مرسی تا آخر هفته بازمی‌گردد

عصر ایران؛ هومان دوراندیش - سید ابوالقاسم موسوی معتقد است محمد مرسی به قدرت بازمی گردد و ارتش مصر نمی تواند یک تنه رئیس جمهور تعیین کند. دکتر موسوی، که عضو هیات علمی نشریه عربی فصلیه الایرانه و العربیه است، بازگشت مرسی به قدرت را ناشی از معامله گریزناپذیر ارتش مصر و اخوان المسلمین می داند. این تحلیلگر مشائل خاورمیانه در گفتگو با عصر ایران، درباره چرایی و چند و چون این معامله توضیح می دهد.  
 

ما ابتدا باید بپذیریم که انقلابی در مصر شکل گرفت و از دل این انقلاب، انتخاباتی بیرون آمد و از دل این انتخابات نیز، آقای مرسی به عنوان رئیس جمهور بیرون آمد. جابجاشدن مرسی در اثر مداخله ارتش، یک راه غیر معمول و مصداق کودتا بود؛ چیزی شبیه کودتا علیه مرحوم دکتر مصدق در ایران.

در مصر دو جریان قدیمی ریشه دار دارای نفوذ مردمی وجود دارد: ارتش و اخوان المسلمین. ضریب نفوذ اخوان در بین پزشکان، معلمین، مهندسین و سایر اقشار فرهیخته و البته عامه مردم مصر بالاست. بین 25 تا 28هزار پزشک در مصر و 75هزار مهندس طرفداران تشکیلاتی اخوان المسلمین در مصرند... .
 
* پس ظاهراً بنیادگرایی اسلامی یا اسلام سیاسی در بین اقشار فرهیخته مصر، نفوذ زیادی دارد.

نه، به این صورت نیست. 25هزار نفر همه پزشکان مصر را دربرنمی گیرد.

* چند درصد پزشکان مصر طرفدار اخوان هستند؟

حدود یک سوم پزشکان مصر طرفدار تشکیلاتی اخوانند ولی سمپات هایی هم دارد که تعداد و درصدشان دقیقاً معلوم نیست. ولی آن قدر هستند که اخوان بتواند در میدان تحریر بیمارستان صحرایی راه بیندازد.

* اگر کار ارتش و اخوان المسلمین به قشون کشی خیابانی بکشد، از حیث وزن نیروهای اجتماعی هوادار، برتری با کدام طرف خواهد بود؟

آقای مرسی بعد از اینکه معترضین خواستار کناره گیری او شدند، گفت ما به عقب برنمی گردیم و شما به آنچه که از صندوق رای بیرون آمده، احترام بگذارید. مخالفان در پاسخ او گفتند حضور خیابانی ما علنی تر و مشروع تر از صندوق رای است. وقتی که معارضان مرسی چنین گفتند، رهبران اخوان هم گفتند اگر لشکرکشی خیابانی ملاک است، پس ما هم با هوادارانمان به خیابان ها می آییم.

بعد از لشکرکشی اخوان و کشتار مردم حامی اخوان توسط ارتش مصر، اخوان المسلمین در جامعه مصر چهره ای مظلوم پیدا کرد. اروپایی ها هم با کودتا همراهی نکردند. دولت آلمان حرکت ارتش مصر را رسماً کودتا قلمداد کرد. در آمریکا، جمهوریخواهان و دموکرات ها، همصدا با هم، اقدام ارتش مصر را اقدامی غیردموکراتیک قلمداد کردند.

 این وضع ارتش مصر را ناگزیر از تصمیم گیری می کند. من پیش بینی می کنم ارتش مصر برای اینکه زیر سوال نرود، سیسی(فرمانده کل نیروهای مسلح مصر) را متهم به ارتکاب کودتا می کند و مرسی را به قدرت برمی گرداند و با او هر تفاهمی که بخواهند، می کنند؛ از انتخابات زودرس تا کناررفتن مرسی و تعیین جانشین برای خودش. سران اخوان گفته اند شما ارتشی ها باید به انتخابات مشروعی که در مصر برگزار شده احترام بگذارید و مرسی را آزاد کنید تا پس از آن درباره مسائل موجود گفتگو کنیم.

* مطابق پاره ای از خبرها، سفیر آمریکا قبل از برکناری مرسی در جریان اقدام ارتش برای برکناری مرسی بود ...

شبیه این را در ماجرای حمله صدام حسین به کویت داشته ایم. صدام مدعی بود قبل از حمله کویت، مقامات رژیمش با سفیر آمریکا در عراق کاملاً صحبت کرده بودند. الان هم ظاهراً با سفیر آمریکا در مصر چندین بار مذاکره صورت گرفته است.

 قبل از ریختن مردم به خیابان ها برای برکناری مرسی، شاخص های بورس در مصر شکست و قیمت بنزین بالا رفت تا نارضایتی و حضور مردم در خیابان ها شکل بگیرد. الان برخی از گروه های سکولار مخالف مرسی هم از مواضع قبلی شان عقب نشینی کرده و از این ماجرا کنار کشیده اند.

* کدام گروه ها؟

یکی از همین گروه های سکولار که اعتراض هم کرده بود که چرا در رکعت چهارم نماز صبح مردم را کشته اند! اخوانی ها به این گروه می خندیدند که نماز صبح دو رکعت است نه چهار رکعت. الان اسمش را به خاطر ندارم. اخوانی ها بعد از برکناری مرسی، برای اولین بار از ایران هم نام بردند و گفتند همان طور که انقلاب اسلامی در ایران پیروز شد، در مصر هم پیروز می شود.

* موضع گیری دولت آمریکا تا چه حد می تواند در بازگشت یا عدم بازگشت مرسی به قدرت، موثر باشد؟

اهمیت چندانی ندارد. موضع گیری سیاسی ای که در مجموعه دولت آمریکا وجود دارد حائز اهمیت است.

* بالاخره موضع گیری آمریکا مهم است یا نه؟! شما گفتید مهم است و مهم نیست!

نه، منظور من این بود در تصمیم گیری اخوان مهم نیست.

* ولی سوال من درباره تاثیر موضع آمریکا بر تصمیم اخوان المسلمین نبود. درباره تاثیر موضع گیری آمریکا در بازگشت مرسی به قدرت پرسیدم.

این سوال، سوال دوپهلویی است. یعنی این فرض در دل آن نفهته است که اگر آمریکا موضع مخالف علیه ارتش اتخاذ کند، حتماً مرسی بازمی گردد و گر نه، نه. این طور نیست. اگر آمریکا اقدام ارتش را کودتا اعلام کند، برای بازگشت مرسی بسیار خوب خواهد بود. اما اگر چنین موضعی نگیرد، آمریکا با روسیه مشکل پیدا می کند؛ چون روس ها اعلام کرده اند اگر وضع در مصر به همین منوال پیش برود، سرنوشت مثل سوریه در انتظار مصر خواهد بود. در نتیجه، باید تعامل و سازشی بین دیدگاه ارتش و دیدگاه اخوان المسلمین صورت گیرد تا مصر سوریه نشود.

* دولت آمریکا قبل از سرنگونی مرسی، خواستار پاسخگویی مرسی به مطالبات مردم شد. یعنی تلویحا خواستار کناره گیری مرسی از قدرت شد. شما چرا می گویید آمریکا ممکن است موافق بازگشت مرسی باشد؟

من می گویم ممکن است آمریکا موافق بازگشت و تفاهم با مرسی باشند تا چهره ای دموکراتیک از خودش به نمایش بگذارد. یعنی آمریکا مرسی را به قدرت بازمی گرداند و با او تفاهم می کند که انتخابات زودرس برگزار کند تا شخص دیگری رئیس جمهور مصر شود. در این صورت، صورت دموکراتیک ماجرا حفظ می شود.

 آمریکا چاره ای جز این ندارد. اگر این کار صورت نگیرد، سال بعد دوباره یک عده ناراضی علیه دولت جدید به خیابان ها می آیند و مداخله مجدد ارتش گریزناپذیر می شود. باید شکل دموکراتیک کار حفظ شود. بهار عربی را به عنوان یک جنبش دموکراسی خواه معرفی کرده اند.

بنابراین باید دموکراسی برآمده از بهار عربی را با حفظ اعتبار نهاد انتخابات حفظ کنند. جناح سکولار در جهان اسلام می خواهد بگوید حکومت اسلامی نه در ایران، نه در مصر و نه در ترکیه جواب نمی دهد.

* معارضین اخوان المسلمین معتقدند این جنبش سیاسی می خواهد با استفاده از نهاد دموکراتیک انتخابات قدرت را در دست بگیرند و سپس سیاست هایی را اعمال کنند که عین عدول از دموکراسی است؛ بنابراین کودتا علیه مرسی، کودتایی دموکراسی خواهانه بود. نظر شما درباره این دیدگاه چیست؟

یکی از توجیهات جناح سکولار مصر، این است که مرسی با رایی حداقلی، یعنی با اکثریت نسبی، قدرت را به دست گرفته است و حداکثر رای موجود در جامعه مصر، چیز دیگری بوده است و مطالبات مردم نیز از سوی دولت مرسی محقق نشده است. درباره برکناری مرسی، تحلیل و توجیه الی ماشاءالله وجود دارد! ولی چیزی که در عمل رخ داد، برکناری مرسی توسط ارتش بود.

مرسی در آخرین سخنرانی اش به مخالفان خود گفت شما با استفاده از صندوق رای مخالفت تان را نشان دهید؛ یعنی با شیوه ای دموکراتیک. کاترین اشتون هم از شیوه غیر دموکراتیک برکناری مرسی انتقاد کرد و گفت مشکلات مصر باید با روش های دموکراتیک حل و فصل شود.

 به نظر من، لشکرکشی اخوان در خیابان ها به جایی خواهد رسید که نهایتاً ارتش با مرسی تفاهم می کند. مرسی بازمی گردد و خواسته های ارتش و مخالفان را می پذیرد. البته مرسی را برای باقی ماندن در مسند ریاست جمهوری بازنمی گردانند. او به قدرت بازمی گردد تا شرایط سیاسی جدیدی به دست او و با امضای او، محقق شود.

* یعنی برمی گردد تا انتخابات زودرس برگزار کند؟

بله؛ و به سایر خواسته های مردم هم تن دهد. ارتش و اخوان المسلمین بر سر این امر به تفاهم می رسند.

* اگر ارتش در اثر قشون کشی خیابانی اخوان المسلمین عقب نشینی کند، اعتبارش در جامعه مصر مخدوش نمی شود؟

ارتش باید قربانی بدهد تا اعتبارش مخدوش نشود. قربانی اش هم "سیسی" – فرمانده ارتش و وزیر دفاع مصر – است که عقبه ای هم ندارد.

* اگر ارتش می خواست مرسی را با برکناری فرمانده خودش به قدرت بازگرداند، اصلاً چه دلیلی داشت به مرسی اولتیماتوم بدهد و بعد او را با کودتا برکنار کند؟ یعنی ارتش مصر این قدر فکرنشده وارد این ماجرا شده است؟

به نظر من، شخص سیسی کودتا کرده است نه کل تشکیلات قدیمی ارتش. پس ارتش برای بقا و حفظ اعتبار خودش بدش نمی آید که سیسی را قربانی کند و بگوید او زود و راسا تصمیم گرفته است.

* ولی خیلی از تحلیلگران جامعه مصر معتقدند ارتش این کشور منافعی اساسی دارد و تملک قدرت سیاسی از سوی اخوان المسلمین، این منافع را به خطر می اندازد. یعنی بحث منافع کلان ارتش در میان است نه انداختن توپ در زمین سیسی!

همان طور که گفتم در جامعه مصر، دو نیروی عمده وجود دارد: اخوان المسلمین و ارتش. در دوران زمامداری ناموفق مرسی، محبوبیت اخوانی ها تا حدی ترک برداشت. حضور مردم در خیابان ها علیه مرسی و حمایت ارتش از خواسته آنها، موجب افزایش محبوبیت ارتش شد ولی پس از برکناری مرسی، کشتار مردم از سوی ارتشی ها، اعتبار ارتش را مخدوش کرده است؛ چون ارتش مصر تا قبل از این ماجرا، به سوی مردم تیراندازی نکرده بود؛ حتی در جریان برکناری حسنی مبارک. در جریان انقلاب مصر علیه رژیم مبارک، پلیس با مردم درگیر بود نه ارتش.

* حالا بفرمایید مصر چگونه ممکن است سوریه شود که ارتش مصر از ترس وقوع این وضع، عقب نشینی کند؟

مصر خیلی کشور بزرگی است ولی در اصل اطراف نیل است. خارج از این محدوده، اوضاع قابل کنترل نیست. اگر این وضع ادامه یابد، درگیری به سمت درگیری مسلحانه می رود و چنین خطری، کل مصر را تهدید می کند.

* پس به نظر شما، فراخوان اخوان المسلمین برای مقاومت مسالمت آمیز، فاز اول برنامه تقابل اخوان با ارتش است؟

من حس می کنم که مجموعه این تحولات در مصر، طولانی نخواهد بود. انقلاب مصر ظرف 18 روز به پایان رسید و از نظر سرعت وقوع، از انقلاب اسلامی ایران هم – که چند ماه طول کشید – پیشی گرفت. این غائله کنونی هم باید ظرف 8 یا 9 روز تکلیفش روشن شود. الان حیات و ممات مصری ها به صنعت توریسم گره خورده است. توریسم در اقتصاد مصر نقش خیلی مهمی دارد. درگیری های اخیر، بساط توریسم را در مصر جمع کرده است. این وضع نمی تواند ادامه داشته باشد.

* البته شما جواب سوال مرا ندادید! این طور می پرسم: اگر اخوان المسلمین وارد فاز درگیری مسلحانه شود، مشروعیت و اعتبارش مخدوش نمی شود؟

چرا، می شود. اخوان تن به درگیری نمی دهد. ممکن است افرادی بین اخوان و ارتش، از این فضا سوءاستفاده کنند و بکوشند تا اخوان را وارد فاز درگیری مسلحانه با ارتش بکنند. کشورهایی که منافعشان در بی ثباتی مصر است، احتمالاً می کوشند تا مصر را به سمت بی ثباتی سوق دهند.

* بی ثباتی یعنی درگیری مسلحانه؟

 مسلحانه و غیر مسلحانه. هر دو. اگر کار به درگیری مسلحانه برسد، چون در اعماق جغرافیای مصر قبایل خاصی وجود دارند، درگیری قابل کنترل نخواهد بود.

* اگر اخوان نمی خواهد تحت هیچ شرایطی به درگیری مسلحانه تن بدهد، کدام نیرو و تشکیلات قرار است به صورت مسلحانه در برابر ارتش مصر ایستادگی کند تا مصر عین سوریه شود؟

در شرایط فعلی اخوان به سمت درگیری مسلحانه نخواهد رفت. اگر وضع کنونی کش پیدا کند و طولانی شود، گروههای که در دو طرف نفوذ دارند، با ایجاد درگیری های کاذب، کار اخوان و ارتش را به درگیری های واقعی خواهند کشاند. یعنی عواملی نفوذی در دو جناح قرار می گیرند و رو به هم آتش می کنند تا اخوان و ارتش، عملاً کارشان به درگیری مسلحانه کشیده شود.

* این گروهها را مصداقاً معرفی می کنید؟

گروهها و کشورهایی مثل تکفیری ها و صهیونیست ها، منافعشان در بی ثباتی مصر است.

* ولی ظاهراً ثبات مصر تامین کننده ثبات اسرائیل است.

اسرائیل یک مصر باثبات ضعیف و یا بی ثبات بی خطر را دوست دارد.

* حالا فرض کنیم نیروهایی موفق شدند اخوان المسلمین را به درگیری مسلحانه با ارتش بکشند. قبول دارید نفس این درگیری موجب ریزش نیروهای اجتماعی اخوان می شود؟

چون خون ریخته شده ی اول متعلق به اخوانی هاست، نه. در این صورت اخوانی ها مظلوم تر می شوند.

* فرض کنیم این اتفاق رخ داد و اخوان هم با ریزش نیرو مواجه نشد. باز هم برای اینکه مصر عین سوریه شود، باید کشورهایی حاضر باشند به اخوان المسلمین کمک تسلیحاتی کنند. فکر می کنید چنین کمکی در کار باشد؟

شاید هم برعکس! الان کشورهایی مثل عربستان هزینه وحشتناکی برای ارتش مصر می کنند ...

* ولی این جواب سوال من نیست. من پرسیدم آیا کشورهای منطقه به اخوان کمک تسلیحاتی می کنند؟

شما اخوان را نیروی معارضی می بینید که در برابر ارتشِ دولتِ قانونی ایستاده است. ولی دولت قانونی برای اخوان است و ارتش نیروی معارض دولت است. در قیاس با سوریه، می توان گفت که بشار اسدِ مصر اخوان المسلمین است و ارتش معارض است و پول ارتش را هم عربستان سعودی و امارات و ... می دهند.

* ولی سوال من این بود که اگر کار به جنگ داخلی بکشد، اخوان المسلمین از کجا تغذیه تسلیحاتی می شود تا با ارتش مصر بجنگد.

اخوان در لیبی و تونس و برخی کشورهای دیگر شاخه دارد و کمک هایی مردمی دریافت می کند. اخوانی ها حتی درون خود ارتش مصر هم حضور دارند. یعنی اگر کار اخوان و ارتش به جنگ بکشد، معادله بسیار پیچیده می شود.

هر دو رقیب، یعنی ارتش و اخوان، به شدت از این درگیری پرهیز می کنند. هفتاد سال است که پرهیز کرده اند و بعد از این هم چنین خواهند کرد. خیلی ها دوست دارند که در مصر چنین درگیری ای رخ دهد. شما دنبال کشورهای ایدئولوژیک نگردید تا کمک کننده های احتمالی به اخوان را پیدا کنید. اتفاقاً کشورهای لائیکی به اخوان کمک می کنند که از بی ثباتی مصر سود می برند.

* چه کشورهایی مثلاً؟

مثلاً اسرائیل، سوریه، تونس، لیبی.

* اگر کار به چنین جنگ داخلی تمام عیاری بکشد، مرسی دیگر چگونه می تواند به قدرت بازگردد؟

 مرسی قبل از این مراحل می تواند به قدرت بازگردد. اگر کار به جنگ داخلی بکشد، "محمد مرسی" که هیچ، هیچ کس رئیس جمهور نخواهد شد!

* پس ریاست جمهوری مرسی منوط به عدم وقوع درگیری تمام عیار بین اخوان و ارتش است؟

بله.  

* در شرایطی که کار به درگیری مسلحانه نکشد، ارتش مصر به صرف حضور نیروهای اجتماعی اخوان در خیابان ها، در برابر اخوان کوتاه می آید و مرسی را به قدرت بازمی گرداند؟

هر دو باید تن به معامله بدهند. راهی به غیر از این ندارند. ارتش و اخوان در راهی قدم گذاشته اند که ناچارند برای حفظ حرمت خودشان، در قبال پاره ای از امور کوتاه بیایند. برای این کوتاه آمدن قربانی هم می دهند. چاره ای به جز تفاهم ندارند.

* گفتید که قربانی ارتش را فرمانده ارتش می دانید ...

بله، ژنرال سیسی.

* قربانی اخوان المسلمین چه کسی خواهد بود؟

محمد مرسی دیگر. مرسی تمام شده است. مرسی فقط به عنوان رئیس جمهوری به قدرت بازمی گردد که تفاهم بین ارتش و معارضین را امضا بکند و برود. به نظر من، مرسی به قدرت بازمی گردد و تصفیه ای در قوه قضاییه و تفاهمی با ارتش خواهد داشت؛ و پس از آن، کنار می رود و انتخابات زودرس، تکلیف رئیس جمهور بعدی مصر را روشن خواهد کرد.

* بازگشت مرسی به قدرت، چه زمانی رخ خواهد داد؟

فکر نمی کنم بیش از هفت روز دیگر طول بکشد.

* یعنی شما می فرمایید مرسی تا هفت روز آینده به قدرت برمی گردد ولی برای تحویل دادن صندلی ریاست جمهوری به نفر دیگری که از صندوق رای بیرون می آید.

بله. حداکثر تا هفت روز دیگر، اخوان و ارتش از خواسته های حداکثری شان در فضای کنونی، عدول خواهند کرد تا مرسی به قدرت بازگردد و سپس کنار برود و انتخابات دیگری برگزار شود و رئیس جمهور جدیدی بر سر کار بیاید.