سرگردانی جهان عرب در مقابل حمله به سوریه

دیپلماسی ایرانی: سوریه، کشوری عربی که میان دو قطب در جهان عرب مانده است. از ابتدای درگیری ها در سوریه اتحادیه عرب به شکلی یک جانبه مخالفت خود را با دولت سوریه اعلام کرد و حتی مخالفان را نیز به رسمیت شناخت. اما اکنون که مساله حمله به سوریه مطرح شده از آن حمایت قاطعانه از مخالفان سوری خبری نیست و به نظر می رسد که برخی از  کشورهای عربی دیگر به ناامنی در کنار مرزهای خود راضی نمی شوند. از جمله این کشورها اردن است که اعلام کرده تقاضا برای حمله نظامی به سوریه تنها باعث می شود تا تنش و درگیری و برخوردهای نظامی افزایش یابد و شائبه تلاش برای تجزیه سوریه را بیش از پیش تقویت کند. کشورهایی همچون الجزایر و تونس و حتی مغرب نیز مخالف به راه افتادن چنین جنگی هستند. دولت موقت مصر هم قاطعانه گفته است که حمله به سوریه یعنی یورش به مصر. اما عربستان و قطر در این میان همچنان بر مواضع خود پافشاری می کنند و بر طبل جنگ می نوازند. با حسین رویوران، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در خصوص  مواضع  متفاوت کشورهای عربی از عربستان و قطر تا تونس و الجزایر گفتگویی داشتیم که در زیر می خوانید:  

در ابتدا توضیحی در خصوص دسته بندی مواضع کشورهای عربی در خصوص سوریه بفرمایید؟

کشورهای عربی در مجموع ضد سوریه هستند که به دلیل حاکمیت نمایندگان کشورهای شیخ نشین کشورهای حاشیه خلیج فارس بر اتحادیه عرب است. این مساله در زمان حمد جاسم آل ثانی نخست وزیر پیشین قطر به اوج خود رسیده بود، به معنای روشن تر اتحادیه عرب را خریده بود و تمامی تصمیمات ضد سوری را نیز در این چارچوب می گرفت. قسمت دوم کشورهایی هستند که ماهیت بینابینی دارند همانند الجزایر. این کشورها به گونه ای در بحث سوریه بی طرف شدند. کشورهای دیگری هم هستند که با سوریه همراه شدند همانند لبنان و عراق.

از میان کشورهای عربی عربستان سعودی رهبری مخالفان دولت بشار اسد را در دست دارد و سایر کشورهای عضو اتحادیه را علیه سوریه تحریک می کند. علت اصلی مخالفت ریاض با حکومت سوریه را در چه می دانید؟

این مساله به جایگاه و سیاست سوریه برمی گردد. سوریه در قلب جهان عرب و در همسایگی فلسطین قرار دارد و در خصوص بحث سرزمین های اشغالی تاثیر زیادی دارد.  از جنگ 33 روزه به بعد قطب بندی در منطقه صورت گرفت، بدین معنا که عده ای  در جبهه مقاومت قرار گرفته و عده دیگری در جبهه سازش بودند. در جنگ 33 روزه عربستان کاملا در مقابل حزب الله قرار گرفت در حالیکه سوریه در کنار حزب الله بود. از همان دوران این دوگانگی آشکار شد. در حقیقت پیش از آن اختلاف نظر بود اما پس از جنگ 33 روزه به بعد نوعی دسته بندی متقابل پدید آمد و سوریه در تقابل با عربستان قرار گرفت. در نهایت عربستان همواره مترصد بود به رژیمی که در سوریه حاکم است و همیشه با سیاست های عربستان مخالف ضربه وارد کند.

قطر همیشه در کنار عربستان و جزو مخالفان سرسخت دولت سوریه بوده است. اما در حال حاضر صحبت از این است که این دو کشور بر این مساله که دیگر نباید بشاراسد بر سرکار باشد هماهنگ هستند اما روش آنها متفاوت شده است. تفاوت سیاست دوحه و ریاض بر سر مساله سوریه در چیست؟

در کلیت عربستان  و قطر کشورهای مستقلی نیستند که بر اساس نگاه و یا سیاست خود به شکل صدرصدی تصمیم گیرنده باشند. در خصوص مساله سوریه در امریکا تصمیم گرفته شده و این کشورها به دلیل وابستگی در همان چارچوب عمل کرده اند.اما تفاوت های بعدی که میان این دو پدیدار شده به ویژگی های ذاتی آن مربوط می شود که باز هم در همان چارچوب پیشینی که ذکر شد عمل می کنند.قطر خود را به عنوان حامی اخوان در منطقه تعریف کرده و به دلیل آنکه مخالفان سوریه اخوانی هستند، قطر از آنها دفاع کرده است. در حالیکه عربستان از اساس اخوان را قبول ندارد و در نهایت هر دو از یک پدیده حمایت کردند اما هر کدام از زاویه نگاه خاص خود.

چرا به مرور زمان حضور قطر در سوریه کمرنگ شد؟

قطر بسیج نیروهای اخوانی و سلفی را در سوریه به عهده داشت اما به دلیل آنکه نیروهای القاعده ای و تکفیری به اندازه ای در سوریه جمع شدند که به سوی لبنان و عراق سرریز شده و به دنبال ایجاد نا امنی در منطقه بودند، این حمایت رنگ دیگری به خود گرفت. برنامه ریزی  امریکا بر آن بنا شده بود که این نیروها در سوریه محدود باشند نه اینکه در کل منطقه پخش شوند به همین دلیل امریکا تصمیم گرفت که کمک به این نیروها و استفاده ابزاری از آنها متوقف شود و در نتیجه به قطر  دستور داد بسیاری از سیاست ها را تغییر دهد که حتی منجر به تغییر امیر قطر هم شد. بنابراین در حال حاضر در سیاست این کشورها تغییراتی صورت گرفته است.

دلیل مخالفت جدی مصری ها با توسل غرب به گزینه نظامی در قبال سوریه چیست؟

در مصر کودتا علیه اخوان المسلمین صورت گرفته و گروه حاکم در مصر در حال حاضر ضد اخوانی ها هستند. در سوریه نیز اخوان در جبهه مخالف بشار اسد قرار گرفته است، بنابراین مصری ها نمی توانند در کنار مخالفین و اخوان قرار گیرند. آیا دولت فعلی مصر می تواند در کنار ترکیه قرار گیرد که آن هم اخوانی است؟  در نتیجه این موضع گیری کاملا طبیعی است.

عربستان از دولت موقت پس از مرسی حمایت کرد، اما موضع ریاض با نگاهی که مصری ها به مساله سوریه دارند کاملا متفاوت است. این تناقض را چگونه می توان توضیح داد و آیا ممکن است بحث سوریه سبب تنش میان عربستان و مصر کنونی شود؟

در ارتباط با مصر هدف عربستان سقوط اخوان بود، چراکه اخوان الگوی رقیب برای عربستان سعودی ایجاد می کرد به همین دلیل عربستان به شدت از سقوط مرسی حمایت کرد.  عربستان در سوریه از مخالفان حمایت می کند و نه اخوانی ها و سلفی های تکفیری و باید گفت عربستان عمدتا حامی ارتش آزاد سوریه است. حال سوال این است که آیا این مساله قابل جمع است؟ بله باید گفت که اینگونه است گرچه دو مورد شرایط خاص خود را دارند.

کشور مهم دیگری که درگیر مساله سوریه شده کشور اردن است که امریکا نیز اعلام کرده بود پایگاهی در این کشور دارد. اما اردنی ها از این مساله ناراضی هستند و حتی به اینکه تمامیت ارضی خود را در دست ندارند معترضتند و بارها بر روابط خوب با سوریه تاکید کرده اند. به نظر شما اردنی ها چه خواهند کرد آیا کنار امریکا قرار خواهند گرفت یا دولت سوریه؟

اردن در وضعیت بسیار حساسی قرار دارد به دلیل هم مرز بودن با سوریه و فشار عربستان برای استفاده از اردن به عنوان گذرگاه برای رساندن سلاح به مخالفان.

در حال حاضر در سوریه سه جبهه وجود دارد:

1. جبهه شمالی که متولی آن ترکیه است
2. جبهه غربی که متولی آن حریری لبنان است
3. جبهه جنوبی که متولی آن اردن است

حال در خصوص اینکه اردن در بحران سوریه نقش داشته یا خیر باید گفت که بله نقش داشته و  دارد.مساله دیگر آن است نا امنی در آن سوی مرز اردن اتفاق افتاد که سبب شد حدود 700 تا 600 هزار نفر به سوی اردن سرازیر شوند و اردن هم آنها را در منطقه الزعتری اسکان داده است. اما در حال حاضر مردم در این اردوگاه دچار مشکل شدند و حتی آب آنها را نمی تواند تامین کند، به دلیل آنکه 600 هزار نفر  یعنی حدود یک ششم کل جمعیت اردن. بنابراین کشوری با جمعیت کم هر گونه جابجایی جمعیت را نمی تواند کنترل کند. تا به امروز ارتش اردن با آنها حدود 10 بار درگیر شده و حتی حدود 20 نفر هم در این درگیری ها کشته شدند. در نتیجه این مساله نشان دهنده آن است که نا امنی برای اردن بسیار خطرناک بوده، بنابراین اردن  باید به دنبال امنیت در آن سوی مرزهای خود باشد.

اردن دو نقش را با هم زمان بازی می کند، یک نقش نا امنی و دیگری نقش امنیت در سوریه است. زمانی که تحت فشار عربستان قرار می گیرد نقش نا امنی را ایفا می کند و یا زمانی که امریکا می خواهد نیز همین نقش را بازی می کند، اما در زمانی که مساله امنیت و منافع ملی اردن مطرح می شود نقش امنیت در سوریه را ایفا می کند.

چرا اردن این دو نقش را بازی می کند؟ یکی به دلایل ملی و امنیت خود و دیگری به دلیل فشار همپیمانان این کشور است.

کشورهای الجزایر، تونس و مغرب نیز مواضعی در قابل سوریه اتخاذ کرده اند. توسن کشوری اخوانی است و سازمان جهانی اخوان حمله به سوریه را تایید کرده اما این در حالی است که این کشور مواضع ضد جنگ دارد، از سوی دیگر الجزایر نیز در آن سوی مرزها همین موضع را اعلام داشته است. مواضع این کشورها را چگونه ارزیابی می کنید؟

در هر دو کشور یعنی تونس و مغرب اخوانی ها حاکمند. در تونس النهضه و در مغرب عدل و احسان نیز از شاخه های اخوانی اند که مخالفان آنها سکولارها هستند و موافق حمله به سوریه نیستند. با توجه به شرایطی که در آن کشورها وجود دارد اخوانی ها سعی می کنند جامعه دو قطبی نشود یعنی به گونه ای مواضعی گرفته شود که نزدیک به  وحدت ملی باشد. به دلیل آنکه اخوان در محاصره دو پدیده است الف،سکولارها  و ب، سلفی های تکفیری. در تونس سلفی های تکفیری بیش  7 یا 8 هزار نفر به سوریه اعزام کردند که بسیاری از آنها هم کشته شدند. این مساله به دولت فعلی تونس فشار وارد کرده  که این افراد را از سوریه بازگرداند.

درنتیجه آنها میان فشار سلفی های تکفیری که النهضه و عدل و احسان را تحت فشار قرار می دهد و با سکولارها که تنها اختلاف نظر سیاسی دارد، قرار گرفته اند و بحث حمله را تایید نکرده اند، چراکه نمی توانند کنار سلفی های تکفیری قرار گیرند و بزرگ ترین چالش آنها همین سلفی ها هستند. در نهایت برای یکدست جلوه دادن جامعه خود حمله را تایید نکرده اند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: شنبه 16 شهریور 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 20 شهریور 1392