بازی اقتصادی آمریکا با ایران در دو جبهه

دیپلماسی ایرانی: گویا جولای ماه خوش یمنی برای ایران نیست. اول جولای سال گذشته را همه ایرانی ها به یاد دارند، زمانی که تحریم نفت از سوی اتحادیه اروپا به همراه بسته ای از تحریم های بانکی ایالات متحده اجرایی شد. تحریم هایی که با توجه به کاهش درآمد نفتی ، کاهش بی سابقه ارزش ریال، افزایش تورم و رشد تاریخی ارزش دلار را به همراه داشت.اما با اقدام جدید دولت اوباما، اول جولای امسال نیز می رود تا در خاطره ها ماندگار شود. به این ترتیب از اول جولای سال جاری هر گونه معامله ریالی با جمهوری اسلامی می تواند هدف تحریم ها قرار گیرد. اقدامی که باز هم به کاهش هر چه بیشتر ارزش ریال منجر می شود و آسیب های جدی برای صنعت خودروسازی ایران به دنبال دارد. صنعتی که بخش قابل توجهی از نیروی کار در آن مشغول به کار بوده و منایع مالی چشمگیری را برای دولت فراهم می کند.به گزارش نیویورک تایمز بسته تحریمی جدید واکنشی است به آنچه که کاخ سفید آن را ادامه شکست ایران در عمل به تعهدات بین المللی اش ، توصیف می کند.

همزمان با این تحریم جدید دولت اوباما، معافیت شش ماهه از تحریم های ایران را برای چین، هند و هفت کشور دیگر تمدید کرد. مقام های آمریکایی همزمان با اعلام تحریم 37 شرکت پوششی که به ایران در دور زدن تحریم ها کمک می کردند، از ارایه مشوق معافیت از تحریم ها برای این کشورها خبر دادند. می توان گفت  مانورهای دولت اوباما در تحریم  ایران در یک هفته گذشته در تاریخ تحریم ها بی سابقه بوده و در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، دولت اوباما تنها در مدت هفت روز، چهار مرحله تحریم را علیه ایران اعلام کرده است. با دکتر غلامرضا کیامهر، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل اقتصادی در خصوص دور جدید تحریم های ایران و تبعات آن در روزهای منتهی به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری به گفتگو نشستیم:

از اول جولای سال جاری هر گونه معامله ریالی با جمهوری اسلامی ایران می تواند هدف تحریم ها قرار گیرد. اقدامی که باز هم به کاهش هر چه بیشتر ارزش ریال منجر می شود. تحریم ریال به چه معناست و هدف اصلی از اعمال آن چه بوده است؟ آیا ایران همچنان با واحد پولی خود معاملات تجاری می کند؟

به نظر می رسد امریکا برای تحریم ها سوژه کم آورده است و اینکه تحریم ریال به چه معناست در حقیقت پاسخی ندارد. چراکه ریال مصرف داخلی دارد، البته در گذشته های نه چندان دور ایرانی هایی که برای حج به عربستان سفر می کردند با ریال خود کالا خریداری می کردند، بدین معنا که برای هتل داران و کسبه مدینه، مکه و جده و سایر شهرهای عربستان سعودی در فصل حج تمتع و عمره اسکناس ایران خریدار داشت. در آن زمان ریال ایران تا این اندازه در مقابل دلار ضعیف و درمانده نشده بود، در حالیکه واحد پولی ایران در حال حاضر به درماندگی رسیده و باید نام آن را دوران درماندگی ریال نامید. هم اکنون  3500 واحد ریال در مقابل یک واحد دلار که در دنیا قدرت خریدی ندارد، ارزش دارد.

در شرایط فعلی که ریال تا این اندازه تنزل پیدا کرده مشخص نیست که منظور تحریم کنندگان امریکایی چه بوده است، چراکه این واحد پولی تنها در داخل ایران مورد استفاده قرار می گیرد. البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که پیله وران ایران که در نوارهای مرزی کار می کنند با همسایگان خود با ریال مبادله می کنند همانند ترک های ترکیه و جمهوری آذربایجان و افغانستان و پاکستان. همچنین تا پیش از این همانطور که اشاره شد در کشورهایی همچون عربستان و  امارات و برخی دیگر از کشورهای منطقه معاملات خردی صورت می گرفت اما هیچ گاه واردات کلان صورت نگرفته است.

در این شرایط به نظر می رسد امریکا دیگر موضوعی برای تحریم ها ندارد و این بار به این نتیجه رسیده که ریال ایران را تحریم کند و بر این اساس پیله ورهای ایرانی هم دیگر جرات نکنند با مرزنشین ها تحت تاثیر تحریم ها همان ریال اندکی را که مبادله می کردند را انجام ندهند. در نتیجه چنین تحریمی می تواند برای بخشی از فعالیت های تجاری و اقتصادی ما زیان آور باشد و تجار خرده پای ایرانی را در تجارت های خرد خود دچار مشکل کنند.

در حال حاضر مبدا تصمیم گیرنده در خصوص تشدید یا کاهش تحریم های ایران در ایالات متحده کجاست؟

در حال حاضر  منشا تصمیم گیری در خصوص تحریم های ایرانی به دو بخش تقسیم شده است:

1. تحریم هایی که رئیس جمهور امریکا یعنی تیم کاخ سفید وضع می کنند و اختیار کامل لغو آن نیز در اختیار اوباما و تیم رئیس جمهوری است

2. تحریم های دیگری که اختیار وضع آنها در دستان کنگره است . در این مورد اگر ایران در مذاکرات به نتیجه ای برسد که طرف مقابل حاضر به لغو برخی تحریم ها شود، این روند بسیار دشوار است به دلیل آنکه باید کنگره را برای رفع تحریم ها قانع کنند.

به نظر می رسد سیاستگذاران امریکایی به این نتیجه رسیدند که اگر در مذاکرات هسته ای پیشرفت هایی حاصل شود، بخشی از تحریم هایی که مرتبط با کاخ سفید و در حیطه اختیارات رئیس جمهوری است قابل تعدیل باشد. در این مورد طبیعتا ایران در مقابل پاسخ دادن به دغدغه های غرب در پرونده هسته ای و مذاکرات 1+5 امتیازاتی خواسته و درخواست لغو پاره ای از تحریم ها را مطرح می کند که دست اوباما و کاخ سفید در تعدیل تحریم هایی که امضای شخص رئیس جمهور پای آن است، آسان تر است.

بنابراین امریکایی ها سیاست جدیدی را در پیش گرفتند که از طریق دو مرجع این تحریم ها وضع شود، البته آنچه که به تصویب کنگره رسیده هم باید به امضاء و تایید  رئیس جمهور برسد. در نتیجه ایران باید از این مساله بهره برداری کند و اگر کمی در مذاکرات آتی پیشرفت کنیم امکان لغو تحریم هایی که مربوط به کاخ سفید است آسان تر خواهد بود.

وزارت دارایی آمریکا نام ٣٧ شرکت مرتبط با "ستاد اجرایی فرمان امام" را منتشر کرده و ادعا می کند که بسیاری از آنها صوری بوده و برای دور زدن تحریم ها تاسیس شده اند. بنابراین ادعا این شرکت ها شبکه ای بزرگ را تشکیل می دهند که هدف آن ایجاد و اداره سرمایه گذاری های بزرگ و خارج از محاسبه، به دور از چشم مردم ایران و نهادهای ناظر بین المللی است!  اهداف و نتایح این تحریم ها چه خواهد بود؟

امریکایی ها و رهبران کشورهای غربی  در ابتدای وضع تحریم ها هنوز نتوانسته بود تمامی نقاط و پاشنه های آشیل اقتصاد و تجارت خارجی ایران را پیدا کنند و تنها مسائل آشکاری را  همانند سیستم بانکی و یا نفت ایران را تحریم کردند. در حالیکه امروزه به نظر می رسد گروه های تحقیق و پژوهش آنها  به یافته های جدیدی دست پیدا کرده و شاید این شرکت ها آخرین گروه تحریم شده هم نباشند و اگر  وضعیت به  همین شکل پیش رود و ایران نتواند در مذاکرات هسته ای  -همانطور که نامزدهای انتخاباتی به شیوه های تیم مذاکره کننده انتقاد داشتند- پیش رود، باید انتظار تحریم های گسترده تر و عمیق تری را داشته باشیم.

چین ، روسیه و هند در زمره کشورهایی هستند که همچنان رابطه تجاری خود را با تهران علی رغم تحریم ها  کم و بیش حفظ کرده  اند. وضعیت تجاری جاری میان تهران و کشورهای فوق را چگونه ارزیابی می کنید؟  

زمانی بود که محصولات ژاپنی کالای وارداتی غالب در ایران بود، اما این روند تا زمانی ادامه داشت که هنوز چین وارد صحنه رقابت و تجارت نشده بود. امروزه چین جای ژاپن را گرفته و شاهد واردات کالاهای چینی  از مواد غذایی گرفته تا کالاهای مهم و حیاتی هستیم و  در حقیقت باید گفت انگار خدا چین را آفرید. تمامی ارکان زندگی ایران چینی شده و اقتصاد این کشور با اقتصاد ایران کاملا درگیر شده است،  اما  اکنون چینی ها نیز اندکی دوربین تر شده و در حال ارزیابی این مساله هستند که آیا ادامه همکاری تجاری با ایران منافع اقتصادی پکن را با اروپا و امریکا به مخاطره  نخواهد انداخت؟  باید تاکید کرد که این کشورها هیچ کدام  دوست حقیقی ایران  نیستند بلکه حسابگرند، به معنای دیگر هیچ کدام از این قدرت ها یعنی چین، روسیه، هند و اروپا برای دوستی با ایران قدم برنمی دارند بلکه منافع آنهاست که حرف اول را می زند. در نتیجه اگر این کشورها نیز احساس کنند که ادامه دور زدن تحریم ها و داشتن روابط تجاری گسترده با ایران منافع آنها را باکشوهاریی که دارای قدرت خرید بالا هستند همانند امریکا و اروپا تهدید می کند به تدریج به بهانه های مختلف از همکاری های اقتصادی با ایران کناره گیری خواهند کرد. آن روز که ایران تنها با چند کشور کوچک همانند کشورهای افریقایی و آسیا و امریکای جنوبی روابط اقتصادی داشته باشد، بدترین دوران خواهد بود چراکه این کشورها نیاز به کمک ایران دارند.

 یکی از دیگر قدرت های دنیا روسیه است که در ظاهر با ایران روابط خوبی دارد اما هرگز قابل اعتماد نیست. به دلیل آنکه روس ها از زمان تزارها به دلیل آنکه محصور هستند و به آب های آزاد دسترسی ندارند، یک استراتژی بزرگ و یا آرزوی بزرگی داشتند که روزی سربازان روسی چکمه های خود را در آب های خلیج فارس بشویند. در نتیجه دوستی آنها نیز با ایران بر اساس مصالح و منافع خود آنهاست و اگر ذره ای این منافع به خطر بیفتد تبدیل به دشمنی خواهد شد. همچنان که در دوران جنگ تحمیلی نیز روسیه با ایران دوست نبود و بنابراین روس ها نیز بازیگران غیرقابل اعتمادی هستند. 

تعداد زیادی از منافع اقتصادی هند نیز در سبد اروپا و امریکاست و تنها به ایران وابسته نیست. در نتیجه از این کشور نیز نمی توان انتظار داشت که مشتری های قدرتمند خود را از دست داده و طرف ایران را بگیرد.مساله مهم دیگر این است که 80 درصد صنعت ایران به واردات و ارز وابسته است و ایران کشور صنعت سازی نیست بلکه تنها صنعت داری می کند.

چین برای چندمین بار در زمره کشورهای معاف از تحریم های ایران قرار گرفت. چرا کاخ سفید نشین ها پکن را از این امتیاز برخوردار می کنند؟

بله این معاف کردن نیز جزو تحریم هایی بود که کاخ سفید در خصوص آن تصمیم گرفت اما اگر در دست کنگره بود به این سادگی چنین معافتی داده نمی شد. باید تاکید کرد که چین همچنان شریک تجاری شماره یک ایران در صادرات نفتی به شمار می رود و ژاپن، هند و کره جنوبی نیز در جایگاه های دوم تا چهارم قرار دارند. مقامات آمریکایی می دانند که آمار واردات نفت چین از ایران حاکی از کاهش قابل توجه سطح واردات است، بنابراین نگرانی از ادامه روابط خوب تجاری میان این دو کشور ندارند. حقیقت این است که امریکا این روزها در پی برقراری روابط خوب با چین است و اگر با اعمال تحریم های جدید چین را متهم به نقض آنها کند بر این روابط دوستانه تاثیرگذار خواهد بود، در نتیجه این کشور اینبار هم شامل معافیت تحریمی امریکا شده است.

نمایندگان کنگره امریکا به دنبال تصویب لایحه ای برای  کاهش صادرات نفت ایران  و تقلیل آن تا کمتر از 500 هزار بشکه در روز هستند. چنین لایحه ای تا چه اندازه عملی و تبعات آن برای تهران چه خواهد بود؟

مساله این است که ایران دلار دریافتی از صادارت نفت خود را نمی تواند جابجا کند و به هر کشوری که نفت خود را صادر می کنیم باید از آنها کالا دریافت کنیم. این موضوع که آیا ممکن است صادرات ایران از این میزانی که امروزه هم وجود دارد کاسته شود تنها به پیشرفت مذاکرات بستگی دارد. اگر ایران واقع بینانه برخورد کند و امتیاز گرفته و امتیاز دهد و در نهایت پیشرفتی حاصل شود، می توان به بهبود اوضاع امیدوار بود.

امریکا نمی تواند صادرات نفت ایران را به زیر 500 هزار بشکه برساند، اما ایران در سال گذشته روزانه 2 میلیون و 500 هزار بشکه صادرات نفت داشته و بازهم دچار مشکلات عدیده اقتصادی بوده است و کاهش بیشتر این میزان به معنای نابودی اقتصادی ایران خواهد بود.البته قدرت امریکا به میزانی نیست که تمامی کشورهای دنیا گوش بفرمان آن باشند، اما مساله این است که کشورهایی که حرف آمریکا را گوش نمی دهند، قدرت خرید بالایی ندارند.

بنابراین شاید بتوان گفت که وضعیت تحریم ها در ایران به گونه ای است که امکان شکل گیری هر اتفاقی وجود دارد  اما این مقابله با چه هزینه ای خواهد بود و دور زدن تحریم ها تا چه زمان ادامه پیدا خواهد کرد، مشخص نیست.   

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: شنبه 18 خرداد 1392/ باز انتشار: پنجشنبه 23 خرداد 1392