خداحافظی مسالمت آمیز امیر با قدرت

دیپلماسی ایرانی: شاید در سال ١٩٩٥ وقتی شیخ حمد ولیعهد وقت قطردست به کودتایی درون خانوادگی علیه پدرش زد و او را از کار برکنار کرد و جانشین او شد، این حدس زده می شد که 18 سال بعد او خود قدرت را به پسرش واگذار کند. ساعاتی پیش شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر قطر، در یک سخنرانی که از تلویزیون دولتی این کشور پخش شد، رسما اعلام کرد که به نفع پسرش شیخ تمیم بن حمد، از مقامش استعفا داده و قدرت را به او واگذار کرده است. او در  توجیه تصمیم خود گفت "زمان آن فرا رسیده است تا برگ جدیدی در سیر حرکت ملت ما ورق بخورد و نسل جدیدی با دیدگاه های مبتکرانه خود، عهده دار مسئولیت شود." شیخ تمیم بن حمد، امیر جدید قطر، سی و سه سال دارد و دومین پسر از دومین همسر شیخ حمد است. درباره این تحول و آینده سیاست خارجی قطر در دوران امیر تمیم با دکتر مهران کامروا، رئیس مرکز مطالعات بین المللی و منطقه ای دانشگاه جرج تاون (در قطر) گفتگو کرده ایم که حاصل آن را در زیر می خوانید:

چنانچه مطلعید حمد بن خلیفة آل ثانی 61 ساله، امروز ( سه شنبه ) رسما از عرصه سیاسی این کشور کناره گیری کرده و امور کشور را به تمیم بن حمد آل ثانی واگذار کرده است. این تحول تا چه اندازه قابل پیش بینی بود؟

در ماههای گذشته گمانه زنی هایی در مورد امکان کناره گیری امیر قطر از قدرت وجود داشت. اما علی رغم شایعاتی که رایج بود که امیر قطر قدرت را به زودی واگذار خواهد کرد، انتقال قدرت در این زمان تا حدی تعجب بر انگیز است. به این دلیل که قطر در حال حاضر در مسائل مختلفی در خاورمیانه به خصوص در بحرانهایی نظیر لیبی و سوریه عمیقا درگیر است. باید توجه داشت که در دو سه سال گذشته، بحث ها و گمانه زنی هایی در مورد سلامتی و وضعیت جسمی امیر قطر وجود داشته است و گاه گاه این مسئله مطرح می شد که او دست به چینن کاری خواهد زد اما این که او در این نقطه زمانی تصمیم به واگذاری قدرت خود کند تا حدی غیر قابل انتظار و تعجب برانگیز است.

برخی از منابع خبری از فشار آمریکا برای کناره گیری امیر قطر سخن گفته اند. به نظر شما دلایل این کناره گیری چیست؟ آیا صرفا مسائل داخلی مطرح بوده است و یا فشار آمریکا هم در این زمینه تاثیر گذار بوده است؟

به نظر می رسد که دلایل این انتقال قدرت کاملا داخلی هستند و در نتیجه محاسبات سیاست خارجی یا فشارهای بین المللی رخ نداده است. به نظر من دو دولیل اصلی برای این اقدام امیر قطر می توان  در نظر گرفت: اول؛ مسئله سلامتی امیر قطر است که سیاست های قطر کاملا تحت نظر او شکل می گرفت. دوم این که مدتی است امیر قطر اعلام می کرد که او در حال آماده سازی زمینه برای حکمرانی پسرش است. او برای اولین بار سه سال پیش این مسئله را در یک مصاحبه اعلام کرد. من فکر می کنم یک مسئله ای که امیر با دست زدن به این اقدام دنبال می کند این است که مدلی ایجاد کند تا هم به افکار عمومی داخلی و هم در فضای منطقه ای نشان می دهد امرا و پادشاهان و سلاطین هم می توانند و باید به طور مسالمت آمیز دست از قدرت بکشند و قدرت خود را واگذار کنند تا فضایی برای نسل جدید نخبگان سیاسی ایجاد کنند تا آنها کار را به دست بگیرند.

آیا تحولات اخیر جهان عرب و شکل گیری انقلاب های عربی در کشورهای دیگر عربی در این تصمیم موثر بوده است؟

تنها تاثیر این تحولات منطقه ای تاخیر در اجرای این تصمیم بوده است. من واقعا فکر می کردم که امیر قطر حدود یک سال یا یک سال و نیم پیش، یعنی زمانی پیش از این که قطر در جنگ های داخلی در لیبی و سوریه درگیر شود، چنین تصمیمی را اجرایی می کند و قدرت را واگذار می کند. من تصور می کنم شکل گرفتن تحولات جهان عرب به خصوص این که قطر در این تحولات درگیر شد، فقط منجر به این شد که تصمیمی که امیر قطر ماهها پیش اتخاذ کرده بود با تاخیر اجرا شود.

آینده قطر را در دوران تمیم چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا او سیاست های پدرش خصوصا در عرصه سیاست خارجی را دنبال خواهد کرد؟

شکی در این نیست که امیر جدید با خود شیوه جدیدی از حکومتداری خواهد آورد؛ او از تیم جدیدی برای مشاوران برخوردار خواهد شد؛ نزدیکان و متحدان دیگری دارد و طعم جدیدی به سیاست و سیاست ورزی در کشور خواهد داد. به هر حال سیستم حکومتی قطر سیستمی است که در آن اشخاص در شکل دادن به ماهیت، جهت کلی، فرم سیستم سیاسی نقش مهمی دارند. با این وجود من انتظار ندارم که ذات سیاست های قطر چه در عرصه داخلی و چه در عرصه سیاست خارجی تغییر کند. امیر جدید، شیخ تمیم، پیش از این که جانشین پدر شود مسئولیت تدوین چشم انداز ملی که «قطر 2030» نامیده می شود را بر عهده داشت. این سند جهت کلی تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور را نمودار می کند. علاوه بر این باید اشاره کرد که سیاست خارجی قطر به شدت نهادینه شده است و عمیقا در مسائل منطقه ای جا افتاده است به نحوی که امیرجدید قادر نیست به راحتی دست و پای قطر را از تعهدات سیاست خارجی اش رها کند؛ مسائلی نظیر روابط نزدیک قطر با آمریکا، نقش میانجی گرانه بین آمریکا و طالبان، حمایت قطر از مخالفین سوری و .... بنابراین من فکر نمی کنم که در آینده نزدیک ما شاهد هیچ گونه تغییر جدی در سیاست خارجی قطر باشیم.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/16

انتشار اولیه: سه شنبه 4 تیر 1392/ باز انتشار: شنبه 8 تیر 1392