کمیته‌ای برای نجات سوریه

 به گزارش تسنیم؛ سید حسین موسویان، رئیس سابق کمیته روابط بین الملل شورای امنیت ملی ایران و سخنگوی سابق تیم هسته ای کشورمان، در یادداشتی که در پایگاه خبری الجزیره منتشر شد به بررسی مشکلات کنونی پیش روی راه حل سیاسی بحران سوریه و نیز روش های فایق آمدن بر آنها پرداخته است. وی می نویسد:

خاورمیانه هم اکنون در شرایط اضطراری قرار دارد. سوریه در لبه فروپاشی کامل قرار دارد که تبعات انسانی فاجعه باری به دنبال خواهد داشت. ده ها هزار سوری توسط نیروهای دولتی و اپوزیسیون کشته شده و بیش از 7 میلیون شهروند در داخل و یا خارج از کشور آواره گشته اند. دوشنبه گذشته، سازمان ملل اعلام کرد که تمام طرف های درگیر در مناقشه برای گفت و گو در روز 22 ژانویه و در کنفرانس ژنو2 دور هم جمع خواهند شد تا درباره راه حل سیاسی مذاکره کنند. تلاش ها تاکنون به دلیل تأخیرهایی که بالاخص از  ناتوانی آمریکا در ترغیب رهبران اپوزیسیون سوریه برای شرکت در مذاکرات، ناشی می شدند، خدشه دار شده اند. هنوز مشخص نیست چه گروهی اپوزیسیون را نمایندگی کرده و چه گروهی نیز نمایندگی دولت را عهده خواهند داشت.

اولین مانع حل و فصل احتمالی این بحران مخالفت آمریکا، متحدین منطقه ای آن و اپوزیسیون سوریه با شرکت ایران در نشست ژنو2 است. گنادی بوگدانوف، معاون وزیر خارجه روسیه، اعلام کرد: "ما بار دیگر تلاش کردیم آنها را متقاعد سازیم که ایران یک شرکت کننده مهم در این فرآیند بوده، نقشی جدی در حل وفصل بحران سوریه ایفا می کند و می تواند تأثیری مثبت داشته باشد. بنابراین لازم است که این کشور به کنفرانس دعوت شود." روز دوشنبه، زمانی که اخضر ابراهیمی، فرستاده ویژه سازمان ملل و اتحادیه عرب، درباره اینکه آیا ایران باید در ژنو2 شرکت کند، مورد سؤال قرار گرفت، پاسخ داد: "ما هنوز لیستی آماده نکرده ایم. (ایران و عربستان سعودی) یقینا در میان شرکت کنندگان احتمالی خواهند بود."

دومین مسأله پیش رو درخواست ها برای کناره گیری بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، است. ائتلاف اپوزیسیون تحت حمایت خارجی ها درباره شرکت در ژنو2 دچار اختلاف شده است. 19 گروه شورشی اعلام کرده اند بدون کناره گیری اسد حاضر نیستند بر سر میز مذاکرات بنشینند، شرطی که برای تهران، مسکو و دمشق غیرقابل پذیرش است. دستیابی به این امتیاز با توجه به اینکه اسد دست برتر را در مناقشه داشته و نهادهای اطلاعاتی و امنیتی را در اختیار کامل خود دارد، سخت است.

سومین عامل پیچیده کننده وضعیت، ضعف اپوزیسیون است. آمریکا، متحدین اروپایی و هم پیمانان منطقه ای آن به مانند عربستان سعودی، قطر و ترکیه سرمایه گذاری سنگینی بر روی اپوزیسیون سوریه انجام داده اند اما بازگشت سرمایه آنها محدود بوده است. اپوزیسیون که درگیر اختلافات داخلی است نه نمایندگان معتبری دارد و نه یک ساختار رهبری. علاوه بر این، اپوزیسیون فاقد چشم اندازی جامع درباره آینده سوریه بدون حضور اسد است و عمدتا وابسته به حمایت تاکتیکی، مالی و نظامی خارجی است.

کشورهای خارجی نگران حضور فزاینده عناصر افراطی سلفی در اپوزیسیون هستند. بالاخص، نقشی که توسط گروه های تروریستی به مانند القاعده، دولت اسلامی عراق و شام و جبهةالنصره در جنگ داخلی ایفا می شود، نگران کننده است. برخی از این گروه های افراطی به مانند داعش درصدد ادغام عراق و سوریه هستند – که پیامدهای بزرگی برای امنیت و ثبات کل منطقه دارد. هم اکنون که گروه های تروریستی دارای جا پای قدرتمندی در سوریه – قلب خاورمیانه – هستند، پتانسل خروج از مرزهای سوریه و نفوذ به ترکیه، اسرائیل، عراق، اردن و لبنان را نیز دارند. جنگ داخلی و فرقه ای دو و نیم ساله سوریه پیشتر به عراق و لبنان کشیده شده و منجر به مرگ صدها غیرنظامی بی گناه شده است. یک گروه وابسته به القاعده مسؤولیت دو بمب گذاری در سفارت ایران در بیروت در 19 نوامبر که منجر به مرگ 23 نفر، شامل وابسته فرهنگی ایران، و زخمی گشتن 146 نفر شد را بر عهده گرفته است.

موضوع چهارم در ارتباط با حملات نظامی مطرح می شود. اگرچه متحدین آمریکا در منطقه – بالاخص عربستان سعودی – از تصمیم دولت اوباما برای عقب نشینی از حمله به سوریه و تعقیب گفت و گوهای مستقیم با ایران خشمگین هستند، اما نامحتمل به نظر می رسد که واشنگتن و متحدین آن تمایل، و یا توانایی، آغاز جنگی جدید در خاورمیانه را بالاخص پس از شکست های هزینه بر در عراق و افغانستان، داشته باشند. این میراث منجر به تفاهمی بهتر میان آمریکا، اتحادیه اروپا، روسیه، ایران و چین شده تا راه حلی سیاسی برای بحران سوریه بیابند.

مسأله پنجم اتخاذ رویکردهای متفاوت از جانب بازیگران کلیدی در قبال مناقشه سوریه است. عربستان سعوی پس از تصمیم آمریکا برای عدم حمله، چگونگی درگیری خود را در این بحران تغییر داد. ریاض حمایت از گروه های رادیکال را در سوریه افزایش داده، خط مشی مستقل پیشبرد شورش های ملی را اتخاذ کرده و از شورای عالی نظامی فاصله گرفته است – گروه اصلی نظامی اپوزیسیون سوریه که مدتی طولانی از حمایت های آمریکا برخوردار بوده است. عربستان سعوی قصد دارد تا رژیم علوی-شیعه اسد را در جهت ضربه به ایران تضعیف کرده و یا سرنگون سازد، تسلط اکثریت شیعه در عراق را از بین ببرد و قدرت شیعیان را در لبنان تضعیف کند. این خط مشی خطر تجزیه سوریه و سرایت بحران آن به کشورهای همسایه و کل منطقه را در بر دارد. بر خلاف این، رویکرد ایرانی ها در سوریه معتدل تر است. ایران با مرتد خواندن سنی ها به دشمنی با آنها نمی پردازد و بارها بر مخالفت بر هر نوع مداخله خارجی در سوریه تأکید کرده و به جای آن برگزاری گفت و گوهای جامع، آشتی ملی و انتخابات آزاد را برای حل بحران سوریه پیشنهاد داده است.

حضور و شرکت بازیگران کلیدی ذینفع در مناقشه سوریه در گفت و گوهای صلح ژنو2 حیاتی است. تنها کنفرانسی که شامل تمام طرف های عمده در سوریه، منطقه و جهان است می تواند راه را برای نیل به صلح هموار سازد. همکاری اخیر بین روسیه، آمریکا و ایران برای ترغیب دولت سوریه به نابود کردن تسلیحات شیمیایی اش، امضای کنوانسیون تسلیحات شیمیایی و گشودن درب های کشور به روی بازرسان بین المللی مایه دلگرمی است. این امر درباره مذاکرات هسته ای بین ایران و آمریکا نیز صادق است که هدف از آن نه تنها پرونده هسته ای ایران بلکه مسائل منطقه ای به مانند بحران های سوریه، عراق و افغانستان نیز است.

تمام طرفین باید از تلاش های بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل، حمایت کنند. گفت و گوهای ژنو2 اگر تمام طرف های ذینفع مربوطه به مانند ایران، اسد و رهبران اپوزیسیون در آن شرکت جویند می تواند ثمربخش باشد. این گروه باید دعوت به یک آتش بس واقعی نماید که از پشتیبانی قدرت های منطقه ای و بین المللی برخوردار است. شرکت کنندگان باید درباره برخی اصول و اهداف دیگر نیز توافق کنند. نخست اینکه باید تلاشی هماهنگ انجام شود تا از تجزیه سوریه توسط تمهیداتی که کینه توزی های فرقه ای را کاهش می دهند، جلوگیری به عمل آید. ساختارهای کلیدی دولتی، نظامی و امنیتی باید حفظ شوند ور در عین حال عناصر تروریست و افراطی به حاشیه رانده شوند. تمام طرفین گفت و گوها باید از کمک های بشردوستانه برای کاهش رنج های مردم غیرنظامی حمایت کنند. طرفین همچنین باید ایجاد یک مکانیزم همکاری منطقه ای برای پرداختن به چالش های امنیتی کنونی و آتی را بررسی کنند. مناقشه سوریه منجر به قطبی شدن کشور شده است بنابراین برای تقویت یکپارچگی ملی، به مجمعی برای گفت و گو نیاز است. در نهایت اینکه طرفین مذاکرات باید از طریق برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه ریاست جمهوری و پارلمان و نیز کمیته ای برای نگارش یک قانون اساسی جدید - تحت مدیریت و نظارت سازمان ملل – از خلق یک دموکراسی جدید حمایت به عمل آورند.

ژنو2 چشم انداز یک راه حل سیاسی را برای مناقشه سوریه ارائه می کند. اما اگر گفت و گوها با شکست مواجه شوند، بحران سوریه ممکن است تشدید شده و به سایر کشورهای منطقه سرایت کند. طرفین گفت و گوها مسؤولیت جلوگیری از بروز چنین امری را بر عهده دارند.