سپاه بدر جایگزین نیروهای امریکایی در عراق

نویسنده: مایکل نایتز

دیپلماسی ایرانی: جنگ در شهر قبیله ای تکریت، زادگاه صدام حسین، همچنان ادامه دارد و اکنون نیروهای اصلی هدایت کننده در درگیری علیه داعش، جنگجویان شیعه یا همان نیروهای داوطلب مردمی هستند و ایران و حزب الله شرکای اصلی این نیروها را تشکیل می دهند. مارتین دمپسی، فرمانده ستاد مشترک ارتش آمریکا شرایط کنونی را «اوج حمایت ایرانی ها» (از نیروهای عراقی) از زمان آغاز مبارزات علیه داعش توصیف کرد و گفت تا زمانی که وجود چنین نیروهایی به درگیری های فرقه ای دامن نزند، قدرت آنها لزوما بد نیست.

اظهارات وی به نقطه عطف مناظرات بر سر تقسیم کار میان ائتلاف بین المللی تحت فرماندهی آمریکا و ایران در جنگ علیه داعش تبدیل شد. کاخ سفید اکنون به نفوذ فزاینده ایران در جنگ علیه داعش به عنوان واقعیتی غیرقابل تغییر می نگرد و از سوی دیگر، این مسئله می تواند قدمی مثبت در روابط واشنگتن با تهران باشد.

اما اتفاقات در شرق عراق جنبه ای دیگر از مسئله را نمایان می سازد. جنگ تکریت درگیری ای بود که جامعه بین المللی به طور کل هیچ دخالتی در آن نداشت. ایران و گروه های وابسته به این کشور در بیش از یک دهه گذشته منطقه ای را در شرق عراق تحت نفوذ خود درآورده اند و به گفته دمپسی، این منطقه اکنون گسترش می یابد. برخی بر این عقیده اند که عراق به زودی شاهد شرایطی مشابه چندین دهه پیش در لبنان، زمان قدرت گرفتن حزب الله، خواهد بود.

ارتباط میان ایرانی ها و عراقی ها به ویژه در استان های مرزی مسئله ای طبیعی است. از شمال بغداد تا مرز ایران را جمعیت شیعه تشکیل داده اند و مردمان استان های واسط و میسان در جنوب شرقی این کشور نیز که استان های مرزی با ایران محسوب می شوند، اهل تشیع هستند. تجارت و رفت و آمد زائران در این مرزها از گذشته اتفاقی متداول بوده است. اما از سال 2003 ایران با سهیم شدن در خدماتی همچون برق، محصولات نفتی پالایش شده و ارائه خدمات پزشکی، فراتر از روابط دیرینه پیش رفت.

شرق عراق همچنین به طور نسبی صحنه درگیری ها میان نیروهای شبه نظامی ایرانی و عراقی بوده است. پس از جنگ هشت ساله عراق و ایران، خطوط مرزی خیلی سریع به منطقه ای برای اقدامات تلافی جویانه میان نیروهای شبه نظامی تبدیل شد. بغداد (رژیم صدام حسین) گروهگ مجاهدین خلق (منافقین) که نام آنها در فهرست گروه های تروریستی آمریکا آمده است را برای حمله به مرزهای ایران اعزام کرد. تهران نیز نیروهای بدر را برای مقابله با آنها فرستاد که از نیروهای شیعه عراقی تشکیل شده بود.

در حقیقت یکی از مسائلی که به ندرت در خصوص سقوط صدام حسین به آن پرداخته شد، دو حمله صورت گرفته در آن زمان بود: اول حمله نیروهای مشترک تحت فرماندهی آمریکا از جنوب و دوم حمله ای با حمایت نیروهای بدر در منطقه دیاله. در دوران جنگ عراق و ایران، نیروهای بدر با 10 هزار نیرو در کنار نیروهای ایرانی علیه رژیم صدام مبارزه کردند؛ آنها در سال 2003 نیز یک مرتبه دیگر علیه صدام جنگیدند.

منطقه دیاله در حقیقت مقر اصلی فرماندهان نیروهای شبه نظامی محسوب می شود. هادی العامری، فرمانده نیروهای بدر در دیاله متولد شده است. عامری که پس از حمله نیروهای تحت فرماندهی آمریکا در جنگ علیه صدام همکاری کرد، پس از سقوط صدام از این مسئله کسب اطمینان کرد که رسته پنجم ارتش عراق که سربازهای آن اهل دیاله بودند توسط افسران نیروهای بدر فرماندهی شود.

نیروهای بدر همچنین بار دیگر حملات خود را علیه دشمن قسم خورده شان یعنی گروهک تروریستی مجاهدین خلق آغاز کردند. کمپ اشرف، محل استقرار مجاهدین خلق، در منطقه ای در نزدیکی دیاله و در مسیر بغداد - کرکوک واقع است. نیروهای آمریکایی کنترل این منطقه را در سال 2009 به رسته پنجم ارتش واگذار کردند و از آن زمان حملات متعددی علیه کمپ اشرف صورت گرفت. در نهایت، اعضای گروهک تروریستی مجاهدین خلق را به بغداد منتقل کردند و عامری اکنون از کمپ اشرف به عنوان مقر فرماندهی امنیتی استفاده می کند.

با درگیر شدن عراق در جنگ علیه داعش در سال گذشته، نیروهای بدر منطقه تحت کنترل خود را از شمال تا کرکوک، از شرق تا منطقه دریاچه حمرین و از غرب تا تکریت وسعت بخشیدند. نیروهای داوطلب مردمی در دیاله ارتباط مستحکمی با نیروهای بدر دارند؛ از یک سو، نیروهای بدر سریع و قاطع به درخواست کمک دولت برای اعزام نیروهای داوطلب در تابستان سال 2014 واکنش نشان دادند و از سوی دیگر، بسیاری از زیرشاخه های نیروهای داوطلب مردمی همچون کتائب حزب الله تحت فرماندهی اعضای سپاه بدر از جمله ابومهدی المهندس است.

وجود پهپادهای ایرانی و حمایت نیروی هوایی ایران از منطقه به صحنه ای متداول در دیاله تبدیل شده است. سپاه بدر متحد با نیروهای داوطلب مردمی و رسته پنجم ارتش عراق به فرماندهی افسران سپاه بدر است و اکنون منطقه ای از حومه جنوبی کرکوک تا شمال بغداد را تحت نفوذ دارند. بخش اعظم این منطقه را زمین هایی تشکیل می دهد که این نیروها موفق شده اند از داعش بازپس گیرند.

نیروهای داوطلب مردمی احتمالا در نهایت به دنبال ایفای نقش در همه صحنه های اصلی مبارزه از جمله موصل خواهند بود و باید دید آیا این نیروها حاضر به همکاری با ائتلاف تشکیل شده علیه داعش به رهبری آمریکا خواهند بود؟! نیروهای داوطلب مردمی وابسته به سپاه بدر اکنون در عمل جایگزین نیروهای آمریکایی در عراق شده اند و به تدریج جای نیروهای امنیتی عراقی در دولت مرکزی را نیز خواهند گرفت.

مناظرات و مناقشات بر سر قدرت گرفتن نیروهای داوطلب مردمی در عراق همچنان ادامه خواهد داشت. برای جمعیت شیعه در این کشور قدرت گرفتن نیروهای مردمی انگیزه ای قوی محسوب می شود. از سوی دیگر، مقامات عراقی اکنون حضور نیروهای داوطلب مردمی را برای پیروزی در صحنه های جنگ علیه داعش ضروری می دانند و بر این باورند که در صورت لزوم می توان این نیروها را تحت کنترل درآورد.

در عین حال یکی از نگرانی های کنونی در عراق این است که پیشروی نیروهای داوطلب مردمی به سمت موصل و الانبار که مناطق سنی نشین هستند، تاثیرات منفی بر جای گذارد. از سوی دیگر برخی بر این عقیده اند که برخلاف ادعای مقامات عراق، دولت مرکزی توانایی کنترل نیروهای داوطلب مردمی را نخواهد داشت و همان طور که حزب الله پس از بیرون راندن اشغالگران اسرائیلی از لبنان، همچنان در این کشور قدرت نظامی دارد، نیروهای داوطلب مردمی نیز پس از اخراج داعش همچنان قدرت نظامی خود را حفظ خواهند کرد.

منبع: فارن افرز / ترجمه و اقتباس: طلا تسلیمی