رکود در روابط تهران و کشورهای بالکان

دیپلماسی ایرانی:  در یک نگاه کلی سال 1391،  سال انتظار و انتخابات در عرصه جهانی و اروپا بود.  سه انتخابات مهم در سه کشور آمریکا، روسیه و فرانسه در صدر توجهات بین المللی قرار داشت و گرچه به غیر از فرانسه در دو کشور دیگر نتیجه منطبق با پیش بینی ها بود، ولی در عمل تاثیر نتایج حاصله تغییر چندانی در فرآیند تحولات بین المللی و منطقه ای ایجاد ننمود.

منطقه پر بحران جهان، یعنی خاورمیانه همچنان شاهد تداوم بحران و ناآرامی بود؛ روندی که همچون گذشته در سال های آینده نیز ادامه خواهد یافت و موضوع برنامه هسته ای صلح آمیز کشورمان و مذاکرات نمایندگان تهران به ریاست دبیر شورای امنیت ملی با نمایندگان 1+5 به ریاست خانم اشتون مورد توجه جامعه جهانی بود. به نظر می رسد که این روند تا دستیابی به نتیجه ای ملموس که سخت و دشوار نیز می باشد، همچنان ادامه خواهد یافت.   

در سال 91، اروپا تداوم سالی سخت در حوزه اقتصادی و پولی تجربه نموده که تبعات آن افزایش نارضایتی های اجتماعی و تحرکات ملی گرایی افراطی بود. روندی که حرکت گسترش اتحادیه اروپا به سمت شرق را کندتر نموده و رویای کشورهای جنوب شرق اروپا در همگرایی در اتحادیه را کم رنگ تر کرد و مهمتر اینکه هویت اروپای واحد با چالش های جدید مواجه شد. البته با نگاه به نیمه پر لیوان می توان اذعان نمود که اتحادیه در جلوگیری از گسترش بحران مالی و پولی، کاهش هزینه ها به ویژه کاهش کسری بودجه دول عضو به موفقیت های نسبی خوبی دست یافته است.

در حوزه بالکان، نسیم تغییر دولت ها و کشمکش های سیاسی و تقویت نسبی سوسیالیست ها و ملی گراها بویژه در کشورهایی چون صربستان، رومانی، یونان وزیدن گرفت. در صربستان ملی گراهای چپ و تندرو برنده انتخابات شدند و امیدهای اتحادیه در رسیدن به توافق زودهنگام در ماجرای کوزوو کم رنگ تر گردید. به هرحال موضوع کوزوو از الویت های اتحادیه بوده و تاکنون چندین دور مذاکره میان رهبران بلگراد و پریشتینا با مدیریت مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا صورت پذیرفته است و در عین حال که کوزوو با جمعیت 2 میلیونی با اکثریت آلبانیایی و مسلمان پس از دهه ها سختی و تبعیض به رویای تاریخی خود دست یافته و تاکنون قریب یکصد کشور از جمله امریکا، کانادا ، 22 عضور اتحادیه اروپا و در بین کشورهای مسلمان ترکیه، عربستان، قطر، مالزی و ... استقلال کوزوو را به رسمیت شناخته اند؛ ولی بلگراد با بهره مندی از حمایت سیاسی روسیه و چین به راحتی حاضر به پذیرش دولتی مستقل بنام کوزوو در کنار خود نیست و حتی در این اواخر بلگراد اعلام داشته است قرار نیست از هول عضویت در اتحادیه با کوزوو مستقل کنار آید.

رومانی نیز سال بی ثباتی را سپری نمود. تلاش سوسیالیست ها برای عزل رئیس جمهور نتیجه نداد و مردم در رفراندم عدم کفایت ترایان باسسکو به نفع وی رای دادند ولی سوسیالیت ها در انتخابات پارلمانی برنده بلامنازع شدند. همچنین در سال گذشته در فضای رقابت های سیاسی، روسای مجلسین سنا و نمایندگان برکنار و آقای آدریان ناستاسه از چهره های برجسته سوسیالیست ها و از نخست وزیران سابق بدلیل فساد مالی راهی زندان شد و در عرصه اروپایی مخالفت با عضویت رومانی در سیستم روادیدی شنگن بدلیل مخالفت انگلیس و هلند ناکامی را برای دولتمردان این کشور رقم زد. در مورد این کشور ضروری است به تغییر در چگونگی استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در مرزهای جنوبی رومانی نیز اشاره ای نمود. البته هنوز جزئیات این تغییرات کاملا مشخص و علنی نشده است ولی کوچکترن تغییر در این برنامه بر جایگاه این کشور در تعاملات اروپایی و آتلانتیک از اهمیت خاصی برخوردار است.

همانطور که اشاره شد در یونان نیز شاهد تغییر چند دولت و انتخابات بودیم تغییری که بیشتر نتیجه بحران اقتصادی و گرایش سیاست کلی در حرکت به سمت واگذاری امور به تکنوکراتها به جای سیاسیون حزبی بود البته به نظر می رسد علایم مثبتی از بهبود اوضاع در آتن در حال ظهور است ولی همزمان قبرس شریک دیرینه و سنتی یونان وارد سخت ترین بحران اقتصادی و پولی شده است. واقعیت این است که اکثریت کشورهای حوزه بالکان به غیر از ترکیه با دشواری های اقتصادی، رشد منفی اقتصادی، نرخ بالای بیکاری، فقر و نارضایتی عمومی و افزایش جرایم سازمان یافته و بیگانه ستیزی دست و پنجه نرم می کنند.

در سال گذشته منطقه بالکان جزء الویت های سیاست خارجی امریکا نبود. در بین اروپایی ها، آلمان بیشتر به تقویت روابط با این منطقه توجه داشت و مثلت ترکیه، چین و روسیه  بیش از پیش روابط خود را کشورهای بالکان توسعه دادند و ترک ها تعاملات سیاسی و اقتصادی و فرهنگی با منطقه همجوار داشتند چرا این منطقه از الویت های وزیرخارجه این کشور داوود اوغلو نیز می باشد. چینی ها برمیزان  صدور کالا به منطقه افزودند و روس ها حضور خود در بخش های انرژی زیرساختاری  بالکان تقویت نمودند.

روابط کشورمان با کشورهای حوزه بالکان از دیرینه و پتانسیل خوبی برخوردار است. علاقه به فرهنگ و تمدن ایرانی و شناخت زبان و ادبیات فارسی در مردم بالکان بویژه نسل میانسال به بالا چشمگیر است و در اواخر قرن بیستم پس از اروپا، جمهوری اسلامی ایران مهمترین شریک کشورهای بالکان بود. زمانی فقط مبادلات کشورمان و رومانی سالیانه بیش از یک میلیارد دلار بود و در آن زمان کشورهایی چون ترکیه و چین در مبادلات با کشورهای بالکان بعد از کشور ما بودند ولی پس از فروپاشی کمونیسم،  از طرفی با حرکت شتاب زده بیشتر این کشورها در همگرایی در ساختارهای اروپایی و آتلانتیک و تبعیت محض از مواضع امریکا و اتحادیه اروپا در سیاست خارجی بویژه تعریف روابط با کشورمان  و از طرف دیگر عدم بهره گیری کشورمان از فرصت های پیش آمده در منطقه و در واقع عدم مشارکت فعال در فرایند اصلاحات اقتصادی و بویژه خصوصی سازی و سرمایه گذاری در حوزه انرژی کشورهای بالکان، روابط تهران با کشورهای بالکان  دوران رکود را تجربه می نماید.

آلبانی کشوری که در سال 1912 از امپراطوری عثمانی مستقل گردید و با جمعیت بیش از 3 میلیونی و دارای 70 % مسلمان و تنها کشور اروپایی عضو کنفرانس اسلامی است در سال های اخیر رشد چشمگیری را شاهد بوده است و زیرساختارها در آلبانی نوسازی شده و مردم تقریبا از فقر و شرایط سخت انور خوجه ای فاصله گرفته اند. روابط دوکشور از دیرینه خوبی بویژه در حوزه فرهنگی و دینی برخوردار است. قریب 200 سال پیش در بعضی از شهرهای آلبانی از جمله الباسان زبان فارسی زبان دوم بوده است و تعدادی از اندیشمندان این کشور به زبان فارسی خلق آثار نموده که دیوان تخیلات نعیم فراشری نمونه ای از آن است. امروز هم بین دو ملت تعاملات خوبی به خصوص در همین بعد فرهنگی و ورزشی برقرار است بیشتر فوتبال دوستان کشورمان با نام جواهیر سوکوی آشنایی دارند. ما اخیرا با مشارکت شخصیتهای علمی، فرهنگی و اقتصادی و سیاسی  در جمهوری اسلامی ایران انجمن دوستی با آلبانی به ثبت رسمی رساندیم و در تدارک افتتاح رسمی آن در آینده نزدیک هستیم و تعاملات دیرینه دو ملت در تمامی زمینه ها ادامه می یابد.

آقای اسماعیل کاداره در یکی از آثارش جمله ای با این مضمون دارد سیاست مداران خوب به امید امتیازی احتمالی که میزان تحقق آن نامشخص است به ضرر منافع ملی تصمیم نمی گیرند. به نظر می رسد تصمیم پذیرش منافقین در آلبانی بدون بررسی کارشناسی و تحمیلی بوده است. در آلبانی هستند کارشنان، ایران شناسان و شخصیت هایی که می توانند به راحتی  با واقعیت وجودی منافقین آشنا شده و دولتمردان خود را در اتخاذ تصمصیم صحیح کمک نمایند. مهمتر اینکه این گروه هیچ جایگاهی نزد مردم ایران نداشته و مضاف بر اینکه تجربه کشورهایی چون عراق پس سه دهه تصمیم به خروج آنان از کشورشان است .

بهر حال روابط دو کشور تابعی از خواست دو ملت است. سخن را با نقل قولی از جواهیر اسپاهیو برجسته ترین شاعر معاصر آلبانی پایان می برم: «فرهنگ و تمدن ایرانی قوی و غنی است و همچون نمونه ای معجزه گر در بین فرهنگ ها و تمدن ها عمل کرده و خواهد کرد و مردم آلبانی دوستدار و علاقه مند فرهنگ ایرانی هستند.»/16

انتشار اولیه: شنبه 24 فروردین 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 28 فروردین 1392