توافق هسته‌ای به ثبات در منطقه منجر می‌شود؟

نویسندگان: مایکل سی. هوروویتز، سارا کرپز، دارین اس سلف، نیکلاس جِی. بل

دیپلماسی ایرانی: انتشار خبر دستیابی به توافق اولیه در زمینه کاهش قابلیت های هسته ای ایران روز دوم ماه آوریل اندکی تعجب آمیز بود، چرا که به نظر می رسید مذاکرات با بن بست مواجه شده است. پس از اعلام خبر تفاهم در لوزان و در روزهای پس از آن، یکی از سوال های اصلی که مطرح شد این بود که توافق اخیر میان 1+5 و ایران چه تاثیری بر ثبات در خاورمیانه خواهد داشت؟ موسسه آموزش، تحقیقات و سیاست بین الملل در دانشکده ویلیام اند ماری اخیرا با همکاری فارن پالسی این سوال را در یک نظرسنجی از محققان در زمینه روابط بین الملل مطرح کردند که نتیجه آن بسیار جالب بود: با نسبتی 7 به 1، اکثریت محققان روابط بین الملل بر این باور بودند که توافق اخیر تاثیری مثبت بر ثبات در منطقه (خاورمیانه) خواهد داشت. در این نظرسنجی از 921 تا 4169 محقق روابط بین الملل در دانشکده ها و دانشگاه های سرتاسر آمریکا شرکت کردند. نظرسنجی در نیمه شب 6 آوریل آغاز و نیمه شب 7 آوریل پایان یافت.

توافق چه تاثیری بر ثبات در منطقه خواهد داشت؟

بعد از همه شک و تردیدها و گمانه زنی ها در مورد این که آیا توافقی که برنامه غنی سازی ایران را محدود سازد عملی خواهد بود یا خیر، از محققان پرسیدیم توافق پیشنهادی تاثیری بر ثبات در خاورمیانه خواهد داشت؟ در پاسخ به این سوال، 70 درصد از محققان اعلام کردند توافق تاثیر مثبتی بر ثبات در منطقه خواهد داشت و 63 درصد از این افراد علت را کاهش احتمال تلاش دیگر کشورهای منطقه برای دستیابی به تسلیحات هسته ای مطرح کردند. اگر حق با این افراد باشد، توافق هسته ای از بروز رقابت بر سر دستیابی به تسلیحات هسته ای جلوگیری خواهد کرد.

از میان همه محققانی که در نظرسنجی شرکت کردند، تنها 10 درصد افراد باور داشتند توافق هسته ای تاثیری منفی بر ثبات در منطقه خواهد داشت. این محققان به چشم انداز ثبات در منطقه خوش بین نبودند و همانند بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل که مخالف توافق است، نگرانی هایی در مورد گسترش تسلیحات هسته ای داشتند.

منطق غالب در میان محققان این بود که توافق میان 1+5 و ایران تاثیری مثبت بر ثبات منطقه ای خواهد داشت، دیدگاهی که کارشناسان امور خاورمیانه نیز با آن موافقند. در میان شرکت کنندگان در نظرسنجی آن دسته از افرادی که در زمینه امور خاورمیانه تحقیق می کردند دیدگاه مثبت تری در مورد توافق و تاثیرات آن بر منطقه داشتند.

آیا ایران به توافق راضی خواهد شد؟

 با نزدیک شدن به انتهای مهلت گفتگوها در پایان ماه مارس، به نظر می رسید ایران بر سر مسئله انتقال ذخایر اورانیوم غنی شده، توافق را بر هم می زند. از محققان در مورد این مسئله پرسیدیم که ایران با کدام یک از شرایط پیشنهادی کاملا موافقت خواهد کرد و پاسخ 64 درصد از آنها این بود که ایران با دسترسی بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی (به تاسیسات) موافقت و غنی سازی را محدود خواهد کرد و تنها 10 درصد افراد اعلام کردند که به عقیده آنها، ایران با هیچ یک از مفاد اصلی توافقنامه موافقت نخواهد کرد.

آمریکا می توانست با اعمال فشار بیشتر از طریق تشدید تحریم ها، توافق بهتری به دست آورد؟

دولت آمریکا حتی پیش از دستیابی به توافق، برخوردی تهاجمی علیه تهدیدهای جمهوری خواهان مجلس نمایندگان و سنا به اعمال تحریم های شدیدتر علیه ایران داشت. جان کری وزیر امور خارجه آمریکا به کنگره هشدار داد چنین اقدامی بر روند مذاکرات تاثیر منفی خواهد داشت. برخی دیگر بر این باور بودند تهدید ایران به اعمال تحریم های شدیدتر سبب خواهد شد این کشور در مذاکرات امتیازهای بیشتری بدهد. در نظرسنجی از محققان پرسیده شد که اگر تهدید تحریم های شدیدتر علیه ایران وجود داشت، این کشور به توافق راضی می شد و یا مذاکرات فرو می پاشید؟ به عقیده حدود نیمی از محققان، ایران در مواجهه با تهدید به تحریم های شدیدتر از توافق بر سر چارچوب توافقنامه نهایی خودداری می کرد؛ 17 درصد افراد اعلام کردند تهدید به تحریم های شدیدتر به فروپاشی مذاکرات منجر نمی شد و نتیجه ای مثبت بر مذاکرات می گذاشت، اما حدود 35 درصد اعلام کردند نمی توان در خصوص نتیجه این تهدیدها قطعی اظهار نظر کرد. در عمل، تنها یک سوم از 17 درصدی که نظری مثبت در مورد تهدید تحریم ها داشتند، اعتقاد داشتند چنین راهبردی نتایج بهتری برای آمریکا داشت و ایران را به ارائه امتیازهای بیشتر وادار می کرد.

سرنوشت توافق هسته ای چه خواهد بود؟

در روزهای پس از دستیابی به توافق در لوزان، برخی نامزدهای احتمالی انتخابات ریاست جمهوری سال 2016 از حزب جمهوری خواه وعده دادند در صورت پیروزی در انتخابات از توافق هسته ای کناره خواهند گرفت، چرا که این توافق را محافظ منافع آمریکا نمی دانند. از محققان شرکت کننده در نظرسنجی پرسیدیم آیا ایران در صورت کناره گیری یکجانبه رئیس جمهور آمریکا از توافق، به سمت برنامه تسلیحات هسته ای پیش می رود؟ شرکت کنندگان تقریبا به اتفاق آراء، 85 درصد، اعلام کردند چنین اقدامی از سوی رئیس جمهور آمریکا احتمال پیشروی ایران به سمت برنامه تسلیحات هسته ای را افزایش می دهد.

منبع: فارن پالسی / مترجم: طلا تسلیمی