چرا ایران و آمریکا احتیاط به خرج دادند؟

دیپلماسی ایرانی: با گذشت نزدیک به یک ماه از حمله جنگنده های ایرانی به یک فروند پهپاد آمریکایی در حال پرواز بر فراز خلیج فارس، این ماجرا همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد. دقیقا چه کسی فرمان حمله را داده و چرا، این پرسشی است که هنوز پاسخی برای آن پیدا نشده است. از سوی دیگر این حمله تنها 5 روز پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا انجام شد و دو طرف ، یعنی هم ایران و هم ایالات متحده تا چند روز پس از برگزاری انتخابات در این مورد سکوت کردند، که نشان می دهد هر دو منفعتی مشترک در این سکوت داشته اند.

این یک نشانه مهم است که می تواند به حرکت واشینگتن و تهران به سوی مذاکره مستقیم و رو در رو به منظور حل مساله هسته ای جمهوری اسلامی اشاره داشته باشد.

نخست می توان واقعیت هایی را مورد بررسی قرار داد که از مدت ها پیش شناخته شده بودند. در 8 نوامبر ، دو روز پس از انتخابات ریاست جمهور آمریکا و پیروزی مجدد باراک اوباما، سخنگوی پنتاگون از حمله دو جنگنده سخو 25 ایرانی به پهپاد آمریکایی خبر داد. پهپادی که به گفته وی برای گشت زنی های معمول بر فراز آسمان خلیج فارس در حال پرواز بود. کمتر از 24 ساعت بعد، احمد وحیدی، وزیر دفاع ایران این حمله را تایید کرد. هرچند دو طرف در خصوص اینکه این پهپاد حریم هوایی ایران را نقض کرده بود یا نه دچار اختلاف نظر بودند به وضوح از دامن زدن به تنش ها خودداری کردند.

پس هدف ایران از این رویکرد چه بود؟ این احتمال وجود دارد که کل این ماجرا با دستور یک فرمانده نظامی در ایران هدایت شده باشد. اما یک سناریوی دیگر نیز محتمل است و آن گام برداشتن تهران و آماده کردن مردم ایران برای مذاکره و احتمال توافق با ایالات متحده است.

نخست این احتمال وجود دارد که حمله به دستور شاخه ای تندرو از ارتش ایران مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام شده باشد که مخالف هرگونه معامله با ایالات متحده است. برای این احتمال می تواند این توجیه را مطرح کرد که جنگنده های ایرانی که پهپاد را هدف قرار دادند هیچ کدام متعلق به نیروی هوایی معمول ایران نبودند. هسته مرکزی سپاه دلایل متعددی برای ادامه رویکرد مقابله جویانه با آمریکا دارد که می تواند به برنامه های هسته ای و تحریم ها مربوط باشد. همچنین بدون تردید در میان سپاهیان شاخه ای ایدئولوژیک وجود دارد که با از سرگیری روابط با شیطان بزرگ مخالف است.

اما این واقعیت که جریان حمله به پهپاد آمریکایی به خصوص از طرف ایران مسکوت نگاه داشته شد، به این معنی است که برخی در تهران به دنبال تضعیف موضع اوباما در روزهای منتهی به انتخابات ریاست جمهوری نبودند. در صورتی که این ماجرا پیش از انتخابات فاش می شد و اوباما ناچار به استفاده از نیروی نظامی بود آنگاه فضای انتخاباتی مسموم می شد. اما با مسکوت نگاهداشتن موضوع، این خطر از بین رفت.

به هر ترتیب از زمان وقوع این حمله دو طرف نشانه هایی دال بر آمادگی برای مذاکره ارسال کرده اند. برای مثال در همان روزی که حمله به پهپاد آمریکایی از سوی پنتاگون اعلام شد، خبر از سرگیری مذاکرات ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی در 23 آذرماه نیز رسانه ای شد. طبق قرار اعلام شده هیاتی از آژانس اواخر آذرماه به تهران می آیند تا در خصوص برنامه هسته ای گفت و گو کنند. از سوی دیگر وزارت اطلاعات ایران نیز در بیانیه ای که همزمان با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در بیانیه ای از تمایل برای حل دیپلماتیک مساله هسته ای سخن گفت. این بیانیه روی وب سایت وزارت اطلاعات قرار داده شد و در رسانه های ایران نیز انعکاس یافت. در این بیانیه خطر جنگ بر سر برنامه های هسته ای ایران نادیده انگاشته شده و در مقابل روش های دیپلماتیک و سیاسی در چارچوب اجلاس های بین المللی به عنوان یک رویکرد کم هزینه تر پیشنهاد شده بود. در این بیانیه به ابراز تمایل اوباما برای حل صلح آمیز و دیپلماتیک مساله هسته ای ایران اشاره شد و البته خاطرنشان شد در صورت تهدید نظامی آمریکا یا اسرائیل علیه ایران، جمهوری اسلامی برای دفاع از خود آمادگی دارد.

تنها دو هفته پیش از انتخابات 6 نوامبر آمریکا نیز روزنامه نیویورک تایمز در مقاله ای به توافق آمریکا و ایران برای مذاکره رو در رو در زمانی پس از برگزاری انتخابات اشاره کرد. هرچند این مقاله هم در تهران و هم در واشینگتن تکذیب شد اما اوباما چند بار اعلام کرد برای مذاکره با ایران آمادگی دارد. وی در نخستین کنفرانس خبری خود پس از پیروزی در انتخابات گفت، من به واقع خواستار راه حل دیپلماتیک برای مشکل هسته ای ایران هستم. به گمان من هنوز زمان برای دیپلماسی وجود دارد. وی ادامه داد،  باید راهی باشد که از طریق آن ایران بتواند به انرژی صلح آمیز هسته ای دست یابد و در ضمن به تعهدات بین المللی پایبند بوده و تضمین های لازم در خصوص صلح آمیز بودن برنامه های هسته ای را ارائه کند. اوباما افزود، من در چند ماه آینده تلاش خواهم کرد تا راهی برای مذاکره با ایران نه تنها با آمریکا بلکه با جامعه بین المللی باز کنم تا از طریق آن مشکلات حل شود.

منبع: دیپلمات

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10