سفری برای پایان دادن به اختلاف ها

اعتماد : روز گذشته حسین امیرعبداللهیان، معاون عربی –آ­فریقایی وزیر امور خارجه کشورمان راهی ریاض پایتخت عربستان شد. گفته می شود که امیرعبداللهیان در مدت زمان حضور در ریاض با سعودالفیصل، وزیر خارجه عربستان دیدار و گفت وگو خواهد کرد.
 در حالی که برنامه سفر معاون وزیر امور خارجه به عربستان تا پیش از انجام آن رسانه یی نشده بود اما درج این خبر روی خروجی های رسانه های ایران موجی از تحلیل در خصوص دلایل انجام آن و تاثیرش بر رابطه نه چندان عاری از تنش ریاض- تهران به راه انداخت. در حالی که پیش از این مرتضی سرمدی، قائم مقام وزیر امور خارجه کشورمان برای شرکت در نشست سازمان همکاری های اسلامی در 28 و 29 خرداد به جده سفر کرده بود اما نخستین سفر معاون وزیر امور خارجه به ریاض از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم و در دستور کار قراردادن دیدار با وزیر امور خارجه کشور میزبان توجه رسانه های منطقه یی و غیرمنطقه یی را به خود جلب کرده است.
رابطه میان ایران و عربستان در چند سال اخیر با شدت گرفتن اختلاف میان دو کشور بر سر تحولات منطقه یی هر روز تیره تر از دیروز شده است. حسن روحانی از زمان آغاز به کار در راس دولت یازدهم بارها و بارها بر لزوم از بین رفتن تنش های منطقه یی میان کشورهای عضو منطقه تاکید کرد. در این میان به نظر می رسید که عربستان حلقه مفقوده بسیاری از سفرهای منطقه یی وزیر امور خارجه ایران در یک سال گذشته بوده است. از زمان آغاز تحولات در جهان عرب در سال 2011 میلادی عملاایران و عربستان در دو سوی میدان قرار گرفتند. انقلابی که در فوریه 2011 در مصر رخ داد منجر به روی کار آمدن دولت اخوان المسلمین در این کشور شد و همین مساله سرفصلی بود برای اختلاف پنهان میان تهران و ریاض، چراکه اخوان خط قرمز عربستان نه تنها در مصر که در سرتاسر منطقه بود. پس از مصر دو کشور ایران و عربستان بر سر تحولات در لیبی چندان به اختلاف برنخوردند اما کشیده شدن بحران به بحرین سرآغازی برای رویارویی مستقیم دو کشور بود. سرکوب شیعیان در بحرینی که در کارنامه خود روزهای قرار گرفتن در خاک ایران را دارد، به عاملی برای تشدید تنش میان منامه و تهران منتهی شد. در این میان عربستان که به شدت از موج تحولات مردمی به راه افتاده در منطقه نگران بود به بهانه عضویت بحرین در سیستم سپرجزیره وارد میدان شد و نیروهای خود را برای سرکوب مخالفت ها وارد خاک بحرین کرد.
هنوز موج اختلاف ها میان تهران و ریاض بر سر ماجرای بحرین فروکش نکرده بود که این بار ناآرامی ها از سوریه سر برآورد. سوریه همان اندازه که به دلیل قرار گرفتن در محور مقاومت خط قرمز ایران به حساب می آمد، دولتی بود که ریاض سال ها برای از هم فروپاشیدن شاکله آن دعا کرده بود. هنوز موج ناآرامی ها از یک یا دو شهر در سوریه فراتر نرفته بود که کشورهایی چون عربستان، قطر و ترکیه تمام تلاش خود را برای سوار شدن بر موج بشارستیزی که ادعا می کردند در سوریه به راه افتاده است، آغاز کردند. در این میان دولت ایران به صراحت اعلام کرد که پرونده سوریه با آنچه در تونس، مصر و لیبی گذشت متفاوت است و دمشق نمی تواند قربانی بعدی این دومینو باشد. تهران از ابتدایی ترین هفته های آغاز ناآرامی در سوریه اعتقاد داشت که موج ناآرامی های به راه افتاده در این کشور قابل کنترل است و بشار اسد می تواند با اصلاحات مانع از فروپاشی حاکمیت سیاسی در سوریه شود. اصرارهای ایران ره به جایی نبرد و در نهایت سوریه به عرصه یی برای جولان قدرت های منطقه یی تبدیل شد. تطویل بحران در سوریه به خوبی نشان داد که پرونده سوریه قابل اتصال به پرونده های بهار عربی نیست. با این همه اختلاف میان تهران و ریاض بر سر این پرونده به قوت خود باقی ماند و تبدیل به مانعی بر سر راه نزدیک شدن دو کشور شد. پس از روی کار آمدن دولت یازدهم پرونده ایران هراسی که برخی مخالفان منطقه یی ایران به کمک قدرت های فرامنطقه یی به راه انداخته بودند عملاسیر نزولی خود را طی کرد. رییس جمهور تازه نفس ایران که با شعار تدبیر و امید به میدان آمده بود اعلام کرد که اعتدال را نه تنها در سیاست داخلی که در عرصه سیاست خارجی هم در راس هرم قرار داده است. در این میان اوضاع در سوریه هم به سمت آرامش نسبی رفت و بشار اسد در نخستین انتخابات برگزار شده پس از آغاز ناآرامی ها در منطقه مجددا با رای مردم انتخاب شد و شاکله سیاسی دولت خود را حفظ کرد. پس از فروکش کردن بحران امنیتی و سیاسی در سوریه بود که تکفیری های پرداخته و ساخته برخی قدرت های منطقه یی که برای از میان برداشتن دولت بشار اسد تقویت شده بودند مسیر عراق را در پیش گرفتند. گروه اسلامی دولت عراق و شام که رهبر آن ابوبکر البغدادی خود را خلیفه مسلمانان می خواند با عبور از مرزهای سوریه به عراق رسیدند. در کمترین بازه زمانی استان های صلاح الدین و نینوا در اختیار داعش قرار گرفت و تصاویر کشتار مرگبار شهروندان غیرنظامی در این استان ها، زنگ خطر را در منطقه به صدا درآورد. در حالی که پیش بینی می شد کشورهای منطقه و در راس آنها ایران و عربستان سعودی برای مهار داعش دست به همکاری های دوجانبه بزنند باز هم تهران و ریاض در این پرونده فاصله خود را حفظ کردند و تمام تلاش های دوجانبه به تماس های تلفنی محدود شد.
در شرایطی که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در قالب سفری سه روزه در بغداد به سر می برد، معاون وی راهی عربستان می شود تا شاید این سفر سرفصل دوره یی تازه در روابط میان دو کشور باشد. عربستان که از زمان فروپاشی حکومت صدام حسین در عراق مخالف حضور و نفوذ ایران در عراقی است که بیشتر جمعیت آن را شیعیان تشکیل می دهند اخیرا از دولت حیدر العبادی، نخست وزیر تازه نفس عراق اعلام حمایت کرده است. به نظر می رسد سفر امیرعبداللهیان به عربستان در حالی که وزیر امور خارجه در عراق به سر می برد می تواند مسیر را برای رفت و آمدهای بیشتر و در سطح بالاتر میان دو کشور هموارتر کند. در ماه مه میلادی، سعود الفیصل اعلام کرد که از محمدجواد ظریف برای حضور در ریاض دعوت به عمل آورده است اما از آن تاریخ تا به امروز وزارت امور خارجه کشورمان همواره در پاسخ به چرایی عدم رفت و آمد در سطح کلان میان ایران و ریاض از عدم فراهم نبودن بسترهای کافی سخن گفته است. در حالی که حسین صادقی سفیر تازه منصوب شده ایران برای عربستان هفته گذشته راهی ریاض شد تا مقدمات در دست گرفتن سفارتخانه ایران در ریاض را فراهم کند به نظر می رسد که ریاض هم چندان بی میل به آب شدن یخ حاکم بر این روابط نیست. وزیر امور خارجه عربستان در هفدهمین روز از ماه آگوست هم به صراحت اعلام کرد که کشورش مهیای توسعه رابطه دوجانبه میان ریاض و تهران است. سخنان فیصل در چند ماه اخیر نشان می دهد که دولت وی هم با توجه به موج نه چندان آرام تحولات منطقه یی مایل به تنش زدایی از رابطه تهران- ریاض است. رابطه ایران و عربستان که در زمان حکومت پهلوی در تهران نوعی از اتحاد استراتژیک به حساب می آمد اندک اندک پس از وقوع انقلاب به دلیل برخی رقابت های شیعه و سنی رنگ و بوی تنش به خود گرفت.