مذاکرات هسته ای تابوی مذاکره با آمریکا را شکست

دیپلماسی ایرانی: تاکید بر مذاکرات آرام و اعتماد متقابل در از سرگیری روابط سطح بالای بین ایران و آمریکا موثر بود. در سپتامبر، در حاشیه اجلاس عمومی سازمان ملل در نیویورک، «ظریف» نشستی با «کری» داشت که اولین نشست وزرای خارجه بین دو کشور پس از انقلاب اسلامی 1979 محسوب می شد. این نشست با گفتگوی تلفنی بین «روحانی» و رئیس جمهور آمریکا «باراک اوباما» در هنگامی که «روحانی» قصد رفتن به فرودگاه و بازگشت به خانه را داشت، ادامه یافت. هر دوی این تماس ها پیشرفت های دیپلماتیک بزرگی محسوب می شدند. انتظار می رفت که پیشرفت بعدی در زمینه پرونده هسته ای باشد. آمریکا این اقدام را به عنوان گامی محکم و قابل اعتماد در اطمینان از صلح آمیز و بشردوستانه بودن فعالیت هسته ای ایران تعریف کرد. در نشست ژنو در ماه اکتبر، دو طرف بر چهارچوبی غیررسمی برای مذاکرات توافق کردند. در همین حال هدف اصلی ایران در مذاکرات آن است که حق غنی سازی این کشور به رسمیت شناخته شود. اگرچه ایران حق داشتن برنامه هسته ای صلح آمیز تحت معاهده منع تکثیر را دارد. با این حال دولت آمریکا ازیک افق روشن برای دست یابی به یک توافق با ایران سخن می گوید؛ کارشناس رفتار دولت آمریکا را نشانه نزدیک شدن مواضع ایران و آمریکا می دانند. گرچه گفته شده زمینه های اعتماد سازی در پرونده هسته ای شکل گرفته اما برای رسیدن به اعتماد کامل میان ایران و آمریکا راه طولانی در پیش است. آنچه در ادامه می آید گفت و گو با جاوید قربان اوغلی مدیرکل پیشین آفریقای وزارت خارجه در مورد آنچه میان ایران و آمریکا در مذاکرات ژنو روی داد، است

با توجه به مذاکرات اخیر تا چه حد مواضع ایران و آمریکا به هم نزدیک شده است؟ عمدتا این موضوع مطرح است که در صورت نزدیکی مواضع ایران و آمریکا، توافق صورت خواهد گرفت

آنچه که مشخص است از چندین سال قبل هم آن افرادی که پرونده هسته ای ایران را دنبال می کردند اعتقادشان بر این بوده در جناح غرب _ به استثنای روسیه و چین _ اختلافی با ما وجود داشت اما آنها به نوعی متحد ما بودند ولی در میان این چهار کشور همه بر این اعتقاد هستند که بازیگر اصلی آمریکاست و ایران باید بتواند با آمریکایی ها به یک تفاهمی دست یابد. نکته دوم این است که همه بحث های مربوط به مباحث فنی که آژانس ایراد می گرفت، حل شد و پرونده ماهیت سیاسی پیدا کرده بود. به همین دلیل کارشناسان، با این رویکر پرونده سیاسی است و بازیگر اصلی آمریکاست، بدون دادن امتیاز با آنها به تفاهم رسید. به نظرم با روی کار آمدن دولت آقای روحانی و سفر نیویرک تابوی مذاکره با آمریکا شکست که دست آورد بزرگی بود. نباید این را دست کم گرفت

معتقد هستید سوای از مباحث هسته ای که مطرح است، دستاوردی که صورت گرفته، مذاکراه مستقیم ایران و آمریکا در سطح وزرای خارجی است؟

مساله گفت وگوی وزرای خارجه یک موضوع است و مساله دیگر اصل مذاکره بین ایران و آمریکا بدون توجه به سطح آن است. آقای ظریف با آقای جان کری ملاقات کرد و همین طور آقای اوباما با وجود درخواست هایی که برای ملاقات ولو به صورت تصادفی، بدون در دستور کار قرار دادن یا به صور برنامه ریزی شده، با آقای روحانی داشت، ابتکاری به خرج داد و تلفنی با آقای روحانی تماس گرفت. شوک بسیاری به داخل ایران و داخل آمریکا وارد شد. اینگونه نبود که تنها در داخل صدای منتقدان بلند شود حتی در آمریکا نیز اینگونه شد اما نوع اعتراض در درون آمریکا با درون ایران ماهیتا متفاوت است. من مقایسه ای با اولین دیدار و مذاکره آقای ظریف و آقای کری که چقدر در داخل مطالب زیادی نوشته شد اما در ژنو 2 آقای ظریف و آقای کری و خانم اشتنون نزدیک به چهار ساعت و نیم مذاکره کردند. خانم وندی شرمن چندین بار با آقای عراقچی صحبت کرده است. شما دیگرحساسیت ها را نمی بینید. برای اینکه به این باور رسیدیم که آمریکا هر کسی که هست_ استکبار یا هر چیز دیگری _ بالاخره یک طرف مذاکره برای برون رفت از این بحرانی که اقتصاد، سیاست و روابط بین الملل ما را در در درون خودش هضم کرده، است. این باعث شد که ما بتوانیم صحبت کنیم. نکته ای که مغفول ماند این است که مذاکره با آمریکا به معنای وادادن و کوتاه آمدن از مواضع نیست. آقای ظریف و روحانی نشان دادند که می توان مذاکره کرد، و حق گرفت. حقوق ما برخورداری از فناوری هسته ای است. اکنون خبرهایی که از ژنو می رسد از این حکایت دارد، گرچه از مذاکرات محرمانه است اما به صورت پراکنده نشان می دهد که ایران در مذاکرات توانسته به آمریکاییان بقبولاند که این جزو حقوق مسلم ماست و آنها هم پذیرفته اند و حاضر شده اند که در سندی که قرار است به امضا برسد، این مساله را وارد کنند. برای همین هم آقای جان کری آمد. اینها علائم یک توافق بزرگ است . این رفت و آمدها بیانگر این است که ما با کشوری مانند آمریکا می توانیم مذاکره کنیم، در حالی که وادادگیف تسیلم و امتیاز دادن نباشد، بلکه یک معامله برد – برد باشد. با حفظ تمامی خطوطی که ما برای خودمان قائل هستیم.

از نظر شما تا چه حد اعتماد سازی متقابل در این مذاکرات به وجود آمد؟

روشی که دولت جدید در پیش گرفت. دو اصل بسیار مهم را داشت. اصل اول رویکرد حل مساله است، اینکه مساله را در یک زمان تعیین شده _ در حالت خوش بینانه شش ماه و بد بینانه یک سال _ حل کنیم. این رویکرد مهمی بود و بدین معنی که ما فقط برای مذاکره نیامده ایم. حال ما زمان بخریم که بتوانیم کارهایمان را انجام بدهیم به تعبیر غربی ها، یا آنها زمان بخرند که تحریم ها بر ما اثر بیشتری بگذارد و ما را  ودار به تسلیم کند. مساله مذاکره برای مذاکره نیست. مذاکره برای حصول به یک نتیجه و توافق است. نکته دوم دست یابی به یک توافق برد – برد برای دو طرف است. نیامده ایم بگوییم شما را در این کشتی شکست بدهیم. بلکه آمده ایم که داور دست هر دو طرف را به نشان برد بالا ببرد. مشخص بود که در ایران کسی نمی تواند از بعضی خطوط قرمز عدول کند. در طرف مقابل هم اگر برخی زیاده خواهی ها بوده به این نتیجه رسیده اند که نمی توانند این زیاده خواهی ها را به  ایران تحمیل کنند. از این رو دو روش برای رسیدن به این تفاهم مشترک وجود دارد: یکی روش شش سال قبل که نشان داد نتیجه نمی دهد ودیگری روش کنونی است که نشان داد جواب می دهد. اما نکته انیجاست، قرار نیست که سو تفاهم ها با آمریکا یا دیگران در مذاکرات حل شود. ما توانسته ایم سوتفاهم هایی طرف مقابل را در خصوص نیاتمان از فناوری هسته ای را برطرف کنیم که این مساله توانسته ما را به توافقی برساند که گام نخست آن اکنون در ژنو صورت گرفته و امیدوارم به امضا برسد. اما گام های بعدی مانده است. درباره تفاهم میان ایران و آمریکا موضوعات متعددی وجود دارد که آقای ظریف هم گفت که به غیر از مسایل هسته ای بر موارد دیگر تمرکز و صحبتی صورت نگرفته است. بله ما توانسته ایم این بی اعتمادی و شکاکیت جهان نسبت به اهدافمان را برطرف کنیم. همین هم باعث توافق می شود. اما برای اعتمادسازی میان ایران و آمریکا، راه طولانی در پیش است. البته دولت جدید خواهان تعامل، رفع سو تفاهم ها، بی اعتمادی، تنش زادیی ها و حصول به یک اعتماد سازی با کشورهای جهان است.

موضوع  اصلی که در مذاکرات ژنو مطرح شده، بحث بر سر یک سری از عبارات بوده که موجب کند شدن روند مذاکرات شد. مهمترین عبارت هم " پذیرفتن حق هسته ای ایران " و مکتوب کردن آن در سند  توافق اولیه است که به نظر می رسد طرف غربی حاضر به درج مکتوب آن نیست. تا چه حد این مساله الزام آور و مهم است که چنین عباراتی به درستی و نه به صورت جایگزین در یک سند درج شود؟

این مساله بسیار مهمی است که آیا آنها به صورت شفاهی بپذیرند یا به صورت مکتوب درج شود. همانطور که شما می دانید مذاکرات محرمانه است و همه طرفین هم به این مساله پایبندی خودشان را نشان دادند به جز یک مورد که فرانسوی ها خطا کردند. خبرهایی که از جلسات بیرون می آید، اینها نشان می دهد یکی از موارد این است که  مساله تایید " حق غنی سازی ایران " بدون اشاره به درصد، بدون درج در سند توافق توسط ایران طی این مدت شش ماه  پذیرفته شود که به نظر می رسد هیات ایرانی نپذیرفته و اصرار بر این است که حتما این در سند توافق بیاید. خبرها نشان می دهد بر سر این مساله توافق صورت گرفته که این در سند درج شود؛ این دستاورد بزرگی برای ایران است. الان هم بر روی فاز بعدی _ آب سنگین اراک _ در حال مذاکره هستند.

وزیر امور خارجه فرانسه در بدو ورودش به ژنو در جمع خبرنگار ابزار امیدواری برای رسیدن به یک توافق کرد. این اظهارات کمی نسبت به دوره قبل نشان از تعدیل دارد. دلیل چیست؟

در مذاکرات قبلی ژنو و ترمز دستی که توسط آقای فابیوس کشیده شد، تحلیل این بود که این اقدام تحت تاثیر فشارهای اسرائیل و برخی کشورهای منطقه صورت گرفته و موضع خود فرانسه نبوده است. البته فرانسه موقعیت خوبی در داخل فرانسه ندارد. محبوبیت آقای اولاند کاهش پیدا کرده است از دیگر سو فرانسه با مسایل و مشکلات اقتصادی مواجهه است اما به خاطر مسایل منطقه ای به خصوص سوریه این کار را انجام داد. اما تحلیل کارشناسان این است که فرانسه نمی تواند این موضع را ادامه دهد. به این دلیل که در میان اعضای گروه 5+1 تنهاست و مابقی اعضا خواهان تفاهم با ایران هستند. متنها به دلیل سفر آقای اولاند به اسرائیل برود، و جلب رضایت اسرائیل، موضع گیری تند را انجام داد. نکته دیگر سفر نتانیاهو به روسیه بود که فرانسه فکر می کرد برخی کشورها نیز نگرانی هایی داشته باشند، اما وقتی نتانیاهو دست خالی از روسیه برگشت و سفرش شکست خورد، عاملی شد که بر مواضع وزیر خارجه اثرگذار باشد. موضعی که به تازگی آقای فابیوس گرفته نشان از عقب نشینی فرانسه دارد و باید ازاین استقبال کرد. 

انتشار اولیه: یکشنبه 3 اذر 1392/ باز انتشار: پنجشنبه 7 اذر 1392