگان و بندرهای ایران در خلیج فارس را مورد بهره برداری قرار دادند.

ارزش ژئواستراتژیک ایران برای پکن به خاطر موقعیتی است که این کشور دارد. ایران یکی از دو پل چین برای ارتباط به غرب است. پل دیگر از طریق قزاقستان و جنوب غرب روسیه است. اما ایران مسیر مهم تری است چون این کشور را هم به اروپا و هم به خلیح فارس وصل می کند.

گام های بعدی

اگر توافق هسته ای با ایالات متحده منجر به لغو تحریم های تهران شود، چین بدون شک حضورش در اقتصاد ایران را افزایش خواهد داد. به این ترتیب با موانع کمتری برای گسترش جاده، راه آهن و شبکه های لوله ای خود از طریق عبور از فلات ایران، روبه رو خواهد بود. توافق هسته ای همچنین می تواند منجر به عضویت ایران در پیمان شانگهای شود، امری که از سال 2008 به خاطر تحریم های سازمان ملل با آن مخالفت شده است.

در چنین فضایی مطمئناً واشینگتن فضای کمی برای مانور خواهد داشت و هر دو کشور ایران و چین به همکاری با یکدیگر ادامه خواهند داد و مقابله با ایران در حالی که خودش را منطبق با چین کرده است کار دشواری خواهد بود.

منبع: موسسه واشینگتن برای سیاست های خاور نزدیک/ مترجم: حسین هوشمند