ایران، آمریکا و عربستان در خاورمیانه در حال ذوب

دیپلماسی ایرانی: سی و پنج سال پیش، دانشجویان خط امامی به سفارت آمریکا در تهران حمله کردند و شعار «مرگ بر آمریکا» سر دادند. اما امروز زمزمه همکاری ایران و ایالات متحده برای برقراری ثبات در عراق مطرح است و این در حالی است که مذاکرات هسته ای نیز جریان دارد. حرکت از نقطه تهدید به مرگ به سوی دیپلماسی ، حاکی از رو به زوال نهادن نفوذ آمریکا و سمبلی از قدرت رو به افول ایالات متحده به شمار می رود.

بسیاری در ایران بر این باورند که هژمونی آمریکا در خاورمیانه و امور بین الملل در حال کنار آمدن با نظام چند قطبی است که در آن قدرت تقسیم می شود و ماهیت آن نیز در حال تغییر است. تا چندی پیش آمریکا تنها قطب قدرت در خاورمیانه ، مشتری بزرگ نفت و فعال ترین قدرت نظامی محسوب می شد. شاید به همین دلیل بود که «شیطان بزرگ» خطاب می شد. اما امروز آمریکا یکی از بازیگران در صحنه خاورمیانه به شمار می رود و در حال حاضر چین به جای آمریکا بزرگترین مشتری نفتی کشورهای منطقه به شمار می رود.

به گزارش رویترز، در حال حاضر شاید شیطان بزرگ واقعی برای ایران عربستان سعودی باشد. ناصر هادیان، استاد دانشگاه تهران بر این باور است که سعودی ها می کوشند جمهوری اسلامی را در تمامی عرصه ها به چالش بکشند. افزایش تولید نفت، پایین نگه داشتن قیمت ها ، تشکیل شورای همکاری خلیج فارس علیه ایران ، چالش هایی که در عراق ، افغانستان، پاکستان، لبنان و سوریه پدید آمده است، از جمله اقداماتی است که سعودی ها برای مقابله با ایران انجام می دهند.

این در حالی است که در ریاض نیز برخی در مورد فعالیت های ایران در عراق، سوریه، لبنان و بحرین ابراز نگرانی می کنند. این نبرد ژئولوپتیکی ، گستره ای را به نمایش می گذارد که در آن پویایی های منطقه در حال شکل گیری است. آمریکا دیگر بازیگر اصلی منطقه نیست.

در حال حاضر خاورمیانه به یک هماهنگی برای مقابله با آنچه که در عراق می گذرد نیاز دارد. آیا این احتمال وجود خواهد داشت که میدان رزمی که در دوران ریاست جمهوری جورج بوش در جامعه بین المللی شکاف ایجاد کرده بود، اکنون در دوره باراک اوباما دشمنان قدیمی را در کنار هم قرار دهد؟

ظهور گروه های سنی رادیکال در عراق شاید تنها موضوعی باشد که سعودی ها، ایرانیان، آمریکایی ها و اروپایی ها نگرانی مشترکی در مورد آن دارد. البته تردیدی وجود ندارد که سعودی ها تا حدود زیادی چشم خود را به روی عملیات این گروه های تکفیری بسته اند اما موضوع اینجاست که این گروه ها متعهد به سرنگونی خاندان آل سعود هستند.

بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که برای سر و سامان دادن به شرایط وخیم خاورمیانه، قدرت های در حال ظهور و قدرت های مطلق منطقه باید با یکدیگر آشتی کنند.

کیهان برزگر، مدیر موسسع مطالعات استراتژیک هاورمیانه در تهران نیز بر این باور است که احتمال معامله بزرگ وجود دارد. به گفته او ایران احتمالا علاقمند به همکاری برای مقابله با گروه های تندرو در منطقه است اما در عین حال می کوشد از اینکه همکاری خیلی شفافی با آمریکا در مورد عراق داشته باشد، پرهیز کند زیرا این همکاری دوجانبه به آمریکا به طور حتم عربستان سعودی و جامعه سنی مذهب را نگران خواهد کرد و به این ترتیب هرگونه شانس همکاری منطقه ای از بین می رود.

در خاورمیانه پس از آمریکا، نوعی همکاری بین قدرت های منطقه تنها راه برای پایان دادن به جنگ و خونریزی هاست. اما واقعیت ها حاکی از آن است که معامله بزرگ ایرانی ها و سعودی ها به زودی انجام نخواهد شد. هرچند هر دو طرف از شدت گرفتن تنش های غیر قابل کنترل نگران هستند، اما در عین حال بخشی از پرستیژ و قدرت منطقه ای خود را نیز مدیون خاورمیانه ناآرام هستند. البته هیچ یک از طرف ها از جنگ های نیابتی به تنگ نیامده و از توازن قدرت کنونی نیز راضی نیست. به بیان دیگر امتیاز ها همچنان بر ریسک های ناشی از دیگری برتری دارند. به خصوص برای عربستان سعودی که درگیری با ایران به معنی کاهش هژمونی ایران در سوریه و عراق است.

باوجود اینکه بحران عراق نمی تواند تسکینی برای روابط تهران و ریاض باشد، می تواند فرصتی برای آشتی با غرب محسوب شود. به عبارت دیگر، شکست یا موفقیت مذاکرات هسته ای با ایران نقش تعیین کننده ای در این خوش بینی خواهد داشت. بخشی از این خوش بینی به پیامد تحریم ها برای اقتصاد ایران مربوط می شود و بخشی دیگر به منافع استراتژیکی که در عراق همپوشانی دارند.از سوی دیگر بیش از 70 درصد از جمعیت ایران پس از انقلاب اسلامی به دنیا آمده اند و هادیان می گوید پارادوکس انقلاب های مذهبی این است که جامعه ای سکولار در منطقه ایجاد می کند و نسل جدید در ایران سکولار و پراگماتیک خواهد بود و انگیزه بیشتری برای برقراری ارتباط با غرب دارد. البته باید گفت که انگیزه اصلی تعامل تهران با غرب، علاقمندی آمریکا به خروج از منطقه است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: یکشنبه 8 تیر 1393/ باز انتشار: جمعه 13 تیر 1393