پیچیدگی‌های تصمیم‌گیری در دالان شورای امنیت

دیپلماسی ایرانی: ساختار شورای امنیت سازمان ملل به گونه ای است که پنج عضو دائم آن تاثیرگذار بوده و بر اساس فصل 27 منشور ملل متحد می توانند قطعنامه ای را وتو کنند. در این صورت چنانچه قطعنامه ای اتفاق نظر همه اعضای شورای امنیت را به همراه نداشته باشد، تصویب نمی شود. اصول شورای امنیت وجه تمایزی میان 5 عضو دائم با دیگر اعضای سازمان ملل قائل بوده که از بدو تاسیس این پنج عضو حق برتر داشتند که همان حق وتو است.

شورای امنیت مسئولیت حفاظت از صلح و امنیت بین المللی را بر عهده دارد. از این رو هر تهدیدی علیه امنیت بین الملل توسط این شورا تصمیم گیری می شود. قدرت، صلاحیت و اقتدار در اختیار پنج عضو دائم شورای امنیت است. این مساله موجب شد که در کتابی تحت عنوان «سوءاستفاده از وتو در شورای امنیت» که در سال 1987 در اروپا انتشار یافت و سپس در سال 1387 نیز در ایران ترجمه شد، به تناقضات، اختلاف نظرها، عمل بر خلاف اصول و فصول منشور ملل متحد در شورای امنیت اشاره کنم. طبق نظر این کتاب در برخی موارد از جمله مساله آپارتاید، حقوق بشر، حقوق ملت فلسطین و دیگر موارد خلاف حقوق بشر و حق حاکمیت مردم عمل شده است.

در عین حال اصلی خارج از شورا وجود دارد که تفاهم درون شورا را بیشتر می کند. این اصل به منافع و همکاری قدرت های بزرگ در خارج از سازمان ملل و شورای امنیت اشاره دارد. برای مثال نهادی مانند G8 خارج از سازمان ملل است، اما اعضای آن کشورهایی هستند که در راس سازمان های بین المللی قرار دارند. گرچه در پاره ای موارد روسیه محل اختلاف نظر اعضای این نهاد -G8- بوده اما هرگاه به تفاهم و توافقی دست یافتند، در شورای امنیت نیز آن را به تصویب می رسانند. آنچه در شورای امنیت مورد تصویب قرار می گیرد بر اساس این پرسش است که آیا اتفاق تهدیدی برای صلح و امنیت بین الملل است یا نه؟ با مقایسه تعهداتی که نسبت به حفظ صلح و امنیت بین الملل دارند و اتفاق پیش آمده، آنگاه قطعنامه را تصویب و برنامه اجرایی آن را آغاز می کنند. اما اختلاف بین اعضای دائم شورای امنیت مکانیزم کارکردی این شورا را فلج می کند. به نحوی که اگر قطعنامه ای علیه یکی از اعضای دائم مطرح شود، توسط همان عضو وتو خواهد شد. از این رو شورای امنیت نمی تواند تصمیمی بر ضد اعضای خود اتخاذ کند. این نیز به دلیل تفاهم و اقتداری است که اعضای دائم شورا داشته و آنها را ملزم به همکاری بر مبنای منافع خود در جهان و همچنین برقراری صلح و ثبات بین المللی می کند. به همین خاطر اعضای شورای سعی می کنند در خارج از شورا نسبت به عملکرد یکدیگر تصمیم گیری کنند. همانند اقدامی که علیه روسیه در قضیه اوکراین صورت گرفت.

البته همواره مساله افزایش اعضای شورای امنیت به خصوص در سال 2005 مطرح بوده و همچنین اصلاح بخشی از اصول منشور نیز شروع شد؛ اما این مساله همچنان موضوع اختلاف نظر حقوقدانان و کشورهای عضو نسبت به نوع تصمیم گیری هایی است که صورت می گیرد. مساله ای که شورا را نسبت به تصمیم گیری ها درباره یکدیگر فلج می کند. این موضوع نشان دهنده اقتدار اعضای دائم بر شورای امنیت و همچنین دیگر سازمان ها و رژیم های حقوقی بین المللی است که هم برای امنیت خود و هم امنیت بین المللی به توافق رسیده اند و دارای نقش برتر هستند. اگر قرار باشد بحرانی در یک منطقه ای روی دهد، به طور حتم هر یک از این قدرت ها با توانمندی کنترل و حل بحران، می توانند آن را مهار کنند.

مساله دیگر توجه به فصل هفتم و اصول و اهداف منشور در قبال هر نوع تهدید به هر شکل علیه صلح و امنیت بین الملل است که شورای امنیت در این رابطه عهده دار مسئولیت بوده و هر عضو سازمان ملل می تواند توجه شورای امنیت را به تهدید و اختلاف جلب کند. در این راستا شورای امنیت نیز با تشکیل جلسه درباره تهدید صلح و امنیت بین الملل وارد عمل می شود و در نهایت طبق فصل هفتم تا مرحله اقدامات تنبیهی واکنش نشان می دهد. بنابراین گام نخست شناسایی پدیده پیش آمده از منظر تهدید علیه صلح و امنیت بین الملل توسط 5 عضو دائم شورا است و گام بعدی صدور قعطنامه. در پاره ای مواقع تهدیدات یا در شورا مطرح نمی شود، یا اگر مطرح شد قطعنامه ای علیه آن تصویب نمی شود. این نیز به دلیل همسو بودن آن تهدید با منافع قدرت های عضو دائم شورای امنیت است. چراکه ممکن است یکی از اعضای شورا در آن تهدید مشارکت داشته یا زیانی برای منافعش نداشته باشد. این مساله به تضاد و تعامل میان کشورها، منافع آنها با همدیگر و همچنین با کشورهای عضو دائم شورای امنیت بستگی دارد. بنابراین از دید شورای امنیت تفاوت تهدید، مقیاس تهدید و اینکه تهدید متوجه چه کسی بوده، حائز اهمیت است.

انتشار اولیه: یکشنبه 24 اسفند 1393 / انتشار مجدد: چهارشنبه 27 اسفند 1393