تغییر موازنه نظامی ابزاری برای ایجاد تغییر سیاسی

دیپلماسی ایرانی: وزیران خارجه شرکت کننده در نشست به اصطلاح "دوستان سوریه" در دوحه بر انجام اقدامات فوری و روند حمایت فوری و عملی از مخالفان سوریه به منظور تغییر توازن قوا توافق کردند. بر اساس بیانیه منتشر شده در پایان این نشست بار دیگر دخالت اعضای حزب الله و به ادعای آنها مبارزانی از ایران و عراق در سوریه محکوم شده و اعضای شرکت کننده در این نشست خروج فوری این مبارزان را خواستار شدند. به موجب بیانیه منتشر شده هر کشوری قادر خواهد بود تجهیزات لازم به مخالفان سوریه ارائه کند و هر کشوری می تواند این کمک ها را به شیوه خاص خود به منظور ممانعت از حملات نظام اسد ارسال کند و هرگونه کمک نظامی از طریق فرماندهی ستاد "ارتش آزاد سوریه" به مخالفان ارائه خواهد شد. دیپلماسی ایرانی در گفتگویی با سید مرتضی نعمت زاده، تحلیلگر مسائل خاورمیانه و رایزن سابق ایران در سوریه این نشست و ارسال سلاح های پیشرفته برای مخالفین را مورد بررسی قرار داده است که حاصل این گفتگو را در زیر می خوانید:

وزیران خارجه شرکت کننده در نشست به اصطلاح "دوستان سوریه" در دوحه بر انجام اقدامات فوری و روند حمایت فوری و عملی از مخالفان سوریه به منظور تغییر توازن قوا توافق کردند. هدف از این اقدام چه بوده است؟

واقعیت این است که مسئله سوریه در طی ماهها و هفته های اخیر با تحولاتی روبرو بوده است که به لحاظ نظامی ابتکار عمل از دست معارضین خارج شد و به دست ارتش سوریه افتاد. این مسئله به لحاظ سیاسی چالشی را در مقابل کشورها و قدرت های خارجی حامی شورشیان مسلح قرار داد که احساس کردند باید در نحوه حمایت خود از مخالفین بشار اسد تجدید نظر کنند. در نشست اخیر نیز آمریکا، کشورهای اروپایی، کشورهای عربی و ترکیه به این نتیجه رسیدند که باید تجهیزات پیشرفته تر نظامی در اختیار شورشیان قرار دهند. این مسئله از این رو اتفاق افتاده که آنها احساس می کنند از منظر سیاسی ابتکار عمل را از دست داده اند. شاید دلیل تعویق نشست ژنو 2 نیز همین مسئله بوده است. آنها علاقه مندند زمانی نشست ژنو 2 را برگزار کن ند که ابتکار عمل در دستشان باشد تا بتوانند نظام بشار اسد و حا میان او را به پذیرش خواست های خود وادار کنند.

بنابراین از منظر کشورهایی که به دنبال مداخله در سوریه و تغییر نظام بشار اسد هستند، ابتکار عمل سیاسی منوط به پیشرفت نظامی و در دست گرفتن ابتکار عمل نظامی است. به این جهت است که شاهد ارسال بیشتر سلاح و توزیع سلاح های پیشرفته تر بین مخالفین اسد هستیم. جان کری، وزیر خارجه آمریکا به صراحت اعلام کرده است که هدف از این کار تغییر موازنه نظامی در سوریه است و با این کمک ها به دنبال این هستند که در کنفرانس ژنو 2 توان چانه زنی بیشتری داشته باشند.

همزمان با انتشار خبر ارسال سلاح های پشرفته برای مخالفین دولت سوریه، ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در واکنش به این خبر اعلام کرد که به شدت نگران خلاء قدرت در سوریه است و تاکید کرده که به هیچ عنوان بشار اسد نباید از قدرت کناره گیری کند.  ارزیابی شما از این واکنش چیست؟

اظهار نظرهای اخیر پوتین حاکی از این است که روسیه می کوشد که موازنه قدرت در سوریه و در سطح بین المللی همچنان به نفع دولت سوریه تداوم یابد. بنابراین یک مسئله جدیدی در عرصه بین المللی شاهد هستیم و آن هم نوعی از مسابقه تسلیحاتی بین غرب و روسیه است.  هر دو طرف تلاش می کنند که گروه مورد حمایت خود را تجهیز کنند تا در این نزاع بتوانند پیروز شوند. به نظر می رسد که مسابقه تسلیحاتی که در دوران جنگ سرد بین آمریکا و شوروی شاهد بودیم اینک در سوریه بین روسیه و غرب، هرچند در ابعاد بسیار کوچک تر تکرار شده است.

آیا این مسئله می تواند زمینه های مداخله نظامی در سوریه یا مقدمات تغییر نظام در سوریه را فراهم سازد؟

به نظر می رسد که روسیه اجازه نمی دهد که چنین اتفاقی بیفتد و غرب چنین تحولی را به سوریه تحمیل کند. راه حل نظامی از نظر حامیان بشار اسد کاملا منتفی است. نه روسیه و نه ایران نیز چنین اجازه ای را نمی دهند که چنین اتفاقی رخ دهد. باید توجه داشت که در ورای جنگی که در سوریه قرار دارد حزب الله هم هست. نشست دوحه نوعی واکنش انفعالی غرب و هم پیمانان منطقه ای آن در مقابل پتانسیلی است که حزب الله در نبردهای سوریه از خود نشان داد. حزب الله با حضوری که در کنار نیروهای سوریه در نبرد القصیر از خود نشان داد ثابت کرد که امکان حل نظامی مسئله سوریه وجود ندارد. به عبارت دیگر سایه حزب الله بر سر مسئله سوریه است و آمریکا و هم پیمانان منطقه ای آن بدون توجه به این مسئله نمی توانند در مورد سوریه تصمیم گیری کنند.

در چند روز اخیر و به واسطه پیروزی آقای روحانی در انتخابات بحث هایی در مورد حضور ایشان در نشست ژنو 2 مطرح شده است. آیا شما این حضور را محتمل می دانید؟ آیا می توان گفت که با تغییر دولت سیاست ایران در قبال سوریه تغییر خواهد  کرد؟

خیر، به نظر نمی رسد که کلیات سیاست ایران در قابل بحران سوریه تغییر کند. هرچند این احتمال وجود دارد که با تغییر رئیس جمهور در ایران ادبیات ایران در سطح جهان تغییر کند. باید توجه داشت که ایران در گذشته هم بر راه حل سیاسی برای بحران سوریه و نقش مردم این کشور و فصل الخطاب بودن انتخابات تاکید داشته است ولی با توجه به گرایش های دولت جدید به نظر می رسد که این ادبیات در دولت جدید بروز و ظهور بیشتری خواهد داشت؛ بدون این که این مسئله به معنی تغییر کلان سیاست خارجی ایران باشد. چنانچه می دانید سیاست های کلان نظام خصوصا سیاست خارجی در دست رهبری است و نهادهای فرادستی از جمله شورای امنیت ملی این سیاست ها را طراحی و سیاستگذاری می کنند. با این حال اجرای این سیاست ها به عهده وزارت خارجه است. لذا تغییر در رئیس جمهور تغییر چندانی در اصول سیاست خارجی ایجاد نخواهد کرد. اما آنچه بدیهی است و پیش از این نیز در ایران سابقه داشته است این است که هر رئیس جمهوری حاوی گفتمانی برای خود است و لذا با تغییر رئیس جمهور ادبیات و گفتمان ساسیت خارجی ایران قطعا تغییر کرد. بدیهی است این تحول در گفتمان، تغییراتی را در تاکتیک ها و ابعاد اجرایی به دنبال خواهد داشت. در مورد حضور آقای روحانی در نشست ژنو2 حدس من در این است که اگر این اجلاس تا قبل از آغاز به کار رسمی ایشان در ایران برگزار شد بسیار بعید است که ایشان در این اجلاس شرکت کند چرا که هنوز رسما ریاست جمهوری را در دست نگرفته است. اما در صورتی که نشست ژنو2 باز هم به تعویق بیفتد و دولت جدید در ایران کار خود را آغاز کند، شرایط متفاوتی ممکن است رخ دهد.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16

انتشار اولیه: یکشنبه 2 تیر 1392/ باز انتشار: پنجشنبه 6 تیر 1392