میانجیگری ایران به نفع آنکارا تمام شد

اعتماد:  رییس مجلس شورای اسلامی گفت: جمهوری اسلامی ایران از بروز تنش در روابط بین کشورهای همسایه و مسلمان از جمله ترکیه و سوریه نگران است و آمادگی دارد در جهت کمک به بازگشت و استقرار آرامش به مناسبات این دو کشور گام های بلندتری بردارد. علی لاریجانی، بعدازظهر سه شنبه با رییس مجلس ملی ترکیه تلفنی گفت وگو کرد. در این گفت وگو لاریجانی با اشاره به حوادث و رویدادهای جاری در سطح منطقه، بر اهمیت رفع فوری تنش های فیمابین ترکیه و سوریه تاکید کرد. وی در این زمینه گفت: تشدید ناآرامی ها در منطقه به منافع و اصل وحدت بین کشورهای مسلمان در سراسر منطقه آسیب می رساند. رییس مجلس شورای اسلامی در پایان انجام مساعی انسان دوستانه از سوی کشور ترکیه برای آزادی زایران ربوده شده ایرانی در سوریه توسط شورشیان این کشور را خواستار شد. در ادامه این گفت وگو جمال چیچک، رییس مجلس ترکیه از جمهوری اسلامی ایران به عنوان دوست و برادر قدیمی ترکیه یاد کرد و با اشاره به حادثه گروگانگیری زایران ایرانی در دمشق گفت: ترکیه از این موضوع متاثر و ناراحت است و کمک به آزادی این زایران را وظیفه انسانی خود می داند و از هیچ تلاشی در این زمینه فروگذار نخواهد کرد. وی گفت: مجالس هر کشور دروازه امید ملت های آن است و ترکیه موضع مجلس شورای اسلامی در دفاع از شهروندان ایرانی را کاملا درک می کند. همچنین نایب رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به مصوبه اخیر مجلس ترکیه و صدور مجوز به دولت این کشور برای عملیات نظامی در خارج از مرزها گفت که تبعات منفی این امر بیشتر شامل حال ترکیه خواهد شد. احمدرضا دستغیب در گفت وگو با ایسنا، اظهار کرد: این اقدام عاقلانه یی نیست که مجلس یک کشور شرایطی را برای جنگ در مرزها تدبیر کند. ترکیه با این کار نه تنها در مرزهای خود دچار مشکل خواهد شد بلکه در آینده با بحران امنیتی درون این کشور هم مواجه خواهد شد. وی افزود: اگر مجلس ترکیه برای تصویب طرحی مبنی بر تقویت مرزبانی این کشور اقدام می کرد کار عاقلانه یی به نظر می رسید اما شرایط جنگی در مرزها و کشور همسایه برای ترکیه به معنای بحرانی شدن موضوع امنیت درون شهرهای این کشور خواهد بود و آثار نامطلوبی برای ترکیه به جا خواهد گذاشت. نماینده مردم شیراز در مجلس با بیان اینکه ترکیه در شرایط فعلی وضعیت عادی ندارد، خاطرنشان کرد: مشکلاتی که کم و بیش در این کشور به وجود می آید حکایت از این دارد که بهتر است این کشور بیش از آنکه به موضوع سوریه بپردازد و به مسائل کشورهای دیگر ورود کند در حل مشکلات امنیتی و قومیتی خود در این کشور تدبیر کند. نایب رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تصریح کرد: البته ما معتقدیم با تصویب اخیر مجلس ترکیه اتفاقی برای منطقه، ایران و کشورهای دیگر نخواهد افتاد و ما برای منطقه نگران نیستیم، بلکه من فکر می کنم بیشترین آسیب این اقدام شامل حال ترکیه خواهد شد و بهتر است هر چه سریع تر پارلمان این کشور مصوبه خود را اصلاح کند. در همین زمینه گفت وگویی با صادق ملکی، کارشناس ارشد مسائل ترکیه انجام دادیم که متن آن را در زیر می خوانید.

آقای لاریجانی در مقام ریاست پارلمان ایران گفت وگویی با رییس مجلس ترکیه داشته و آمادگی ایران را برای میانجیگری بین سوریه و ترکیه مطرح کرده اند. ایشان همچنین خواستار کمک ترکیه برای آزادی زایران گروگان گرفته شده ایران در سوریه شده اند. به واقع ایران با ارائه چه کارتی می تواند این نقش را بازی کند؟

هزینه فایده میانجیگری ایران بین ترکیه و سوریه برای کل منطقه خواهد بود. با تلطیف مناسبات بین دمشق و آنکارا همه کشورهای منطقه منتفع خواهند شد لذا پیشنهاد ایران هم در این چارچوب باید تحلیل شود و ایران به عنوان یک کشور قدرتمند منطقه به همراه ترکیه اگر نگاه شان به مسائل این گونه باشد که بحران ها را از منطقه با روش های گفت وگو و دیپلماتیک حل کنند یقینا هر دو کشور از این شرایط نفع خواهند برد.

اما به نظر می رسد که ترکیه این روزها علاقه زیادی به تثبیت فضای آرامش در منطقه ندارد و سیاست های سلبی خود را در قبال دمشق به جدیت دنبال می کند. با همین نگاه شاهد رکود مناسبات دیپلماتیک تهران و آنکارا هستیم.

رابطه ایران و ترکیه را تنها از این زاویه نگاه نکنید. تمام اختلاف سیاسی فعلی و موجود بین ایران و ترکیه مرتبط با تفاوت نگاه به حوادث سوریه است. اگر از این زاویه نگاه کنید تحلیل شما درست است اما روند کلی روابط اقتصادی و ارقامی که بین دو کشور رد وبدل می شود، نشان دهنده رشد چشمگیری در مناسبات اقتصادی است. دو کشوردر هشت ماه سال جاری میلادی بیش از 15 میلیارد دلار مناسبات اقتصادی و تجاری داشته اند. از سوی دیگر در مسائلی مانند مساله هسته یی و دیگر مسائل مشترک می توان تعامل ایران و ترکیه را شاهد بود.

تفاوت نگاه دو کشور به سوریه نمی تواند بر دیگر حوزه ها تاثیر بگذارد؟

تفاوت که طبیعی است. حتی دو برادر هم نمی توانند بر سر یک موضوع هم رای باشند. این اختلافات نظر به نحوی نیست که قابل حل نباشد. در نتیجه با مذاکرات به یک راه حل میانه می توانند برسند و منطقه را از بحرانی که فرا گرفته است تا حدودی دور کنند.

اما حوادث سوریه تاثیرات بسیاری را نه تنها بر ترکیه که روی ایران و عراق هم گذاشته است.

بله قطعا همین طور است. هر چقدر کشورهای بزرگ منطقه یعنی ایران و ترکیه بتوانند از طریق راه حل های سیاسی مساله را حل کنند، کلیت منطقه از این روش بهره خواهد برد.

ایران در حال حاضر با چه هیبت و ابزاری می تواند نقش میانجی را بین ترکیه و سوریه بازی کند؟

میانجیگری در بین کشورهای منطقه یی مرسوم است. وقتی یک بحرانی در منطقه رخ می دهد، کشورهای پیرامونی معمولا برای ایفای نقش میانجیگری ابراز تمایل می کنند. در پاسخ به این بخش از سوال تان که ابزار ایران برای این کار چیست هم باید بگویم که هر تحولی که در منطقه رخ می دهد حتما دخالت ایران در آن موثر است. چراکه ایران کشور قدرتمند منطقه است. قدرت های بزرگ فرامنطقه یی در حال حاضر نمی توانند ایران را در معادلات منطقه نادید بگیرند. قابلیت و قدرت ایران هم منبعث شده از قدرت درونی ایران است. ابراز تمایل ایران برای میانجیگری هم نشان دهنده این است که ایران به دنبال آن است که در منطقه بحرانی نباشد. از سوی دیگر ایران کشوری است که با طرفین درگیر روابط خوبی دارد. با داشتن قابلیت ارتباط خوب و همزمان با ترکیه و سوریه ایران فرصت میانجیگری را می تواند بازی کند. بحرانی که میان این دو کشور به وجود آمده است را رسانه های معتبر خارجی بزرگ می کنند تا از یک درگیری کوچک یک درگیری بزرگ ایجاد کنند. ابراز تمایل ایران و مذاکراتی که با مقامات ترک و سوری داشته بر این اساس است که این دو کشور نباید گرفتار دامی شوند که قدرت های فرامنطقه یی طراحی کرده اند. ریشه های در گیری کوچک مرزی بین ترکیه و سوریه همچنان مشخص نیست و مقامات این دو کشور نباید احساسی با این موضع برخورد بکنند و ایران هم به دنبال ایجاد یک فضای منطقی برای تصمیم گیری از سوی این کشورهاست. برخی تحلیلگران معتقدند که این اتفاقی که در مرز ترکیه و سوریه رخ داد توسط معارضان مسلح سوری عملیاتی شده است تا ترکیه را در یک عمل انجام شده قرار بدهند که میانجیگری ایران می تواند فضای احساسی بین طرفین را منطقی کند تا مشخص شود که ریشه های این اتفاق مرزی چه بوده است. دامنه بحران هر چقدر افزایش پیدا کند به همان میزان هزینه ها هم افزایش پیدا می کند و افزایش تنش، اقتصاد ترکیه را هم تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. اقتصاد ترکیه وابسته به صادرات و واردات است. این اقتصاد تحمل بحران را ندارد. 30 میلیارد دلار از اقتصاد ترکیه وابسته به توریسم است. با ادامه بحران و نبودن امنیت در ترکیه یقینا توریستی به ترکیه نخواهد رفت. در نتیجه پیشنهاد ایران برای میانجیگری در وهله اول به نظر می رسد که به نفع ترکیه باشد.

فکر نمی کنید که افزایش تنش بین ترکیه و سوریه به نوعی باعث برداشته شدن تمرکز قدرت های فرامنطقه یی از ایران شود؟

این تحلیلی است که برخی قدرت های منطقه روی آن مانور می دهند که هرجایی که یک بحرانی ایجاد می شود برای اینکه توجه ها را از ریشه سازنده بحران که همان قدرت های فرامنطقه یی هستند دور کنند، می گویند این بحران یک فرصت است در حالی می دانیم که در هیچ جای دنیا تحولات سیاسی در دنیا صددرصد قابل پیش بینی نیست. اگرچه این حرف درستی است که تحولات سیاسی منبعث شده کارکردی سیستماتیک است اما نقش انسان را نمی توان در این میان نادیده گرفت. با پیچیدگی های انسان خیلی راحت نمی توان تحولات سیاسی را پیش بینی کرد. شما ممکن است که بگویید این بحران می تواند یک فرصت برای ایران در مساله هسته یی باشد. بخش مستتر سوال شما مربوط به این مساله می شود در حالی که این نبوده و نیست و بحرانی که در حال حاضر بین سوریه و ترکیه شکل گرفته، حاصل بحرانی است که دامن کل منطقه را گرفته است. این بحران در نگاه کلان به نفع مردم منطقه نیست چراکه جنگ ممکن است شروعش آسان باشد اما پایانش هرگز مشخص نیست. ایران هم به این موضوع آگاهی دارد؛ آینده مبهمی که نه تنها سوریه با آن مواجه است که کل منطقه آینده مبهم و پر ابهامی دارد.

ریاست ایران بر گروه غیرمتعهدها تا چه اندازه یی می تواند بر مولفه های موجود ایران برای ایفای نقش میانجی بیفزاید؟

ریاست اجلاس نم برای ایران یک فرصت است که می توانیم از آن استفاده کنیم. اگر چه از ریاست نم نمی توانیم به طور خاص برای بحران هایی استفاده کنیم که ایران در اصول سیاست خارجی اش دنبال می کند. اما ایران می تواند پایان دادن به تنش بین سوریه و ترکیه را به عنوان یکی از کارهای گروه غیرمتعهدها دنبال کند.

ترکیه برای دستیابی به موقعیت تاریخی خود، دو رقیب بزرگ به نام ایران و عربستان را پیش روی خود دارد و به نظر می رسد برای رسیدن به این هدف بزرگ حاضر است که هزینه هم بدهد و شروع این هزینه دادن شاید جنگ با سوریه باشد. نظر شما در این مورد چیست؟

بخشی از اظهارات رهبران سیاسی درچنین بحران هایی برای پاسخگویی به احساسات تهییج شده مردم آن کشور است. این مساله منحصر به بحران اخیر نیست. وقتی بحران نظامی ای شکل می گیرد رهبران سیاسی برای اقناع افکار عمومی شان مجبور به استفاده از ادبیات حماسی هستند. اما اینکه ترکیه برای قدرت اول منطقه شدن یا نوعثمان گرایی این کار را دارد می کند این یک تحلیلی است که درون ترکیه هم بسیاری از تحلیلگران به آن اعتقاد دارند. البته اعتقاد من متفاوت است. دولت فعلی ترکیه وارث امپراتوری فروپاشیده عثمانی است. از سوی دیگر اگر شما یک نگاه تحلیل تاریخی به اتفاقات منطقه داشته باشید ملاحظه می کنید که از بسیاری جهات شباهت های تاریخی با حوادث صد سال گذشته وجود دارد. صد سال پیش هم ژئوپولتیک منطقه در حال شکل گیری بود. ترک های جوان در ترکیه که متشکل از ملی گرایان و اسلامگرایان افراطی بودند وارد درگیری با اروپایی ها شدند که این درگیری، تجزیه و فروپاشی امپراتوری عثمانی را تسریع کرد که از دل آن امپراتوری یک جمهوریتی ماند که در 1923 توسط آتاتورک تاسیس شد. یک حرکت افراطی از سوی افراطیون ملی گرا و اسلامگرای ترک، امپراتوری عثمانی را از بین برد و این مکانیزم افراطی حامیان درونی بسیاری داشت در حالی که سیاست خارجی فعلی ترکیه از آن پشتوانه های تاریخی هم برخوردار نیست. سیاست خارجی جدید ترکیه به میزان بسیار زیادی متاثر از کتاب آقای داووداوغلو وزیر خارجه ترکیه است و این مساله را می توان در این کتاب نیز مشاهد کرد که ترکیه نه تنها پارامترهای امپراتوری عثمانی را ندارد که در تحولات سیاسی خاورمیانه هم یک کشور مستقل و بازیگر نیست بلکه کشوری است که بازی اش می دهند. کشوری که بازیگر مستقل نیست نمی تواند رویای احیای امپراتوری عثمانی را با قابلیت های امروزش داشته باشد. اقتصادی که وابسته صددرصدی به صادرات و وابسته به توریسم است. ترک ها با این سیاست فعلی نمی توانند خواب احیای امپراتوری را زنده کنند. ماحصل کتاب سیاست خارجی آقای داووداوغلو این است که ترکیه باید جغرافیای سیاسی اش را به آن عقبه تاریخی خود پیوند دهد. این عقبه تاریخی تا شمال آفریقا و شبه جزیره عربستان می رود. آیا کشورهای منطقه آمادگی پذیرش ترکیه را در این لباس دارند. مسلما ندارند. ترک ها با ذهنیت تاریخی می خواهند کشورداری کنند که همین مساله خطای استراتژیک دولتمردان ترکیه است و خطای یک ساله ترکیه هم محصول همین نگاه تاریخی است. ترکیه به سوریه و شخص داوود اوغلو بحران درونی سوریه را یک فرصت تاریخی برای ترکیه قلمداد کرد. فرصتی که از نگاه آنان در سه ماه منجر به سقوط اسد خواهد شد اما 20 ماه گذشته است و نه تنها این نگاه تحقق پیدا نکرده است که تحولات درونی ترکیه مانند درگیری پ ک ک با دولت ترکیه افزایش پیدا کرده است. درگیری های یک ماه پیش حلب به مرزهای ترکیه نزدیک شده است. این مسائل نشان می دهد که فرصت هایی که در نگاه داوود اوغلو و یک بخش قوی ای در دولت ترکیه وجود داشت تبدیل به تهدید شده است. مدتی پیش معاون نخست وزیر ترکیه اعلام کرد که ترکیه در موضع سوریه تنها مانده است. ادبیات سیاسی معاون نخست وزیر ترکیه نشان دهنده شکست سیاست ترکیه در قبال سوریه است.

یعنی معتقدید که ترک ها تن به جنگ نظامی با سوریه نخواهند داد؟

اظهاراتی که از سوی رهبران ترکیه بوی سلحشوری می دهد یک بخشی از آن ناشی از اقناع افکار عمومی ترکیه است و از دیگر سو برگرفته از ذهنیت تاریخی افرادی مانند داوود اوغلو است. من درگیری نظامی را رد نمی کنم اما به نظرم جنگ نظامی بین سوریه و ترکیه در شرایط امروز با توجه به اینکه غرب هم خیلی همراه با ترکیه نیست و امریکا هم تمرکزش بیشتر بر انتخابات است، خیلی جدی به نظر نمی رسد. حتی حمایت های ناتو هم بوی نظامی شدن تنش بین دمشق و آنکارا را نمی داد.