کورسوی امید در افق تیره سوریه

دیپلماسی ایرانی: مجله آلمانی «اشپیگل» روز دوشنبه مصاحبه ای طولانی با «بشار اسد»، رئیس جمهور سوریه منتشر کرد که در آن برای اولین بار بشار اسد بر تصمیمات  اشتباهات نیروهای امنیتی در برخورد با مخالفان خود صحه می گذارد. بشار اسد در این مصاحبه در مورد گزارش های منتشر شده از نحوه برخورد نیروهای امنیتی با معترضان گفت: «من قبول دارم که در حین اجرای این تصمیم، برخی اشتباهات نیز صورت گرفته است. البته  این اشتباهات فردی بوده که توسط افراد صورت گرفته است. همه ما اشتباه می کنیم. حتی یک رئیس جمهور هم اشتباه می کند.» آیا این مسئله را می توانیم به عنوان یک علامت در چرخش در نگاه بشار اسد به تحولات سوریه دانست و به امکان توافق بین حکومت و مخالفان اسد امیدوار بود؟ سخنان بشار اسد در این مصاحبه را با محمد شریعتی دهاقان، تحلیلگر مسائل خاورمیانه و رایزن سابق فرهنگی ایران در سوریه، در میان گذاشتیم که در زیر می خوانید:

پس از گذشت بیش از دو سال از بحران سوریه و تبدیل این بحران به یک جنگ داخلی تمام عیار و یک بحران منطقه ای اینک بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در مصاحبه با مجل اشپیگل به نوعی اشتباهات خود  و نیروهای امنیتی در قبال اعتراضات مردم سوریه را پذیرفته است. آیا این به معنای تغییر رویکرد دولت سوریه در قبال این بحران است؟

من از ابتدای شکل گیری این بحران تاکنون در مصاحبه هایی که داشتم بارها گفته ام که بحران سوریه در اصل یک موضوع درونی بوده است و تا وقتی که دولت سوریه این به این مسئله اقرار نکند و این مسئله را نپذیرد که مشکل اصلی این بحران در درون خود حکومت سوریه بوده است و قیام مردم سوریه علیه فساد و استبداد موجود در نظام سوریه بوده و نه تحریک خارجی، مسئله حل نخواهد شد. آیا این که بشار اسد در این مصاحبه به این اشتباه خود اقرار کرده به معنی اقرار به کشتار مردم است؟ این می تواند به این معنی باشد که بشار اسد پذیرفته است که با تظاهرات اولیه مردم بد برخورد کرده است و دست به کشتار مردم زده است. ولی شما الان وقتی به وضعیت سوریه نگاه کنید می بینید که بسیاری از مخالفین حکومت سوریه در زندان هستند و در اثر کم بود زندان حتی ورزشگاه ها را هم به زندان تبدیل کرده اند. بنابراین اگر این مسئله جدی باشد باید به تغییر رویکردی در رفتار در قبال مخالفان بینجامد. به هر حال این مسئله از ابتدا گفته می شد که برخوردهای خشن نیروهای امنیتی حکومت سوریه با مخالفان مردمی بشار اسد آنها را به سمت مبارزان مسلح و حرکت های مسلحانه سوق داد.

البته بشار اسد در این مصاحبه هم مجددا گفته که این درگیری ها از خارج وارد کشور شده است. البته دخالت های خارجی در بحران سوریه را نباید نادیده گرفت. نفوذ القاعده در آنجا یکی از مسائل آشکار است و نیروهای بنیادگرا از کل جهان به این بحران گسیل یافته اند.

بشار اسد در این مصاحبه گفته که «تصمیم ما از همان ابتدا بر پاسخگویی به خواسته های تظاهرات کنندگان بود و کمیته ای تشکیل شد و قانون اساسی را تغییر داد و پس از آن هم یک همه پرسی انجام شد. تا چه اندازه این مسئله درست است؟

خب اگر اینگونه شده بود و به موقع به خواسته های تظاهرات کنندگان رسیدگی شده بود که بحران به اینجان نمی رسید. آنچه مشخص است این است که همه بحران کنونی بر زمینه ظلمی شکل گرفته که در برخورد با تظاهرات مسالمت آمیز مردم انجام شده است. یقینا اکنون دستهای خارجی  در بحران سوریه دیده می شود و القاعده و تندروها بحران در این کشور را تشدید کرده اند ولی به نظر من  اصل مسئله به  حکومت بشار اسد و استبداد و فساد موجود در این نظام باز می گردد.

در مقایسه با دیگر رهبران کشورهایی که در آنها انقلاب رخ داد نظیر تونس، مصر یا لیبی بشار اسد هم حکومت کوتاه تری داشته هم به دلیل جوانی امکان حل مشکلات را داشته است. چرا این اتفاق رخ نداد؟

بعد از فوت حافظ اسد و در ابتدای حکومت بشار اسد نشانه هایی از آزادی در حکومت سوریه ایجاد شد و بشار اسد تلاش کرد تغییراتی صورت دهد ولی با وجود ساختار و تشکیلات مستحکم و غیر قابل انعطاف حزب بعث در سوریه این تغییرات تداوم نیافت و خیلی سریع وضعیت دوران حافظ اسد باز گشت. بشار اسد به عنوان یک نیروی جوان می توانست مشکلات سابق را بدون خونریزی حل کند ولی این فرصت به دلیل مشکلاتی که بود و ناتوانی های بشار اسد از دست رفت و به مرور تبعیض های اقتصادی بین مردم سوریه تشدید شد. خویشاوندنان بشار اسد از نظر اقتصادی از روابط خود با حکومت بسیار سوء استفاده کردند. این مسائل موجب تشدید نارضایتی و عقده های مردم شد و شکاف بین نظام و مردم را گسترش داد. این شکاف در زمان حافظ اسد به این شدت نبود.  بازشدن این شکاف بود که به مشکل کنونی در سوریه منجر شد.

یکی از تفاوت های سوریه با دیگر کشورهایی که دچار انقلاب شدند مثل تونس و مصر موضع سوریه در قبال اسرائیل بود. به هر حال سوریه یکی از کشورهای محور مقاومت محسوب می شود. آیا این مسئله نمی توانست به مشروعیت حکومت بشار اسد منجر شود؟

ببینید مشکل سوریه این نیست که ضد اسرائیلی نیست حتما حکومت سوریه ضد اسرائیلی ترین حکومت عرب در منطقه بوده است. مشکل سوریه بر خلاف آنچه که گفته می شود این نیست که از سرزمین های  خود دفاع نکرده است. اتفاقا حکومت سوریه در چند دهه اخیر تا جایی که در توانش بوده از جولان دفاع کرده است. اگر موفقیتی حاصل نشده به این دلیل بوده که کاری نمی توانسته بکند نه این که می توانسته و انجام نداده است. نظام بشار اسد یقینا از محور مقاومت دفاع کرده و این حمایت ها جای تقدیر هم دارد. بنابراین برخلاف این که مخالفین تمام این خوبی ها را انکار می کنند به نظرمن باید گفت که حکومت سوریه تمام این خوبی ها را دارد ولی با برخوردی با تظاهرات اولیه مردم صورت گرفت و در این مصاحبه هم بشار اسد به آن اشاره کرده همه این خوبی ها فراموش شد. با اعمال خشونت در قبال تظاهر کنندگان و مخالفان سیاسی آنها به طرف حرکت مسلحانه رفتند و این آغاز تخریب سوریه بود. قبلا بشار اسد منکر جنگ داخلی در سوریه بود حالا اقرار کرده که مخالفان قوی دارد که در چارچوب اصلاحات وعده داده شده نمی گنجنند.

الان بشار اسد باید چه کند؟

اولین کاری که باید بکند این است که باید این را قبول کند که مشکل از دورن خود سوریه بوده است و نحوه برخورد خود نیروهای امنیتی حکومت سوریه با این مخالفان سبب شده که نیروهای بیگانه در بحران مداخله کنند و چارچوب حل مسائل از راه حل های داخلی فراتر رود.

آیا بشار اسد الان می تواند از موضع قدرت وارد عمل شود و دستور عمل خود را برای گفتگو با مخالفان به پیش ببرد؟

معمولا در حرکت های مردمی که به حالت بحرانی و انقلابی می رسد معمولا به رژیم حاکم اطمینانی نمی شود و حتی اگر چرخش 180 درجه ای هم صورت گیرد مردم نمی توانند بپذیرند و احساس می کنند که این حکومت قابل اعتماد نیست. تاکنون هم اصلاحاتی که از سوی اسد وعده داده شده به معنی چرخش ها و تحول جدی در روند حکومت نبوده است. برخی تغییرات مثل اصلاح قانون اساسی در زمان هایی صورت گرفته که کار از کار گذشته بوده است. الان هم حرفهای متناقضی در مورد تغییرات و اصلاحات شنیده می شود. در یک زمان ایشان می گوید که من با معارضه مسلحانه مذاکره نمی کنم یک بار می گوید با تروریست ها مذاکره نمی کنم. با تروریست ها و گروههای خارجی مذاکره نکردن خیلی طبیعی است ولی بعضی از این معارضین چنانچه خود بشار اسد اقرار کرده از نیروهای ارتش بوده اند فرماندهان یا سربازان ارتش سوریه بوده اند و سوری هستند. مقامات سوریه مکررا می گویند که تا مخالفین سلاح خود را زمین نگذارند با آنها وارد مذاکره نمی شود ولی وزیر حکومت سوریه چند روز پیش اعلام کرد که با مخالفان مسلح اهل سوریه مذاکره می کنیم  و با ارتش آزاد در مناطقی مذاکره داریم. این تناقض هایی که در سیاست های دولت سوریه هست نشان می دهد که آنها نمی خواهند قبل از وارد شدن در کنفرانس ژنو امتیازات لازم را بدهند.

شما به کنفرانس ژنو اشاره کردید. سرنوشت این کنفرانس چه شده؟ و تا چه اند ازه می تواند به حل بحران کنونی کمک کند؟

 کنفرانس ژنو 2 به دلیل مسائلی هر بار به تعویق می افتد. این کنفرانس بیشتر در اختیار آمریکا و روسیه است. اصل موضوع تعویق آن هم به عدم توافق آمریکا و روسیه در مورد بحران سوریه مربوط می شود. روسیه به تازگی اعلام کرده است که می توان با معارضین مسلح که القاعده نباشند مذاکره کرد. البته اختلافاتی که بین مخالفین بشار وجود دارد هم مانعی برای برگزاری این کنفرانس است. از این سو مخالفان تندرویی هستند که حتی حاضر به مذاکره با بشار اسد نیستند و از سوی دیگر کسانی هستد که معتقدند برای تحویل گرفتن حکومت به صورت دیپلماتیک باید وارد مذاکره با حکومت اسد شود. در مورد اهداف ژنو2 هم اختلاف وجود دارد. نص صریح ژنو1 این است که برای شکل گیری حکومتی متشکل از معارضین و حکومت فعلی باید تصمیم گیری شود. ظاهرا این حکومت انتقالی اختیارات تام دارد ولی حکومت بشار اسد در مورد ارتش و مسائل امنیتی نمی خواهد به حکومت انتقالی اختیارات واگذار کند. بنابراین در این مورد نیز بین روسیه و آمریکا توافقی شکل نگرفته و معارضین هم به توافقی نرسیده اند. چنانچه آقای اخضر ابراهیمی با بدبینی اعلام کرد که تا نیمه ماه آینده نیز بعید است که این اجلاس تشکیل شود.

یعنی احتمالا مشکلات کنونی ادامه دارد؟

بله مشکلات ادامه دارد ولی به نظر می رسد که همکاری سوریه با جامعه جهانی در مورد از بین بردن سلاح های شیمایی افق توافقات را پررنگ تر کرده است و به نظر می رسد که با لحنی که بشار اسد در این مصاحبه ها داشته و نرمش هایی از این دست می توان امیدوار به راه حل هایی بود. در صحنه درونی مخالفان سوریه نیزهر روز اختلافاتشان بیشتر می شود و این مسئله نیز می تواند آنها را به مذاکره با حکومت بشار اسد ترغیب کند. این اختلافات در این که چه کسی از طرف آنها در کنفرانس ژنو 2 شرکت می کند موثر است.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16

انتشار اولیه: سه شنبه 16 مهر 1392/ باز انتشار: شنبه 20 مهر 1392