از مهار کردهای مخالف تا تاثیر گذاری سیاسی بر بغداد

دیپلماسی ایرانی : مجادله لفظی میان رجب طیب اردوغان و نوری المالکی نخست وزیران ترکیه و عراق  به یک تنش در روابط دو کشور تبدیل شده و ممکن است در آینده بازخورد منفی تری در چشم انداز این روابط داشته باشد.

در برخی مواقع صحبت های تندی از جانب داوود اوغلو و اردوغان در خصوص مسائل عراق مطرح شده که عمدتا پس از ماجرای طارق الهاشمی بود که به ترکیه پناهنده شد و کشور ترکیه نیز او را در کشور خود پذیرفت . پس از این ماجرا کشمکش در روابط دو کشور آغاز شد و اکنون به نقطه ای رسیده که مقام های عراقی و شخص نوری المالکی ترکیه  را به دخالت در امور داخلی عراق متهم می کند و در جدیدترین موضع گیری های خود اعلام کرده است که ترکیه به دنبال تجزیه عراق است. این سخنان اشاره دارد به تحریک هایی که ترکیه در قبال مسائل داخلی عراق انجام می دهد از جمله ارتباطی که ترکیه با گروه ها و جریان های سیاسی و قومی عراق برقرار کرده و این روابط تقویت شده هم در ارتباط با کردها و همچنین با برخی از جریان ها همانند فهرست العراقیه است. در عین حال ترکیه با گروه های دیگری همچون صدر نیز ارتباط خود را قوی کرده که تمامی این روند نشان می دهد  اردوغان تاکتیک جدیدی را در خصوص عراق در پیش گرفته است. هفته گذشته بود که اردوغان در اظهار نظری که در رسانه های عراق بازتاب زیادی داشت، دوجریان کردها و فهرست العراقیه را به تنظیم شکایت نامه علیه نوری المالکی به اتهام فرقه گرایی و یا طایفه گری و ارسال این شکایت به سازمان ملل تشویق کرده بود. این اظهارنظر اردوغان که گفته بود مالکی بر اقلیت حکومت می کند بازتاب هایی در عراق به همراه داشت که حتی در اعتراض و واکنش به صحبت های وی تظاهرات هایی برپا شد. در عراق این موضوع مورد تاکید قرار گرفته که اردوغان شیعیان عراق را اقلیت خطاب کرده در حالیکه شیعیان 60 درصد جمیعت این کشور را تشکیل می دهد، اما این پرسش مطرح است که چه عواملی سبب شده تا نگرش ترکیه نسبت به عراق و برخی از کشورهای منطقه تغییر کرده و یا چه عواملی بر تنش روابط دو کشور ترکیه و عراق تاثیرگذار بوده است.

به باور من بخش عمده ای از سیاست خارجی ترکیه در مورد عراق به تغییر اولویت ها و برخی از مفاهیم در ترکیه و حزب عدالت و توسعه ایجاد بازمی گردد، بدان مفهوم که ترکیه اکنون در مداری قرار گرفته که می کوشد نفوذ خود را در کشورهای همجوار و خاورمیانه مبتنی بر عنصر ایدئولوژی و هم مبتنی بر عامل اقتصادی گسترش دهد. به عبارت دیگر منطقه خاورمیانه دستخوش تغییرات بنیادینی از نظر تحولات اجتماعی و سیاسی شده و علاوه بر تحولاتی که در مصر و کشورهای دیگر رخ داده، سوریه نیز در همسایگی ترکیه در حال تحولاتی است که سیاست ترکیه بر تغییر رژیم سیاسی سوریه قرار داده است.

به نظر می رسد  ترکیه خطی را در نگرش خود  درارتباط با کشورهای همسایه و خاورمیانه  تعریف کرده است که منطبق بر منافع ایدئولوژیک و اقتصادی اش است. جدای از این مساله روابط اقتصادی ترکیه با کشورهای خاورمیانه به گونه دیگری قابل بررسی است. اما اگر از این نگاه و یا تغییر در ماهیت نگرش ترکیه بپردازیم عراق هم از این مساله مستثنی نیست و به نظر می رسد که ترکیه دو هدف را در عراق دنبال می کند:

1. عراق همسایه مهم ترکیه است که با آن اصطکاک امنیتی دارد که بخشی از آن به دلیل وجود پ. ک. ک در عراق است و مساله کردها و شرایط جدید سیاسی آنها در ترکیه بی تاثیر نیست. بنابراین مکانیزم نگرشی ترکیه به عراق که نشانه هایی از تغییر در آن به چشم می خورد، به نظر می رسد این کشور با تقویت روابط خود با کردها از یک سو می کوشد میزان اثرگذاری پ.ک.ک را در ترکیه کم کرده و راه میانه ای برای پایان دادن پ.ک.ک در عراق فراهم آورد و این در شرایطی است که دولت مرکزی عراق در وضعیت اثرگذاری کمتری برخوردار و ترکیه بر این باور است که کردها امروزه در موقعیتی قرار دارند که می توانند اثربخشی بیشتری داشته باشند. ضمن آنکه ترکیه با گرم کردن روابط خود با کردها به نحوی به دنبال به چالش کشاندن دولت نوری المالکی است. این مساله در موضع و چگونگی رفت و آمدها و اظهارنظرهای مقامات ترکیه به مناطق کردستان عراق و دیگر گروه های عراقی قابل بررسی است.
2. ترکیه به دنبال آن است که در آینده بتواند در ساختار سیاسی عراق نفوذ قابل ملاحظه ای بدست آورد با این هدف که در سمت و سو دادن به تحولات عراق به عنوان یک بازیگر مهم منطقه ای ایفای نقش کند، نقشی که تا کنون ترکیه در مقایسه با برخی از بازیگران همچون ایران کمتر داشته است. تغییر در آرایش سیاسی و یا جبهه بندی سیاسی عراق هدف مهم برای ترکیه تلقی می شود و در همین چارچوب است که نزدیکی العراقیه، گروه های اهل سنت، کردها و حتی برخی جناح های شیعه به ترکیه را باید مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد. به معنای دقیق تر تشویق ها و ترغیب های ترکیه آنها را به سمتی سوق می دهد تا آرایش سیاسی جدیدی در عراق هم در وضعیت کنونی برای تقابل با دولت المالکی و هم برای ایجاد ائتلاف یا ترکیب جدید سیاسی برای انتخابات آینده عراق به وجود آید که از طریق آن دامنه نفوذ سیاسی، اقتصادی و نظامی ترکیه در این کشور گسترش پیدا می کند. از دید مقام های ترکیه با بودن مالکی در قدرت این هدف عملی نشده و امروزه ترکیه از نقش محوری در عراق برخوردار نیست.

   بنابراین تغییر در رویکردهای ترکیه در قبال عراق در یک سال گذشته صرفا حمایت از طارق الهاشمی نبوده، بلکه ترکیه افق بلندتری را مد نظر دارد تا بتواند در آینده ساختارهای سیاسی و حکومتی عراق تاثیرگذار باشد که به موازات آن عربستان سعودی نیز چنین تلاشی دارد. به نظر می رسد بخشی از نگرش ترکیه به عربستان سعودی در ارتباط با عراق همسوست، به ویژه در موضع گیری ها نسبت به اهل سنت و برخی از عشایر و طوایف اهل سنت در مناطق الانبار و اطراف آن چنین بر می آید که آنها به حمایت های بیرونی دل بسته اند، ضمن آنکه در تظاهرات های روزهای گذشته در عراق از سوی گروه های اهل سنت در الانبار، موصل و برخی شهرهای مرکزی عراق که اهل سنت هستند این شعار را مورد تاکید قرار داده اند که مالکی توجهی به اهل سنت ندارد و استناد آنها به دستگیری محافظان رافع العیساوی و تحریکاتی که در روزهای گذشته شده، بوده و پیش از این مسائل نیز مساله طارق الهاشمی بوده است. اهل سنت از منظر سیاسی به مسائل نگاه می کنند و به مالکی را به خوارکردن  و عدم توجه به جامعه اهل سنت و در حاشیه قرار دادن آنها در قدرت متهم می کند. این مساله به گونه ای است که در خارج از عراق هم با همین دید به مسائل عراق نگاه می کنند. این نگاه در ترکیه و عربستان به طورجدی تری به چشم می خورد و از سوی دیگر عملکرد نوری المالکی نیز به گونه ای نبوده که از سوی دیگر جریان های عراقی قابل حمایت باشد. به عنوان مثال کردها هم بر این باورند که مالکی به انحصارگرایی در قدرت روی آورده و توجهی به دیگر جریان ها نمی کند. در نتیجه تشدید تنش ها میان منطقه کردستان و و دولت عراق نیز بی تاثیر از فضای داخلی عراق و ناشی از تنش های موجود در پیکره دولت مالکی و همچنین نوع مماشات بیرونی که نسبت به آنها شده، نبوده است. بنابراین کردها که خود یکی از حامیان نوری مالکی در تشکیل دولت اول و دوم او بودند،به نظر می رسد که از نوری المالکی جدا شده و نزدیکی هایی میان آنها و العراقیه و حتی مقتدی صدر نیز ایجاد شده است. تمامی این مسائل نشان می دهد که در آینده باید منتظر آرایش سیاسی جدیدی در عراق باشیم./14

انتشار اولیه: یکشنبه 17 دی 1391 / باز انتشار: جمعه 22 دی 1391