سلطان قابوس، دوست دیرینه و ملک عبدالله، دشمن مستاصل ایران

دیپلماسی ایرانی: دوست و دشمن عرب ایران را بشناسید، مجموعه تازه ای است که در آن تلاش می شود دوستان و دشمنان عرب به استناد اظهارات، حرف های درگوشی و خصوصی شان با مقامات مختلف، ایده ها، نظریاتشان و اسناد مختلف منتشر شده مثل ویکی لیکس به خوانندگان معرفی شوند. البته بدیهی است که تعریف و توصیفی که از افراد در این مجموعه می شود، مطلق نیست و نمی توان به صرف آن گفت که فلان فرد دوست یا دشمن ایران است. به ویژه که در دنیای سیاست مصالح حرف اول را می زنند و افراد در خور وضعیت و جایگاهشان و آن چه در آن مقطع فکر می کنند، فورا از دوست به دشمن و از دشمن به دوست تبدیل می شوند که نمونه های آن در تاریخ فراوان است. در این جا پانزدهمین بخش از این مجموعه در اختیارتان قرار می گیرد:

سلطان قابوس، دوست دیرینه ایران

اگر بخواهیم در میان کشورهای عربی فردی را بیابیم که همواره دوست ایران بوده و در طول فراز و نشیب های تحولات سیاسی ایران و منطقه پیوندهای دوستی خود با ایران را قطع نکرده است، به کسی جز سلطان قابوس، پادشاه عمان بر نمی خوریم. او از زمان شاه تا بعد از انقلاب در تمامی دوران ها تلاش کرده است که رابطه حسنه کشورش با ایران را حفظ کند. اما شاید اوج این نزدیکی را در سفر اخیر پادشاه عمان به تهران پس از پیروزی حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران بتوان جستجو کرد. سفری که به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران از یک سو حامل پیام امریکایی ها و شخص باراک اوباما، رئیس جمهوری امریکا به ایران بود و از سوی دیگر نقشی موثر در حل پرونده هسته ای ایران و بهبود روابط ایران با غرب ایفا کرد. عمان تا اندازه ای روابط خود را به ایران نزدیک کرده که حتی شورای همکاری خلیج فارس را تهدید کرده است در صورتی که بخواهد کنفدرالی تشکیل دهد از آن خارج خواهد شد. کنفدرالی از اهداف عربستان سعودی در یکپارچه ساختن کشورهای عربی حوزه خلیج فارس علیه نفوذ ایران است. ارتباطات نزدیک گردشگری عمان با ایران و همچنین مراودات اقتصادی و تجاری بالایی که با سفر سلطان قابوس و عقد قرارداد 60 میلیارد دلاری گازی با تهران به اوج خود رسید از دیگر نشانه های دوستی سلطان قابوس با ایران است.

ایران دوران پهلوی نخستین کشور منطقه بود که حکومت کودتایی سلطان قابوس علیه پدرش در سال ۱۹۷۰ را به رسمیت شناخت. محمدرضا شاه پهلوی در آن موقع نقش اصلی را در پشتیبانی از نیروهای نظامی عمان و حتی رویارویی مستقیم با شبه نظامیان چپگرای ظفار در شورش آنها علیه حکومت سلطان قابوس داشت که توانست زمام امور را در سال ۱۹۷۵ به سلطان قابوس بازگرداند. از آن هنگام تاکنون، به عقیده برخی تحلیلگران عرب، سلطان قابوس حکومتش را مدیون ایرانی هایی می داند که در روزهای سخت به یاری اش شتافتند.

سلطان قابوس بن سعید در ۱۸ نوامبر ۱۹۴۰ در شهر صلاله زاده شده است. وی چهاردهمین فرد در زنجیره مستقیم سلاطین خاندان آل بوسعید محسوب می شود. خاندان سلاطین آل بوسعید را در سال ۱۷۴۱ میلادی امام احمد بن سعید تاسیس کرد. امام احمد بن سعید در میان عمانی ها احترام ویژه ای دارد زیرا وی پس از یک جنگ طولانی با شورشیان توانست در کل کشور عمان امنیت واستقرار برقرار کند.

سلطان قابوس دوران کودکی را در زادگاه خود شهر صلاله پشت سرگذاشت و مراحل اولیه تعلیم خود را نیز دراین شهر آغاز کرد. در سن ۱۶ سالگی به دستور پدرش سلطان سعید بن تیمور به انگلیس رفت و به مدت دو سال در فرهنگستان نظامی سلطنتی سندهرست آموزش دید. در مرحله دوم و در یک مسافرت گردشی و آموزشی در ارتش پیاده هنگ زرهی انگلیس خدمت کرد و سپس در مرحله سوم در تشکیلات ستاد ارتش آلمان غربی دوره خدمت را تجربه کرد. پس از بازگشت از آلمان و در مرحله چهارم، دوره علوم مدیریت حکومتی را در انگلستان گذراند. بعد از آن که به کشورش بازگشت به مدت شش سال به خواندن تاریخ و تمدن سرزمین عمان و دین اسلام پرداخت. سلطان قابوس در سال ۱۹۷۶ با کامیلا، دختر عموی خود ازدواج کرد اما این ازدواج زیاد دوام نیاورد و وی مدت کوتاهی بعد از او طلاق گرفت. وی از آن زمان تا کنون دیگر ازدواج نکرده است.

قابوس بن سعید فرزند یا برادری ندارد که جانشین او شود. با این حال گفته می شود یک توافق اعلام نشده وجود دارد که کسی درباره جانشینی سلطان، صحبت نکند زیرا هر گاه صحبتی انجام می شود، بلافاصله تقسیم بندی صورت می گیرد و نزاع برای قدرت آغاز می شود. سلطان قابوس هم اکنون سه پسر عمو به نام های اسعد، شهاب و هیثم بن طارق آل سعید دارد که از شانس بیشتری برای جانشینی او برخوردارند.

سلطان قابوس طرفدار پروپا قرص موسیقی کلاسیک است. او برای خودش ارکستری شامل ۱۲۰ نوازنده دارد که قطعات مورد علاقه او را اجرا می کنند و در بسیاری از سفرهای خارجی همراه او هستند. اکثر اعضای این گروه جوانان عمانی هستند که از سال ۱۹۸۶ تحت آموزش مستمر قرار گرفته اند تا بتوانند به نوازندگانی چیره دست تبدیل شوند.

ملک عبدالله، دشمن مستاصل ایران

ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن نخستین کسی بود که بعد از حمله امریکایی ها به عراق در سال 2003 و آغاز نفوذ ایران در عراق جدید صحبت از تهدید هلال شیعی از ایران تا لبنان زد و به تبلیغ علیه ایران پرداخت. وی از نخستین کسانی بود که در آن موقع در محافل رسمی حضور می یافت و به صراحت به شیعی ستیزی و ایران ستیزی می پرداخت. اما با آغاز فعالیت های تروریستی در عراق و وقوع حادثه تروریستی اردن توسط القاعده که به کشته شدن مصطفی عقاد، کارگردان مشهور اردنی انجامید، تا اندازه ای در رویه خود تجدید نظر کرد و در مواضعش نرمش به خرج داد.

ملک عبدالله نمونه بارز شخصیت مستاصلی است که به دلیل فساد و بحران شدید اقتصادی کشورش مجبور است هر روزی به رنگی در آید و برای دریافت پول و وام در هر برهه ای از زمان از در دوستی با کشوری در آید. همین مساله سبب شده است تا روابطش را با ایران بهبود دهد به این امید که شاید بتواند سرمایه های ایرانی را به اردن هدایت کند و ایرانی ها بتوانند در کاهش بحران های اقتصادی اش که ارکان قدرت او را به لرزه انداخته اند، به او کمک کنند.

در حالی که ملک حسین، پدرش دوست صمیمی شاه ایران بود و روزهای بسیاری از سال را به همراه خانواده اش در کاخ های شاه ایران می گذراند، پسرش به هیچ وجه دوست ایران اسلامی محسوب نمی شود که البته دلیل عمده آن مساله شیعه هراسی و ترس از قدرت ایران اسلامی است.

اگر چه در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی همسر پادشاه اردن، ملکه رانیا یک بار به تهران سفر کرد و مقام های اردنی سفرهای متعددی را به ایران انجام دادند اما این روابط هیچ گاه در سطح روابط حسنه سطح بالا نرسید. البته در این میان نقش عربستان را که به اردن به چشم ایالتی وابسته به خود اما مستقل می نگرد نیز نباید نادیده گرفت. ارتباطاتی که قبایل محلی و پرقدرت اردن با قبایل محلی عربستان و همچنین دولت ریاض دارند، به ابزار فشار مهمی به خاندان هاشمی از سوی عربستان تبدیل شده که برقراری هر گونه رابطه حسنه با ایران با احتیاط از سوی اردن دنبال شود.

عبد الله بن حسین زاده ۳۰ ژانویه ۱۹۶۲ در امان است. وی در ۷ فوریه ۱۹۹۹ پس از مرگ پدرش به پادشاهی رسیده است. ملک عبدالله در کودکی، آموزش ابتدایی خود را در مدرسه اسلامی پایتخت اردن گذراند و پس از آن تحصیلات خود را در مدرسه سنت ادموند (هایندهد) در سوری انگلستان ادامه داد. پس از آن برای آموزش متوسطه به دبیرستان ایگلبروک و آکادمی دیرفیلد ایالات متحده آمریکا رفت. سپس به دانشکده پمبروک آکسفورد، که گفته می شود وی مبالغی را به آن اهدا کرده است، رفت و تحصیلاتش را در آن جا تکمیل کرد. در سال ۱۹۸۰ به عنوان دانشجوی دانشکده افسری سلطنتی سندهرست وارد این دانشکده شد. یک سال بعد در نتیجه یک ماموریت با درجه ستوان دوم وارد سواره نظام سلطنتی سیزدهم/هجدهم (ملکه مری) شد که این مساله سبب ایجاد رابطه ای نزدیک میان او با ارتش انگلیس شد. او همچنین از دانشکده روابط بین الملل ادموند ای. والش دانشگاه جورج تون مدرک کارشناسی ارشد روابط بین الملل دارد.

ملک حسین در تاریخ ۲۴ ژانویه وی را ولیعهد خواند و جایگزین برادرش شاهزاده حسن کرد که سال های زیادی این منصب را در اختیار داشت. این تصمیم وی چندان مطلوب عموم واقع نشد چرا که مادر عبدالله، شاهزاده مونا الحسین آنتونیت آوریل گاردینر (که عموما از وی تحت عنوان تونی آوریل گاردینر نام برده می شد) در اصل، زاده انگلیس بود. بنابر این ملک عبدالله تنها پادشاه اردن است که از دودمان انگلیسی – عربی است.

در تاریخ ۲۸ نوامبر ۲۰۰۴، ملک عبدالله عنوان ولیعهدی را که به خواسته پدرش به برادر ناتنی اش، شاهزاده حمزه داده بود از او پس گرفت. از آن زمان هنوز جانشین ولیعهدی اردن مشخص نشده است اما برخی تحلیل گران معتقدند عبدالله احتمالاً قصد دارد پسرش، حسین را به جانشینی خود منصوب کند.

ملک عبدالله خود اذعان کرده که یکی از طرفداران مجموعه تلویزیونی استار ترک است. وی در سال ۱۹۹۵، زمانی که هنوز شاهزاده بود به عنوان یک هنرپیشه مهمان در استار ترک به ایفای نقش پرداخت بدون این که مکالمه ای داشته باشد.