پایان ناز سیاسی آنکارا برای تل آویو

دیپلماسی ایرانی: یخ حاکم بر روابط میان ترکیه و اسرائیل پس از قریب به 4 سال در حال آب شدن است.جرقه تنش در رابطه تل اویو و انکارا در حادثه حمله اسرائیلی ها به کشتی مرمره که حامل کمک های انسان دوستان ترکیه به مقصد نوار غزه بود، زده شد. این رویداد سرآغاز یک رابطه سرد چهارساله میان ترکیه و اسرائیل شد. در این سالها اردغان همواره تاکید بر عذرخواهی و پرداخت غرامت را تنها گزینه آشتی بیان می کرد که همواره با مخالفت مقام های اسرائیلی روبه رو شده بود. در حالی که برخی شواهد دال بر ارتباط های دیپلماتیک پنهان میان دو طرف در این چهار سال بود اما ظاهر امر حاکی از آن است که تماس تلفنی رئیس جمهور ایالات متحده به رجب طیب اردوغان تا حدودی سهم بزرگی در کاستن از این تنش ها بازی کرده است. به نظر می رسد که مجموعه ای از تحولات منطقه ای از جمله بهارهای عربی و برخی تحولات داخلی در ترکیه منجر به تمایل ترک ها برای عادی سازی رابطه با اسرائیل شده است. در این خصوص گفت و گوی کوتاهی با اسدالله اطهری کارشناس مسایل ترکیه داشتیم که به شرح زیر است:

نخست وزیر ترکیه در گفت وگو با یکی از رسانه های آمریکا از عادی شدن روابط این کشور با رژیم صهیونیستی ظرف چند روز آینده خبر داد. دلیل از سرگیری روابط میان ترکیه و اسرائیل چیست؟ آیا مسایلی که موجب بروز چالش میان این دو شده بود، برطرف شده است؟

ارتش اسرائیل در روز سی و یکم ماه مه ۲۰۱۰ در بخش آب های آزاد دریای مدیترانه به کشتی  از ترکیه حمله کرد و مانع از رسیدن آن به ساحل غزه شد. اسرائیل از آن روز تا کنون هیچ گاه نسبت به این رویداد ابراز تاسف و عذرخواهی نکرده است. طی این 4 سال نیز به نظر می رسید که روابط ترکیه و اسرائیل قطع شده است اما با وجود مسایل پیش آمده و حتی چالشی که در اجلاس داووس میان شیمون پرز و اردغان به  وجود آمد، هیچگاه روابط ترکیه و اسرئیل قطع نشده بود. سوال اینجاست چرا اسرائیل نسبت به اتفاقات سال 2010 عذرخواهی نکرد؟ آیا غرامت پرداخت کرد؟  گفته شده باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، در تماسی تلفنی با رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، خواستار تکمیل روند عادی سازی مناسبات بین دو کشور ترکیه و اسرائیل شد. چرا که گروه های تندرو اسرائیلی مایل به عذرخواهی نبودند اما این تماس تلفنی تعبیر به عذرخواهی شد.

شرط آقای اردغان برای عادی سازی روابط، این بود که اسرائیل باید تعهد کتبی بدهد و عذرخواهی کند و الزام به رفع حصر غزه داشته باشد. البته تجربه اسرائیل نشان داده که در موارد بسیار مهمتر که نقض قوانین بین المللی صورت گرفته عذرخواهی نکرده است. حال با وجود چنین تجربه چرا اردوغان تمایل به عادی سازی روابط دارد؟

حقیقت این است که باراک اوباما، رئیس جمهور ایالات متحده با تماس تلفنی خود اینگونه به همگان القا کرد که اسرائیلی ها با زبان بی زبانی در حال عذرخواهی هستند و البته شکی در این نیست که رژیم اسرائیل به هیچ وجه مایل به عذرخواهی رسمی نبوده است. بنابراین فرض می شود که این عذرخواهی به شکلی صورت گرفته است اما واقعیت این است که هیچ از شرط های گفته شده عملی نشد. این مسایل نشان می دهد که اسرائیلی ها، ترک ها را دور زدند. ترکیه تحت فشار امریکا و لابی اسرائیل سعی در ترمیم روابط خود با اسرائیل با توجه به نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری دارد. در عین حال مشکلات داخلی ترکیه در آستانه انتخابات نیز بر این امر اثرگذار است.

عده ای بر این باورند که آمریکا پروژه ای را در خاورمیانه طی می کند از جمله مساله صلح اعراب و اسرائیل و مساله سوریه که نیاز به حضور و رابطه ترکیه به عنوان یکی از کشورهای دخیل در این امر با طرف مقابل این مسایل یعنی اسرائیل است. تا چه حد این امر می تواند بر عادی سازی روابط ترکیه و اسرائیل محتمل باشد؟

آمریکا پروژه ای در خاورمیانه ندارد. سیاست آمریکا در مقابل کشورها از جمله ترکیه و ایران یکپارچه نیست و نمی توان آن را به عنوان پروژه یکپارچه در نظر گرفت. از طرفی رابطه اسرائیل و ترکیه هیچگاه قطع نبوده و همواره مبادله اطلاعاتی میان این دو وجود داشته است. نگاه آمریکا بیشتر حقوقی است است تا موجودیتی. امریکایی ها ابتدا یک کشور را نقد و سپس روابط خود با ان را عادی می کند. از این رو من نام این روند را عادی سازی روابط می گذارم. علاوه بر این هیچ مساله ای  نسبت به گذشته در مورد دریافت غرامت ترکیه از اسرائیل یا عذرخواهی تغییر نکرده است متنها نکته اینجاست که اسرائیل تحرکاتی را در حوزه انرژی انجام داده است. این مساله به دنبال کشف منبع عظیم گازی میان ترکیه، قبرس و اسرائیل است. مساله انرژی فضا را برتر از موارد گفته  شده شکل داده است. ترکیه به دنبال ترسیم چهره ای از خود در عرصه بین المللی و داخلی است که تعبیر به نژادپرستی و یا رفتارهای ضدصهیونیستی نشود و بدین ترتیب از دشمنی با اسرائیل جلوگیری کند. در نهایت اردوغان به دنبال آن است که مشکلات را در عرصه داخلی برای خود به حداقل برساند.

 برخی تحلیل ها حاکی از این است که قطع رابطه با اسرائیل انگونه که اردوغان پیش بینی می کرد به نفع معنوی و مادی برای این کشور در سطح منطقه ای منتهی نشده است و در نتیجه امروز ترکیه به دلیل برخی اختلاف های بوجود امده میان این کشور و برخی از همسایگان به دنبال کاستن از تنش با تل اویو است. آیا با چنین تعبیری موافق هستید؟

با وجود اینکه اردغان پیش از این اعلام کرده بود که روابط هیچگاه عادی نخواهد شد ولی ضرورت های ژئوپولتیک و مسایل مربوط به انرژی و منطقه و دیگر موارد موجب شد که باز به عادی سازی روابط بازگردد. دلایل متعددی برای از سرگیری روابط وجود دارد. نخست اینکه برای ترکیه مهم است که چهره ای ضدصهیونیست و حامی تفکر نژادی خاص را از خود نشان ندهد. از سویی دیگر ترکیه گفته بود اگر عذرخواهی و غرامتی صورت بگیرد، حاضر به برقراری رابطه است  که گفته شده این اتفاق افتاده است. دیگر آنکه تغییر و تحولات در منطقه و جنگ های داخلی در کشورهای سوریه، عراق، لبنان و لیبی هم بر این تصمیم تاثیرگذار است. این روزها در روزنامه های اسرائیلی می خوانیم که منطقه خاورمیانه در حال فروپاشی است از این رو آنها می خواهند زمینه مهار پیامدهای منطقه ای  و نا آرامی های به وجود آمده را مهیا کنند.  نکته دیگر مساله انرژی است. خط انرژی تامین کننده نیازهای اسرائیل از ترکیه می گذرد و این رژیم مایل است که ترکیه نقش اسن هاب انرژی را برای این رژیم باز کند.نکته آخر اینکه اردغان می خواهد جاده را برای آینده خود در انتخابات ریاست جمهوری هموار کند. مجموعه این مسایل به عادی سازی رابطه میان تل اویو و انکارا منتهی شده است.

انتشار اولیه: شنبه 13 اردیبهشت 1393/ باز انتشار: پنجشنبه 18 اردیبهشت 1393