انفجار شایعه مذاکرات ایران و امریکا

اعتماد - آزاد افتخاری : در شرایطی که بهترین تصور از واژه مذاکره با ایران در چارچوبی مانند گفت وگو های هسته یی می گنجد و مقامات عالی جمهوری اسلامی به روشنی با ابراز تمایل محمود احمدی نژاد برای مذاکره با امریکا مخالفت کرده اند، روزنامه نیویورک تایمز روز شنبه از توافق مقدماتی مقامات تهران و واشنگتن برای برگزاری مذاکره مستقیم در زمانی پس از انتخابات ریاست جمهوری امریکا خبر داد؛ گزارشی غافلگیر کننده که چند ساعت بعد در تهران و واشنگتن تکذیب شد و علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه در توضیح آن گفت چیزی به اسم مذاکره با امریکا نداریم. اما طرح بحث مذاکره مستقیم ایران و امریکا در شماری از رسانه های پرتیراژ غربی آن هم در فاصله دو هفته مانده به انتخابات ریاست جمهوری امریکا و در زمانی که تهران تحت تحریم های ایالات متحده قرار دارد، توجه جامعه بین المللی را به خود معطوف کرده است. مذاکره مستقیم ایران و امریکا، گزینه یی است که بسیاری از تحلیلگران آن را برای برون رفت از بن بست های جاری در منطقه از مساله هسته یی گرفته تا بحران در سوریه و نابسامانی ها در عراق و افغانستان پیشنهاد می کنند، رویکردی که نخستین بار در 7 خرداد 1387 در بوته آزمون قرار گرفت. در آن زمان احمدی نژاد دو سالی بود که وارد ساختمان ریاست جمهوری در خیابان پاستور شده بود و جورج بوش نیز دور آخر حضورش در کاخ سفید را می گذراند. یورش نیرو های امریکایی به عراق و پیش از آن حمله امریکا به افغانستان بستر مناسبی را فراهم آورده بود تا پس از نزدیک به سه دهه قطع روابط دیپلماتیک ایران و امریکا، بحث از تایید و تکذیب مذاکرات و ملاقات های پشت پرده فراتر رفته و دو طرف برای نخستین بار پس از انقلاب اسلامی اعلام کنند که به طور مستقیم با یکدیگر گفت وگو می کنند. تجربه موفق همکاری با ایران در دوران حمله به افغانستان و سرنگونی طالبان موجب شد کفه ترازو به نفع سیاستمداران امریکایی خواستار تعامل بیشتر با ایران سنگین تر شود و سرانجام در اوایل سال 86، زمانی که دیگر صدام حسین، دشمن ایران، در راس حکومت عراق حضور نداشت، اعلام شد هیات مذاکره کننده ایران و امریکا در تاریخ 7 خرداد در بغداد پای میز مذاکره می نشینند. حسن کاظمی قمی، سفیر وقت ایران در عراق و رایان کروکر همتای امریکایی وی در راس هیات های مذاکره کننده دو طرف قرار داشتند. تابوشکنی مذاکره مستقیم ایران و امریکا تحت شرایط ویژه امنیتی و با دستور کار امنیت عراق در این کشور برگزار شد، هرچند طرف ایرانی خواستار گسترش دستور کار نشست به مسائل دیگری از جمله موضوع هسته یی بود. جزییاتی که از این مذاکره به بیرون درز کرد مبهم و چندان دلگرم کننده نبود و نارضایتی هیات مذاکره کننده ایرانی از اهداف محقق نشده به خوبی نمایان بود. دور بعدی گفت وگو های مستقیم ایران و امریکا 2 مرداد همان سال با حضور هیات های قبلی برگزار شد. این بار تهران به طور علنی اعلام کرد خواستار گسترش دامنه مذاکرات است اما واشنگتن بر محدودیت مذاکره ها بر سر امنیت عراق پافشاری کرد؛ تاکیدی که نگرانی مقامات کاخ سفید از برداشت افکار عمومی از این تابوشکنی به خوبی در آن محسوس بود.

تلاش مقامات امریکایی برای تحدید مذاکرات دستاوردی جز کاهش سطح گفت وگو ها به رده کارشناسان به همراه نداشت و دور سوم مذاکرات ایران و امریکا در 15 مرداد همان سال در سطح کارشناسی در منطقه الخضرا برگزار شد. پس از این مذاکرات بی سرانجام بود که هر از چندی پالسی از یکی از طرف های مذاکره برای اعلام آمادگی برای ادامه مذاکرات ارسال می شد، اما بی انگیزگی آشکار موجب شد حتی نشستی که گفته می شد برای 15 اسفند 86 برنامه ریزی شده، هیچ گاه برگزار نشود. خصلت فراموشی زودهنگام ویژه بشر، دامنگیر این مذاکرات نیز شد و تا پایان سال تاریخی تابوشکنی در روابط ایران و امریکا، روابط دو کشور به گونه یی بود که گویی هرگز مذاکره یی انجام نشده است. جنگ لفظی، اتهام زنی و تهدید متقابل پس از وقفه یی کوتاه بار دیگر در دستور کار تهران و واشنگتن قرار گرفت و البته از همان سال بود که قطعنامه های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل نیز یکی پس از دیگری به موازات تحریم های یکجانبه امریکا علیه ایران به تصویب رسید. هرچند طی این سال ها احمدی نژاد در جریان هر بار سفر خود به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل از این فرصت برای اعلام آمادگی در جهت مذاکره با امریکا استفاده کرد.

تکذیبیه ها در تهران و واشنگتن

اکنون در شرایطی که دو هفته تا انتخابات ریاست جمهوری امریکا باقی مانده؛ روزنامه نیویورک تایمز بار دیگر موضوع مذاکره مستقیم تهران – واشنگتن را مطرح می کند؛ سوژه یی که هم می تواند خوراک انتخاباتی دموکرات ها در آستانه آخرین دور مناظره نامزد های ریاست جمهوری باشد و هم برخی گمانه زنی ها درباره احتمال مذاکره ایران و امریکا برای اجتناب از گزینه نظامی را تقویت کند. برخی بر این گمانند در صورتی که باراک اوباما، برای بار دوم بر مسند ریاست جمهوری امریکا تکیه زند، بار دیگر دست دوستی به سوی ایران دراز خواهد کرد؛ دستی که اوایل دوره ریاست جمهوری اش به سوی ایران دراز شد اما تهران آن را پس زد. بنابر گزارش نیویورک تایمز به نقل از مقامات دولت اوباما، تهران و واشنگتن برای نخستین بار به توافق رسیده اند که به طور مستقیم درباره برنامه های هسته یی جمهوری اسلامی مذاکره کنند. به گفته این مقامات که نامی از آنها برده نشده، تهران تاکید دارد برای برگزاری این مذاکرات باید تا پس از انتخابات ریاست جمهوری امریکا و مشخص شدن نتیجه صبر کرد چرا که ایران می خواهد بداند با چه کسی مذاکره می کند. این در حالی است که تامی ویتور، سخنگوی کاخ سفید ضمن تکذیب توافق مقدماتی برای مذاکره ایران و امریکا، گفت: این موضوع صحت ندارد که ایران و امریکا برای مذاکرات مستقیم یا برگزاری نشست پس از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده توافق کرده اند. با این حال وی خاطرنشان کرد دولت امریکا از چنین مذاکراتی استقبال می کند. از سوی دیگر وزیر امور خارجه ایران نیز علاوه بر تکذیب این خبر اظهار داشت: ما چیزی به اسم «مذاکره با امریکا» نداریم و از سویی این مسوولیت را هم نداریم که آنها هر چیز که می گویند پاسخ دهیم. وی در عین حال تاکید کرد: ما در قالب گروه 1+5 (امریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) مذاکره داریم. اگر منظور آنها از مذاکره درباره موضوع هسته یی است که در قالب 1+5 در حال انجام است اما جدای از آن مذاکره یی نداریم.

اما و اگر های مذاکره مستقیم

هرچند پتانسیل مذاکره با ایران می تواند برای اوبامایی که در آستانه سومین مناظره خود با میت رامنی جمهوریخواه قرار دارد، یک برگ برنده در عرصه سیاست خارجی باشد، اما در عین حال این ریسک نیز وجود دارد که بحث مذاکره برای خرید زمان مطرح شده باشد. همچنین مشخص نیست میت رامنی، رقیب اوباما، در صورت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری امریکا خواستار مذاکره با ایران باشد. وی بارها از اوباما به دلیل ملایمت در قبال ایران انتقاد کرده و ادعا می کند رییس جمهور کنونی امریکا نتوانسته در مقابل برنامه های هسته یی ایران ایستادگی کند. از سوی دیگر در صورتی که اوباما پیروز انتخابات باشد نیز تضمینی برای عملی شدن مذاکره ایران و امریکا وجود ندارد، زیرا همان گونه که مشاور مقام معظم رهبری اخیرا اعلام کرد، تصمیم گیری در این زمینه بر عهده رهبر جمهوری اسلامی است. با این حال اخبار و شایعه های مربوط به مذاکره ایران و امریکا بین گروهی از دیپلمات های غربی نزدیک به مسائل ایران با تب و تاب زیادی نقل می شود.

همچنین برخی مقامات امریکایی ادعا می کنند واشنگتن در صورت برگزاری این مذاکرات تنها به مساله هسته یی می پردازد و این در حالی است که جمهوری اسلامی خواستار بسط مذاکرات به سوریه، بحرین و دیگر موضوعاتی است که از زمان انقلاب اسلامی روابط دوجانبه را تحت تاثیر قرار داده است.

نیویورک تایمز به نقل از یک مقام امریکایی گزارش داد، ما همواره موضوع هسته یی را موضوع مستقلی می دانیم و نمی توانیم بین این مساله و مسائل دیگر ارتباط برقرار کنیم.

مذاکره و غنی سازی

باید گفت موضوع مذاکره با ایران، رامنی را در صورت پیروزی در انتخابات در شرایط سختی قرار می دهد، چرا که وی به روشنی اعلام کرده مخالف غنی سازی در ایران در هر سطحی است. این در حالی است که کارشناسان می گویند به عنوان بخشی از توافق هسته یی با تهران باید درباره انجام سطحی از غنی سازی در داخل خاک ایران مصالحه انجام شود. اما مخالفت با ابتکار عمل مذاکره بین ایران و امریکا برای رامنی یک ریسک به همراه دارد و آن معرفی شدن به عنوان چهره یی است که خواستار جنگی دیگر در خاورمیانه آن هم بدون آزمایش گزینه های دیگر است. نیکلاس برنز، که در زمان دولت بوش به طور نزدیک در جریان روند مذاکرات با ایران قرار داشت بر این باور است در صورتی که مذاکره در بوته آزمون قرار نگرفته باشد، ورود به جنگ نابخردانه خواهد بود. این در حالی است که مساله هسته یی ایران یکی از

چالش برانگیزترین مسائل امنیت ملی در ایالات متحده به شمار می رود. مقامات دولتی در امریکا می گویند وزارت خارجه، کاخ سفید و پنتاگون در حال بررسی موضعی هستند که امریکا باید در مذاکرات احتمالی با ایران اتخاذ کند. همچنین محتوای پیشنهاد هایی که امریکا باید ارائه دهد نیز در دست بررسی قرار دارد. به گفته آنها یکی از گزینه های مطرح پیشنهاد بیشتر در مقابل بیشتر است به این معنی که ایران محدودیت های بیشتری در برنامه های غنی سازی ایجاد کند و در مقابل تحریم های بیشتری لغو شود. گزارش ها حاکی از آن است که مقامات در تل آویو نگرانی و مخالفت خود را با این ابتکار دیپلماتیک اعلام کرده اند. مایکل اورن، سفیر اسراییل در امریکا ادعا می کند واشنگتن در این مورد اطلاعاتی به تل آویو نداده است اما این احتمال وجود دارد که ایران از مذاکرات برای پیشبرد برنامه های هسته یی خود استفاده کند.

موازی کاری در گفت وگو

برخی بر این گمانند که مذاکرات مستقیم امریکا با ایران می تواند مذاکرات هسته یی گروه 1+5 با ایران را نیز تحت تاثیر قرار دهد. اخیرا شماری از مقامات ایرانی و غربی ابراز امیدواری کرده اند که این مذاکرات در ماه نوامبر از سر گرفته شود. صالحی نیز روز یکشنبه در مقابل تکذیب خبر مذاکره مستقیم با امریکا، نسبت به ادامه مذاکره با 1+5 درماه نوامبر ابراز امیدواری کرد.

دنیس راس که تا اوایل سال جاری میلادی نظارت بر امور ایران در کاخ سفید را بر عهده داشت بر این باور است که مذاکرات مستقیم پس از انتخابات امریکا از یک جهت حائز اهمیت است و آن این است که روند مذاکرات هسته یی کنونی گروه 1+5 با تهران، پیشرفت محسوسی نداشته است. به گفته وی امریکا می تواند پیشنهاد نهایی را به ایران ارائه کند؛ پیشنهادی که طبق آن ایران صنعت هسته یی غیرنظامی خود را حفظ می کند و در چنین مصالحه یی مشکلاتی نظیر غنی سازی اورانیوم نیز حل خواهد شد.

با این وجود هنوز بحث اینکه امریکا می تواند با چه سطحی از غنی سازی در ایران موافقت کند در بین سیاستمداران در کاخ سفید مطرح است. غنی سازی در ایران یکی از موضوعات مورد اختلاف بین اوباما و رامنی به شمار می رود. برخی مقامات دولت اوباما می گویند می توان با انجام سطحی از غنی سازی در ایران کنار آمد اما رامنی با این ایده مخالفت می کند، هر چند که هنوز نتوانسته موضع دقیق خود را درباره انجام عملیات غنی سازی در ایران توضیح دهد. موضوع مذاکره مستقیم ایران و امریکا، فارغ از اینکه چه کسی پیروز انتخابات امریکا باشد با یک مانع دیگر نیز مواجه است و آن پیش رو بودن انتخابات ریاست جمهوری در ایران است. همان گونه که تهران نتیجه انتخابات امریکا را در محاسبات خود برای تعریف چشم انداز مذاکرات محاسبه می کند، طرف امریکایی نیز به انتخابات ریاست جمهوری سال آینده در ایران چشم دوخته است. اما در فاصله بین انتخابات امریکا و ایران فرصتی چند ماهه وجود دارد که برخی تحلیلگران امیدوارند با استفاده از پتانسیل آن، گزینه هایی مانند اقدام نظامی کنار گذاشته شود.