نبرد ایران و عربستان در خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه جدید در حال حاضر در لیست خبرهای روزانه است. برخلاف خاورمیانه قدیم که سرنوشتش توسط قدرت های مسلط غربی (بریتانیا و فرانسه پس از جنگ جهانی اول و ایالات متحده از دهه 1940 تا چند سال اخیر) تعیین می شد. خاورمیانه جدید یک هژمون خارجی که بتواند ثبات ایجاد کند، ندارد و بدون قدرت منطقه ای مسلط، یک خلاء استراتژیک خطرناک به وجود آمده است.

ایالات متحده به وضوح دیگر نمی تواند نقش قدیمش را ایفا کند. اگرچه ایالات متحده نمی خواهد تمام نیروهای نظامی اش از منطقه را به طور کامل خارج کند، اما مداخله نظامی مستقیم، به ویژه با استفاده از نیروی زمینی و با توجه به شکست در عراق، دیگر قابل دفاع نیست. ایالات متحده تا زمانی که تعادل استراتژیک نظامی در منطقه به این صورت باشد، نمی تواند بازیگری نظامی باشد. (همانند حملات هوایی ایالات متحده به مواضع داعش در عراق و سوریه) به جز این ایالات متحده هم اکنون به دنبال حل و فصل یک تهدید استراتژیک اساسی، یعنی خطرات ناشی از برنامه هسته ایران از طریق دیپلماسی است.

چندین کشور و بازیگر غیردولتی سعی در پرکردن این خلاء که توسط ایالات متحده به وجود آمده، دارند. سرنوشت و قدرت این گروه ها وابسته به حمایت قدرت های منطقه ای به ویژه دو کشور ایران و عربستان است. این دو کشور در حال حاضر در حال رقابت بر سر کسب برتری منطقه ای هستند و نبردهای نیابتی آنها در لبنان، عراق، سوریه و هم اکنون در یمن جریان دارد.

در واقع شورشیان حوثی در یمن موجب به وجود آمدن فاز جدیدی در درگیری منطقه ای شده اند. این مسئله نه تنها در جنوب شبه جزیره عربستان و به طور مستقیم در کنار مرزهای سعودی ها اتفاق افتاده بلکه مداخله نظامی عربستان باعث ادامه رقابت استراتژیک با ایران شده است.

همانند همیشه، دین و عوامل قومیتی، نقش گسترده ای در رقابت های منطقه ای ایفا کرده است. تقسیم بندی شیعه-سنی در اسلام همچنین منعکس کننده ژئوپولیتیک منطقه هم هست. علاوه بر این در حالی که ایران یک کشور شیعه است، اکثریت اعراب سنی هستند و این تمایزات قومی با ایرانی ها را برجسته تر می کند.

منافع ژئوپولیتیک، فرقه گرایی مذهبی و قومی، آمیزه ای خطرناک را در خاورمیانه به وجود آورده است و چون تاریخ نشان داده است که مداخله نظامی خارجی ها نمی تواند چنین درگیری هایی را حل و فصل کند، خود قدرت های منطقه ای باید در این زمینه اقدام کنند. البته حرف زدن بسیار آسان تر از عمل کردن است. یک دوره طولانی خشونت غیرقابل پیش بینی به معنای خطر تشدید درگیری ها است که حتی امکان به وجود آمدن جنگی جهانی را هم دارد. دقیقاً همانند بحران بشری که در سوریه امروز اتفاق افتاد.

حتی افزایش تنش ها فراتر از منطقه خاورمیانه خواهد بود و با توجه به ذخایر انرژی قابل ملاحظه منطقه و اهمیتی که برای اقتصاد جهانی دارد، خطرات اقتصادی قابل توجهی در پی خواهد داشت. قیمت جهانی نفت عملاً توسط شبه جزیره عربستان و توسط کشورها منطقه خلیج فارس تعیین می شود و به این زودی ها این مسئله تغییر نخواهد کد.  

استراتژی ایران چندان از روی زیرکی نبوده است: مداخله نظامی در سوریه، لبنان، عراق و یمن همراه با ریسک بزرگی بوده است. این مسئله خودش را با تشکیل نیروی نظامی پان عرب که به وضوح علیه ایران است، نشان داده است. این مسئله می تواند منجر به تجدید نظر مقامات ایران در سیاست هایشان شود.

خاورمیانه جدید نه نیازی به رقابت تسلیحات هسته ای دارد و نه نیازی به نفرت مذهبی. همچنین نیازی به سیاست خارجی مبتنی بر مداخله نظامی هم ندارد. در عوض نیاز به نشستن کنار هم و انجام مذاکره به منظور توسعه سیستم امنیت دسته جمعی دارد که در خدمت منافع مشروع همه طرف های درگیر است. بدون دیپلماسی و اراده در جهت رسیدن به درک متقابل قابل دوام، همانند آنچه که در چارچوب توافق با ایران رخ داد، خاورمیانه جدید بشکه باروت جهان خواهد بود.

منبع: پراجکت سیندیکیت/ مترجم: حسین هوشمند

انتشار اولیه: چهارشنبه 19 فروردین 1394 / انتشار مجدد: پنج شنبه 1394