آتش‌بس در یمن دوام می‌‌آورد؟

نویسنده: لورا دین

دیپلماسی ایرانی: به دنبال بیش از 6 هفته بمباران هوایی تحت رهبری عربستان در یمن علیه حوثی ها، گروه شیعه زیدی محلی که از سال 2014 به تدریج قدرت را در کشور به دست گرفتند، از ساعات پایانی روز سه شنبه گذشته به مدت 5 روز آتش بس به اجرا گذاشته شده است.

هفته آخر پیش از آتش بس با شدیدترین خونریزی ها از ابتدای عملیات همراه بود و اکنون نیز هیچ نشانه دلگرم کننده ای دال بر دوام آوردن آتش بس در یمن مشاهده نمی شود.

به گزارش تلویزیون ملی یمن، ساعاتی پیش از آغاز آتش بس، نیروهای ائتلاف در سه حمله هوایی یکی از پایگاه های حوثی ها را در شمال صنعا هدف گرفتند که این حمله 90 کشته و 300 زخمی بر جا گذاشت. آمریکا اعلام کرده است بیش از 800 غیرنظامی یمنی در عملیات هوایی سعودی ها کشته شدند و این در حالی است که شمار کشته شدگان در آخرین هفته پیش از آتش بس به 200 نفر می رسید. به گزارش دیده بان حقوق بشر، در ماه جاری دست کم 12 غیرنظامی در حملات منابع طرفدار حوثی ها در عربستان سعودی کشته شدند.

حوثی ها می گویند قربانی خشونت گرایی سعودی و آمریکایی هستند و از سوی دیگر، سعودی ها می گویند حوثی ها گروهی فراری هستند که از سوی ایران حمایت می شوند. با این حال، ناظران مستقلی که جریان درگیری ها را دنبال می کنند با این مسئله مخالف هستند. به گفته این ناظران، حوثی ها از تهران دستور نمی گیرند، بلکه در اصل در پی عوامل داخلی در یمن ظهور یافته اند.

در پی تظاهرات صلح آمیز در سال 2011 که به رغم سرکوب های شدید به سقوط دیکتاتوری طولانی مدت علی عبدالله صالح منجر شد، گروه های گوناگونی در یمن برای کسب قدرت تلاش کردند و حوثی ها یکی از این گروه ها بودند. این گروه که مقر اصلی آن در شمال یمن است، تقریبا از همان زمان برکناری صالح، مناطق بسیاری را تحت کنترل گرفت و در ماه سپتامبر گذشته، نیروهای این گروه به پایتخت رسیدند و عبدربه منصور هادی رئیس جمهور یمن را مجبور به فرار کردند.

حوثی ها از دیرباز با دولت یمن در پی همکاری با قدرت های خارجی همچون عربستان سعودی و آمریکا مشکوک بودند؛ حوثی ها بر این باورند که یمن بدون همکاری با این دو متحد دیرینه (ریاض و واشنگتن) بهتر عمل می کند. عربستان سعودی بر این باور است که حوثی ها از سوی رقیب شیعه ریاض یعنی تهران حمایت می شوند. با این حال، تنها عده اندکی هستند این مسئله را که ایران تصمیم گیرنده اقدامات حوثی هاست، باور کنند. اما نگرانی های عربستان سعودی از افزایش نفوذ ایران برای آغاز عملیات نادر بمباران هوایی در یمن و ایجاد بحرانی انسانی در یکی از فقیرترین کشورهای جهان کافی بود.

سعودی ها همچنین دیگر کشورهای عرب با اکثریت سنی را نیز به این درگیری کشاندند. امارات متحده عربی، مصر، مغرب، اردن، سودان، کویت، قطر و بحرین نیز که در مورد ایران نگرانی هایی دارند، از عملیات عربستان سعودی حمایت می کنند. آمریکا نیز از این عملیات حمایت اطلاعاتی و لجستیکی می کند. اما این بمباران عملا هیچ دستاوردی نداشت؛ عملیات حوثی ها را به عقب نشینی وادار نکرد و رئیس جمهور یمن که با سعودی ها روابط دوستانه داشت، به قدرت بازنگشت.

عربستان سعودی در نهایت روز سه شنبه با ایجاد وقفه در حملات تنبیهی و مخاطره دریایی موافقت کرد تا امکان ورود کمک های بشردوستانه به یمن وجود داشته باشد، اما تنها با این شرط که حوثی ها تلاش های خود را برای گسترش حوزه تحت کنترل در جنوب و مرکز یمن متوقف کنند و از توقف عملیات سعودی ها برای تثبیت قدرت خود استفاده نکنند.

آتش بس ممکن است دوام بیاورد. اما آنچه که قطعیت دارد این است که این درگیری چهره جامعه یمنی را به طور اساسی تغییر داد. حملات هوایی چند دستگی های پیشین در یمن را تشدید کرد؛ یمنی ها اکنون به دو گروه تقسیم شده اند: افرادی که از حملات حمایت می کنند و آنهایی که با این عملیات مخالف هستند.

آدام بارون یکی از اعضای غیرثابت شورای روابط خارجی اروپا گفت: «فکر می کنم اکنون از هر جهت که در نظر بگیریم، منطقه ای، مذهبی و سیاسی، یمن اکنون بیش از هر زمان دیگری در تاریخ نوین این کشور، دچار چند دستگی شده است. اما هیچ یک از طرفین نمی خواهند مسئول بر هم زدن آتش بس باشند. هر دو طرف می خواهند مدعی دفاع از اخلاقیات باشند.»

اسماعیل ولد شیخ احمد فرستاده جدید سازمان ملل متحد در یمن روز سه شنبه وارد صنعا شد. اگر وی بتواند برای گفتگوهای صلح میان حوثی ها و دولت در تبعید یمنی در ریاض (هادی) میانجی گری کند، آنگاه شاید آتش بس دوام بیاورد. اما هیچ یک از طرفین آتش بس را حافظ منافع راهبردی خود نمی دانند.

ریچارد لبارون یکی از اعضای ارشد شورای آتلانتیک در واشنگتن تصریح کرد هر دو طرف هنوز اهدافی را دنبال می کنند که به آنها دست نیافته اند و آتش بس در این روند تداخل ایجاد می کند. وی افزود: «حوثی ها هنوز موقعیت خود را به طور کامل تثبیت نکرده اند و سعودی ها هنوز نتوانسته اند از دست آنها خلاصی یابند.»

یکی دیگر از مسائل این است که هیچ یک از طرفین کنترل کاملی بر نیروهای زمینی که با آنها متحد هستند، ندارند. نیروهای مخالف حوثی ها در داخل یمن به شدت از هم گسیخته هستند و کنترل مرکزی بر آنها وجود ندارد. این گروه ها از عبد منصور هادی رئیس جمهور یمن و باقی مانده ارتش وی تا القاعده و گروه جدید افراط گرایان داعش در یمن، متغیر هستند. لبارون گفت: «فکر می کنم مسئله حائز اهمیت این است که آیا عربستان سعودی و متحدانش علاوه بر برنامه نظامی کنونی، یک برنامه سیاسی برای رسیدگی به شرایط در یمن نیز دارند یا خیر؟!»

از زمان سقوط صالح که دولت فاسد و نالایق وی توانایی رسیدگی به فقر موجود در کشور و حل اختلافات را نداشت، بحران و چند دستگی در یمن تشدید شده است. در یمن گروه های شیعه و سنی با یکدیگر در جنگ هستند، اگرچه علت این درگیری بیشتر سیاسی است تا اینکه به مسائل فرقه ای مربوط شود. میان شمال و جنوب نیز درگیری هایی وجود دارد. درگیری میان قبایل دشمن را نیز نباید نادیده گرفت. همه این درگیری ها اکنون وخیم تر شده اند و این مشکل بزرگی است، چرا که برای برقراری صلح، همه این گروه ها باید در روند دستیابی به آن شرکت داشته باشند.

از سوی دیگر، بمباران در یمن دشمنی میان عربستان سعودی و ایران را شدیدتر کرده است. در ماه سپتامبر، وزرای خارجه دو کشور در مورد همکاری در مبارزه علیه داعش گفتگو می کردند؛ اما شرایط در یمن وخیم شد و عربستان سعودی که ایران را مسئول ظهور حوثی ها می دانست، تحولات را نشانه بدقولی تهران تلقی کرد.

اما عربستان سعودی و ایران هر دو دلایل کافی برای خودداری از جنگ دارند. از آنجایی که احتمال شکست حوثی ها در عملیات هوایی اندک است، استفاده از نیروهای زمینی برای عربستان سعودی دشوار و به منزله باتلاق خواهد بود. از سوی دیگر، برخی از نزدیکترین متحدان عربستان سعودی از آتش بس حمایت می کنند. از طرف دیگر، ایران که در واکنش به عملیات سعودی ها، حمایت های بیشتری در یمن به دست آورده است، دلایل موجهی برای برخورد محتاطانه دارد.

از این رو، در کشوری که چند سال پیش شاهد بهار عربی و انرژی تظاهرات های صلح آمیز بود، اکنون خشونت به عامل تصمیم گیر تبدیل شده است و با توجه به شواهد امر، پیروزی در صحنه این درگیری دشوار و غیرمحتمل است.

منبع: گلوبال پست / مترجم: طلا تسلیمی