نشریه شارلی ابدو مقصر بود؟

نویسنده: دیوید روسکوپ*

دیپلماسی ایرانی: در رویارویی با حوادث اخیر، اظهارنظرهایی همچون «فیلم اینترویو (مصاحبه) فیلم خیلی خوبی نبود»، «نشریه شارلی ابدو کاریکاتورهایی منتشر می کرد که به مذاق همگان خوش نمی آمد»، «ژورنالیست هایی که جرأت ورود به سوریه جنگ زده را داشتند، جان خود را برای پوشش خبری اتفاقات منطقه به خطر انداختند» و یا « کاریکاتوریست ها افراط گرایان را تحریک کردند» را شاهد بودیم.

اگرچه هر یک از این اظهارات می توانند صحیح باشند یا نباشند، اما به طور قطع در همه این اظهارنظرها به جرایم صورت گرفته در واکنش به بیان آزادانه فیلم سازان، خبرنگاران، کاریکاتوریست ها، سردبیران و دیگر افرادی اشاره شده است که جرأت به چالش کشیدن پارامترها و عقاید بیماران اجتماعی (افراط گرایان) را داشتند.

حمله به نشریه شارلی ابدو در فرانسه همانند حمله به کودکان مدرسه ای در پیشاور و یا حمله به ملاله یوسف زی نشان داد افراط گرایان تا چه اندازه از بیان آزادانه عقاید هراس دارند. با توجه به اینکه اهدافی که این افراط گرایان به نام قدرتی والاتر دنبال می کنند نیز به اندازه شیوه فعالیت آنها در دنبال کردن این اهداف غیرقابل دفاع است، هراس آنها از آزادی بیان و عقاید و ناتوانی آنها در تحمل نظرات مخالف، قابل درک است.

در واکنش به حمله روز چهارشنبه به مجله کاریکاتوریستی شارلی ابدو در پاریس که به کشته شدن ده روزنامه نگار منجر شد، نشریه های بزرگی همچون «فایننشال تایمز» تحلیلی فوری منتشر کردند. تونی باربر ستون نویس فایننشال تایمز در مقاله خود شارلی ابدو را نیز در پی انتشار کاریکاتورهایی با مضامین مذهبی در روی دادن چنین حمله ای مقصر دانست. در این حال، تحلیل باربر اهانتی جدی به ارزش های ژورنالیستی بود که حتی نشریه فایننشال تایمز از دیرباز یکی از مدافعین این ارزش ها بوده است. باربر در تحلیل خود نوشت: «هدف از انتشار این مطلب همدلی با قاتلان نیست و به طور قطع، قاتلان می بایست دستگیر و مجازات شوند. هدف از این مطلب محدودسازی آزادی بیان یا محدود سازی کاریکاتوریست ها نیست. هدف از این مطلب این است که به وجه مشترک میان حمله به شارلی ابدو با حملات مشابه برای نمونه حمله به نشریه دانمارکی بپردازد که به بهانه آزادی بیان، مطالب و تصاویری را منتشر کردند که مغایر با باورهای افرادی دیگر بود و اقدامی تحریک آمیز علیه گروه های افراطی محسوب می شد که اقدامی احمقانه بود.»

چنین اظهارنظری در مورد احمقانه بودن یا نبودن چنین اقداماتی همانند اظهارنظرها حول انتشار فیلم اینترویو (مصاحبه) بودند. اظهارنظرهایی در مورد وجوه گوناگون فیلم و اینکه فیلم سازان در به تصویر کشیدن مرگ کیم جونگ اون رهبر کره شمالی در پایان فیلم، زیاده روی کردند و خطوط قرمز را زیر پا گذاشتند.

جی کارنی سخنگوی کاخ سفید نیز در نوزدهم ماه سپتامبر سال 2012 در کنفرانس خبری در واکنش به سوالاتی درباره انتشار کاریکاتورهایی در مورد حضرت محمد پیامبر اسلام در نشریه شارلی ابدو گفت: «ما عقلانیت و قضاوت انتشار چنین تصاویری را زیر سوال می بریم. می دانیم که چنین تصاویری از نظر بسیاری، تعرض و اهانت محسوب می شود و قابلیت ایجاد ناآرامی را دارد. ما حق انتشار چنین تصاویری را زیر سوال نمی بریم، اما عقلانیت و تصمیم گیری در مورد انتشار چنین تصاویری را زیر سوال می بریم.»

در تمامی اظهارنظرهای اینچنینی، مسئله ای که نادیده گرفته می شود این است که در جوامع آزاد ممنوعیتی برای آزادی بیان وجود ندارد. مسئله هوشمندانه، احمقانه، زننده و یا مطابق سلیقه بودن مطالب نیست؛ بلکه مسئله آزادی بیان است و اینکه آزادی در هنر و آزادی ذهن از دیرباز عوامل ارتقاء تمدن در جوامع بوده است.

نشریاتی که مشابه شارلی ابدو با ترسیم کاریکاتور و انتشار مطالب خطوط قرمز را زیر پا می گذارند، چنین اقدامی را با هدف به چالش کشیدن افکار عمومی و تلاش برای ایجاد تغییر در دید عمومی انجام می دهند و نه برای جلب توجه. در این میان ممکن است برخی با اهداف نادرست از نشریات استفاده کنند یا در این زمینه استعداد چندانی نداشته باشند، اما در همین موارد نیز فضا برای افراد با استعداد مهیا می شود.

باید گفت افرادی همچون باربر و یا کارنی در اظهارنظرهای خود برداشتی اشتباه از کل موضوع ارائه می دهند. استفاده از تصاویر روی جلد نشریه شارلی ابدو توسط نشریه های بزرگ در واکنش به این حمله خشونت آمیز اشتباه است. این نشریات با چنین اقداماتی خودسانسوری بر مبنای سلیقه و تقاضای عمومی را رواج می دهند و توجه عمومی را از مسئله اصلی منحرف می سازند. مسئله اصلی این است که گروه های افراطی در جهان سعی دارند به زور اسلحه و با تهدید به حملات سایبری سیاست، فرهنگ، ایدئولوژی خود را رواج دهند. اظهارنظرهای افرادی همچون باربر و کارنی به نوعی تسلیم شدن در برابر افراط گرایان است که برای آنها پیروزی کوچک، اما مهم و خطرناک خواهد بود. گروه های افراطی پیروزی خود را بر مبنای تلفات حملات نمی سنجند، بلکه بر مبنای اظهارنظرهای اینچنینی میزان موفقیت خود را محاسبه می کنند. هک شدن سونی و یا حملات به نشریه های خارجی سبب می شود به یاد بیاوریم که گروه های افراطی یا کشورهایی با عقاید خاص به ابزار پیشرفته تر تجهیز می شوند و حملات آنها مهلک تر خواهد شد.

گروه های افراطی به اندازه ای قدرت یافته اند که شرکت های بزرگ را تحت فشار می گذارند، در بازارهای اقتصادی تاثیر دارند و اکنون حتی برای فضای نشریات محدودیت تعیین می کنند. در سال های آتی شمار حملات افراط گرایان و نفوذ آنها در شهرهای جهان افزایش خواهد یافت. از سوی دیگر مسئله پیوستن جنگجویان خارجی به افراط گرایان مطرح است، به ویژه اینکه این جنگجویان با مهارت های جدید و مهلک به سرزمین مادری خود باز خواهند گشت تا دیدگاه های افراطی و تغییر یافته خود را اشاعه دهند.

در واکنش به حملاتی مشابه حمله به شارلی ابدو، پوشش خبری و نشان دادن هراس از چنین حملاتی واکنش صحیحی نیست. هر فردی در جامعه باید خود را برای مقابله با تهدیدهای اینچنینی در زندگی روزمره آماده سازد. با هر حمله ای نباید جنجال به راه انداخت، بلکه به کارگیری راهبردهای چندگانه از جمله هماهنگی های موثر میان نهادهای اطلاعاتی و نیروهای پلیس محلی، همکاری بخش های دولتی و خصوصی در تقویت زیرساخت ها، واکنش های موثر در مقابل حملات و حمله کنندگان و همکاری های بین المللی برای شناسایی و محاکمه تبهکاران موثر خواهد بود.

با این حال، مهمترین واکنش به چنین حملاتی را مردم و نه دولتمردان باید نشان دهند. ارزش هایی که سال ها برای آنها تلاش شده است نباید در مواجهه با چنین حملاتی نادیده گرفته شوند. با وسوسه تسلیم شدن در مقابل چنین تهدیدهایی باید مقابله کرد. هیچ یک از این اقدامات ساده نخواهد بود. به بهانه مقابله با تروریسم مواردی همچون شکنجه و نظارت بر عموم (هواپیماهای بدون سرنشین نظارتی در آمریکا) در جامعه پذیرفته شدند و ارزش هایی که سال ها برای آنها تلاش شده بود، زیر پا گذاشته شدند. نادیده گرفتن همین ارزش ها بودند که به شکست در مبارزه با تروریسم منجر شدند. در واقع، در مقابله با حملاتی همچون حمله به نشریه شارلی ابدو، همه ما در خط مقدم هستیم. در مبارزه با افراطی گرایی، بزرگترین جنگ، مبارزه درونی در قلب و در ذهن هر یک از افراد جامعه است و همه باید برای حفظ ارزش های انسانی و جامعه آزاد تلاش کنیم.

* دیوید روسکوب مدیرعامل و سردبیر گروه فارن پالسی است. جدیدترین کتاب وی تحت عنوان «امنیت ملی: رهبری آمریکا در دوره ترس» در ماه اکتبر سال 2014 منتشر شد.

منبع: فارن پالیسی / مترجم: طلا تسلیمی

ترجمه اولیه: جمعه 19 دی 1393 / انتشار مجدد: جمعه 26 دی 1393