مذاکرات ایران و عربستان به نتیجه نمی‌رسد

دیپلماسی ایرانی: نه فقط محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران بلکه شاید اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهوری سابق نیز به جده بیاید تا در کنار ظریف که برای نخستین بار است که به ریاض می آید با ملک عبدالله دیدار کند تا به این ترتیب دوباره درباره دوستی و نزدیکی ای که یخ آن در دهه نود شکسته شد، صحبت شود و خویشتنداری ها افزایش یابند و بازار نفت روی خوش به خود ببیند و خاورمیانه به طور جدی دوره اخیری که به خصومت دو طرف با یکدیگر انجامید را پشت سر بگذارد. پایان خصومت میان دو رهبر بزرگ جهان سنی و جهان شیعه. اما به نظر نمی رسد تا زمانی که پرونده سوریه مطرح است این مذاکرات به نتیجه ای برسند و احتمال این که دوباره به دوران جنگ سرد در روابط دو طرف یا شاید بدتر از آن باز گردیم، وجود دارد مگر این که مواضع تهران عوض شود و آماده همکاری با ریاض و جهان برای سوریه جدید بعد از اسد باشد.

این موضوع را در دیدار با عده ای از اروپایی ها در یکی از پایتخت های اروپایی و برخی از سیاستمداران ایرانی که یکی از آنها از نزدیکان وزیر امور خارجه فعلی و از مشاوران سابق آقای رفسنجانی بوده است نیز مطرح کردم. گفتند که مجددا تلاش های بسیاری برای گشودن باب گفت وگو میان تهران و ریاض آغاز شده است و هشدار دادند که مرزهای ایران به زودی تا دریای مدیترانه خواهد رسید بنابر این بهتر است زودتر بیایید و با یکدیگر به توافق برسیم.

معاون وزیر امور خارجه ایران گفته است که تهران به دنبال صلح و همکاری در منطقه با ویژه با عربستان است اما ریاض باید تغییر رویه دهد و امر واقع و تحولاتی که در موازنه قدرت ها در سوریه رخ داده است را بپذیرد.

این جمله آخر در حقیقت عامل اصلی اختلافات عربستان و ایران است، عربستان سوریه را زمینه ای مناسب برای درگیری با ایران می بیند و بر این اعتقاد است که ایران به خود جرات داده و از طریق سوریه عمق استراتژیک عربستان را هدف قرار داده است. دیگر عرصه ها از قبل محل رویارویی ایران و عربستان بودند، مثل بحرین که قبل از آغاز درگیری عربستان به آن ورود پیدا کرد، همچنین یمن به رغم آن که ایران مدت ها است از الحوثی ها حمایت می کند، اما این وضعیت در لبنان و عراق کاملا فرق می کند و اوضاع در آن کشورها کاملا به سود تهران است.

عربستان به هیچ وجه چنین سناریوی فاجعه آمیزی را نمی پذیرد، سناریویی که در تضاد با تاریخ و مصالح استراتژیکش است، و به هیچ وجه هم نمی پذیرد آن طور که ایران می گوید واقعیتی در سوریه رخ داده است که باید آن را بپذیرد. عربستان احساس نمی کند که بشار پیروز شده بلکه بر عکس درگیری ها پیچیده تر هم شده است و وضعیت ادامه خواهد یافت.

پیش از این ترکیه از قدرت سخت خود در شمال سوریه استفاده کرده بود تا به خصوص به سواحل سوریه برسد، این در حالی است که ایران می گوید نهایت مرزهایش در مرزهای غربی خاورمیانه است، امروزه نیز به طور شبه صریحی می گوید که به دنبال دستاوردهای جدید در این نبرد است. شاید اکنون وقت آن باشد که عربستان نیز از قدرت سخت خود در مناطق جنوبی خود استفاده کند تا از طرح ایران برای استیلای حکومت علوی سوریه به حساب عربستان جلوگیری کند.

به هر حال اگر واقعا قرار باشد مذاکرات جدی ای با ایرانی ها صورت بگیرد باید اعتراف کرد که ایرانی ها افکار ایجابی ای برای مذاکره دارند، آنها شیوه ای خاص را در مذاکرات دارند، به این ترتیب که از همه بندهای مذاکرات بند آخر را می گیرند که هر چه در بندهای قابل امتیاز قبلی داده بودند را یک جا می گیرند. بندهای مذکور را دقیقا دوست نزدیک هاشمی رفسنجانی در یکی از دیدارهایمان با یکدیگر به من داده است که در زیر می آورم. البته آن چه در پرانتز می آورم اظهار نظر شخصی خودم است:

1. حفظ وحدت سوریه و تمامیت ارضی آن. (عربستان با ایران بر سر این موضوع اختلاف ندارد)
2. حفظ نهادهای دولتی سوریه از جمله ارتش و خدمات مدنی. (این موضوع را عربستان به خود سوری ها سپرده همان طور که خودشان نیز جنگ با آنها را پذیرفتند).
3. گرد آوردن همه جریان های مهم سوریه در فرایند سیاسی.
4. یافتن راه حلی میانه و مشترک.
5. پذیرفتن حق اکثریت در قدرت با حمایت از حقوق اقلیت ها. (شاید این تنها بندی باشد که می توان از آن از کوتاه آمدن ایران از برخی مواضع خود در سوریه را برداشت کرد. پذیرفتن حکومت اکثریت سنی بر اقلیت علوی مثل چیزی که کشورهای سنی مذهب در عراق پذیرفتند. البته ما از اندیشه طایفه ای به دور هستیم و ترجیح می دهیم بر اساس مبانی دموکراسی و انتخابات از تحکمات طایفه ای دور شویم).
6. رد این که سوریه پناهگاه امنی برای تروریست ها باشد و توقف مسلح کردن و حمایت از تروریست ها، جنگ با القاعده و تندروهای منطقه و جهان. (فضای گسترده ای برای همکاری در این زمینه وجود دارد اما نیاز به صداقت و شفافیت و تبادل اطلاعات دارد و باید نه فقط شامل القاعده بلکه دیگر گروه های شبه نظامی ای که از خارج به سوریه آمده اند نیز بشود).
7. تقویت اعتدال (هیچ کس در این موضوع اختلاف ندارد).
8. نقشی برای اسد در اعتماد سازی باشد، از جمله این که اجازه داده شود او جلوی بسیاری از فجایع را بگیرد. (این مساله اساس اختلافات ایران و عربستان محسوب می شود).
9. برای اسد جایی در مرحله انتقالی باشد. (این هم از دیگر مسائل مورد اختلاف ایران و عربستان است.)
10. تامین مصونیت قانونی برای اسد و دیگر مسئولان بلندپایه علوی ها با حفظ حقشان در تشکیل حزب سیاسی جدید. (این نیز دیگر نکته اختلافی است که می تواند مذاکرات را به شکست بینجامد.)

از ایرانی ها دیگر افکار خوب شبه رسمی نیز شنیده می شود مثل دعوت به آتش بس و اجرای انتخابات آزاد و منزه که همه از جمله اسد در آن شرکت کنند که این آخری نیز چندان باب میل عربستان نیست.

اگر این محورها محور گفت وگوهای ایرانی ها و عربستانی ها باشد محکوم به شکست است. چرا که ایرانی ها نمی خواهند از بشار اسد و حکومت او کوتاه بیایند و عربستانی ها نیز نمی خواهند به هیچ وجه از مخالفان سوری کوتاه بیایند. بنابراین فاصله مواضع میان دو طرف بسیار زیاد است.

این مطلب به هیچ وجه بازگوکننده مواضع دیپلماسی ایرانی نیست و صرفا جهت آگاهی خوانندگان دیپلماسی ایرانی منتشر شده است.

منبع: الحیات/تحریریه دیپلماسی ایرانی/

انتشار اولیه: سه شنبه 30 اردیبهشت 1393/ باز انتشار: شنبه 3 خرداد 1393