احتمال جانشینی استادِ جلیلی به جای مالکی

دیپلماسی ایرانی: ماراتن انتخابات عراق از روز یکشنبه 27 آوریل آغاز می شود. ابتدا انتخابات در حوزه های خارج از کشور برگزار می شود و روز چهارشنبه 30 آوریل در سراسر عراق برگزار خواهد شد. این انتخابات تفاوت های عمده ای با انتخابات گذشته دارد. در عراق تا کنون سه بار انتخابات برگزار شده است که انتخابات روز چهارشنبه را می توان حساس ترین آنها دانست. چرا که اولا در زمانی برگزار می شود که نیروهای امریکایی خاک عراق را ترک کرده اند و این انتخابات زیر نظارت مستقیم خود عراقی ها برگزار می شود. ثانیا، تنش های سیاسی به اوج رسیده و کشور را در آستانه بحرانی سراسری قرار داده است که نمی توان عواقبی برای آن پیش بینی کرد. ثالثا، تقریبا همه جریان های سیاسی در برابر نوری مالکی و یارانش صف آرایی کرده اند که عملا باعث شده است تا انتخابات عراق انتخاباتی دو قطبی شود. رابعا، بر خلاف دوره های پیشین هیچ کدام از جریان های سیاسی قبل از برگزاری انتخابات با یکدیگر دست به ائتلاف نزده اند که این مساله خود به روشنی حکایت از اصطکاکاک بالای تحرکات سیاسی عراق دارد.

انتخابات عراق به صورت سراسری برگزار می شود و طی آن ابتدا نمایندگان مجلس انتخاب می شوند و سپس نمایندگان رئیس مجلس را انتخاب خواهند کرد و فهرست پیروز انتخابات نیز نخست وزیر را از جمع خود انتخاب می کند. رئیس جمهور نیز طی توافق نمایندگان مجلس با اکثریت آرا انتخاب می شود که در پی آن رئیس جمهور نخست وزیر را که ائتلاف آن پیروز انتخابات است به مجلس معرفی می کند.

رقابت احزاب بر سر تصاحب 325 کرسی مجلس است و چون هیچ حزب یا جریان سیاسی یا ائتلافی نمی تواند اکثریت کرسی ها را به دست آورد بنابراین جریان های سیاسی با یکدیگر دست به ائتلاف می زنند و در پی این ائتلاف مقام های اصلی کشور را انتخاب می کنند.

در دوره پیش سه جریان اصلی شیعی یعنی جریان صدر به رهبری مقتدا صدر، ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالکی، نخست وزیر فعلی و مجلس اعلای اسلامی عراق به رهبری سید عمار حکیم که در انتخابات گذشته ائتلاف ملی را تشکیل داده بود به همراه ائتلاف العراقیه به رهبری ایاد علاوی، شیعی سکولار که نماینده جریان سنی بود و پیمان کردستانی با یکدیگر به رقابت پرداختند.

با گذشت چهار سال از آن انتخابات اکنون جریان های سیاسی عراقی دچار دگرگونی های اساسی شده اند و همگی فراز و نشیب های بسیاری را به روی خود دیده اند. در نتیجه این فراز و نشیب ها اکنون شاهدیم که جریان صدر با وجود این که رهبر آن مقتدا صدر اعلام کرد که از عرصه سیاسی عراق کناره گیری می کند بدون هیچ گونه ریزشی وارد انتخابات شده است اگر چه پیش بینی نمی شود کرسی ای بیش از کرسی های فعلی اش به دست آورد. ائتلاف دولت قانون با از دست دادن جمعی از یاران قدیم و افزوده شدن یاران جدید از جمله موفق الربیعی، رئیس سابق شورای عالی امنیت ملی پای به عرصه انتخابات گذاشته است. مجلس اعلای اسلامی عراق نیز با تشکیل ائتلافی موسوم به ائتلاف شهروند به ریاست سید عمار حکیم وارد میدان شده است. اما در این میان فهرست العراقیه دچار شکاف شدید شده است. در همان ماه های ابتدایی تشکیل دولت و پارلمان عراق فراکسیونی موسوم به العراقیه سفید از این ائتلاف جدا شد. بعد از آن متحدون به ریاست اسامه النجیفی فهرستی جداگانه داد و اکنون با همین فهرست در انتخابات شرکت کرده است. ایاد علاوی نیز با فهرست الوطنیه وارد گود انتخابات شده و بازماندگان العراقیه نیز با العراقیه ملی وارد انتخابات شده اند تا به این ترتیب دیگر اثری از فهرست العراقیه باقی نماند. کردها نیز با همان شیوه همیشگی با احزاب اتحاد میهنی کردستان و دموکراتیک کردستان و تغییر در انتخابات شرکت می کنند.

تلاش برای کنار زدن مالکی

حساس ترین مساله در انتخابات عراق در حال حاضر تلاش برای کنار زدن نوری مالکی از قدرت است. انتقادها به عملکرد او بر سر چگونگی پرونده های امنیتی، وجود فسادهای گسترده مالی و اداری، فرد محوری در اداره کشور، ناتوانی در اداره بحران الانبار، برخورد با طوایف به ویژه سنی ها و کردها و مسائل دیگر بسیار شدید است. از این رو می توان به صراحت گفت انتخابات به عرصه ای برای رویارویی با نوری مالکی تبدیل شده است. تا آن جا که ایاد علاوی صحبت از امکان ائتلاف میان خود با حکیم، صدر و کردها بعد از انتخابات مجلس برای کنار زدن نوری مالکی از قدرت می زند.

در این میان مرجعیت نیز به شدت با انتخاب نوری مالکی مخالف است. آیت الله بشیر النجفی گفته است که اگر مالکی بار دیگر انتخاب شود به خیابان می آید و علیه او شعار می دهد. آیت الله سیستانی نیز موضعی مخالف او دارد اگر چه تلاش می کند این موضوع را به طور علنی بیان نکند.

گزینه های رقیب مالکی

ائتلاف های سیاسی از هم اکنون به فکر انتخاب فردی به جانشینی مالکی افتاده اند. نامزدهای خود را نیز علنی و غیر علنی مطرح کرده اند. در این میان ائتلاف الوطنیه به ریاست ایاد علاوی هیچ فردی را به عنوان نامزد خود برای نخست وزیری معرفی نکرده و گفته است که برای تعیین پست نخست وزیری با دیگر جریان های پیروز انتخابات دست به ائتلاف خواهد زد.

سنی ها نیز که بارزترین رهبران آنها در زیر چتر المتحدون به ریاست اسامه النجیفی گرد هم آمده اند نیز مشابه همین اظهارات را بیان داشته اند. برخی خبرها حاکی از آن است که این ائتلاف علی رغم انتقادهای تندی که به مالکی وارد می کند درصدد نزدیک شدن به وی است و احتمال دارد در صورت توافق بر سر تصاحب ریاست جمهوری با نخست وزیری مالکی موافقت کند.

ائتلاف شهروند به ریاست سید عمار حکیم نیز سه نفر را مطرح کرده اند؛ بیان جبر الزبیدی، وزیر کشور اسبق در دولت ایاد علاوی و وزیر دارایی سابق در دولت نوری مالکی، عبدالحسین عبطان، استاندار اسبق نجف اشرف و احمد چلبی که در این میان به نظر می رسد شانس چلبی از همه کمتر باشد. اگر چه رهبران مجلس اعلا می گویند اگر توافقی بر سر نخست وزیری چلبی حاصل شود حاضر به پذیرفتن وی به این سمت هستند.

جریان صدر نیز علی دوای لازم، استاندار استان میسان که عملکرد بسیار خوبی از خود به جای گذاشته و بسیار نزد مردم این استان محبوب است به گونه ای که روزنامه لوس آنجلس تایمز او را به عنوان بهترین چهره دولتی محلی خاورمیانه در سال 2012 معرفی کرد، محمد صاحب الدراجی، وزیر عمران و اسکان در دولت مالکی و بهاء الاعرجی، رئیس فراکسیون الاحرار، وابسته به جریان صدر در مجلس را به عنوان نامزدهای خود معرفی کرده است.  

پیش بینی ها و سناریوهای احتمالی

همه جریان های سیاسی عراقی اعلام کرده اند تا زمان برگزاری انتخابات با هیچ جریان سیاسی ائتلاف نمی کنند و هر گونه ائتلافی را منوط به اعلام نتایج انتخابات کرده اند. تا به این لحظه به نظر می رسد که اختلاف ها بر سر انتخاب مالکی بسیار شدید است به گونه ای که کمتر مقام سیاسی است که از او انتقاد نمی کند و کمتر کسی است که می گوید حاضر به ائتلاف با او نیست و نخست وزیری او را تحت هیچ شرایطی نمی پذیرد.

با این حال گفته می شود همچنان شانس مالکی برای تصاحب نخست وزیری بالا است. اگر چه پیش بینی می شود تعداد کرسی هایش نسبت به انتخابات گذشته کاهش یابد اما احتمالا همچنان کرسی های بیشتری از دیگر فراکسیون ها به دست خواهد آورد. اما چون تعداد کرسی هایش در حدی نخواهد بود که بتواند به تنهایی دولت تشکیل دهد باید با دیگر جریان ها ائتلاف کند، و دقیقا مشکل او از همین جا آغاز می شود که کسی تمایل به ائتلاف با او ندارد.

با این وجود مالکی می تواند به روی حمایت های ایران و امریکا که همچنان از او حمایت می کنند، حساب کند. اگر چه گفته می شود امریکایی ها نسبت به عملکرد او بسیار ناخرسندند و احتمال دارد مواضع خود را در برابر او تغییر دهند.

در همین رابطه منابع آگاه به دیپلماسی ایرانی گفته اند که احمد چلبی اخیرا با پیامی از سوی امریکایی ها به ایران آمده که در آن پیام آمده است که آنها دیگر با نخست وزیری مجدد مالکی موافقت نمی کنند و اجازه نخواهند داد وی دوباره نخست وزیر عراق شود. همین منابع می گویند سناریوی تازه ای مطرح شده مبنی بر این که مالکی تا آخرین لحظه بر تصاحب پست نخست وزیری پافشاری خواهد کرد و در صورتی که پافشاری ها جواب نداد همانند سناریوی ابراهیم جعفری در سال 2006 این بار نیز فرد دیگری که به احتمال بسیار زیاد خضیر الخزاعی، کفیل رئیس جمهوری عراق از حزب الدعوه خواهد بود به این سمت انتخاب خواهد شد. خضیر الخزاعی سال ها در ایران بوده و در دانشگاه امام صادق (ع) تدریس می کرده است. سعید جلیلی از جمله شاگردهای وی محسوب می شود. او در سال 2000 ایران را به قصد کانادا ترک کرد و با سرنگونی رژیم بعثی به عراق بازگشت.

پایان این هفته پاسخ بسیاری از پرسش ها داده خواهد شد اگر چه سوالات تازه ای نیز به وجود می آید و به دنبال آن دعواهای سیاسی جدیدی نیز به وجود خواهد آمد. عراق بار دیگر می رود تا آزمون دموکراسی را بیازماید اگر چه مشکلات به قوت خود باقی خواهند ماند و کش مکش ها شدیدتر خواهند شد و احزاب برای به زیر کشیدن یکدیگر دست به هر کاری خواهند زد.

انتشار اولیه: سه شنبه 9 اردیبهشت 1393/ باز انتشار: یکشنبه 14 اردیبهشت 1393