عدم تعهد؛ از نظر تا عمل

دیپلماسی ایرانی: در ابتدای انقلاب من در نخست وزیری مشغول به کار بودم . در آن زمان به دلیل اختلافات رئیس جمهور و نخست وزیر، وزیر خارجه نداشتیم. بنابراین بنده به همراه آقایان بهزاد نبوی و محمد هاشمی به عنوان هئیت ایرانی برای شرکت در یکی از اجلاس های وزرای خارجه عدم تعهد به دهلی نو سفر کردیم.

ایران پس از انقلاب، به دلیل این که شعار " نه شرقی و نه غربی" را سرلوحه سیاست خارجی خود قرار داده بود قرابت و نزدیکی خاصی با اعضای جنبش عدم تعهد احساس می کرد. از این رو در ﺍﻛﺘﺒﺮ 1979 (ﺑﻬﺎﺭ ﺳــﺎﻝ 1358) در ﺷﺸﻤﻴﻦ ﻛﻨﻔﺮﺍﻧﺲ ﺳــﺮﺍﻥ ﻛﺸﻮﺭﻫﺎﻱ ﻏﻴﺮﻣﺘﻌﻬﺪ که ﺩﺭ ﻫﺎﻭﺍﻧﺎ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻛﻮﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰﺍﺭ ﺷــﺪ، شرکت و  رسما به عضویت این جنبش در آمد. ﺩﺭ ﺍﺟﻼﺱ ﻫﺎﻭﺍﻧﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎﺩ ﻋﺮﺍﻕ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﻲ ﺍﺟﻼﺱ ﺑﻌﺪﻱ ﺳــﺮﺍﻥ ﻏﻴﺮﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓته بود. ﺍﻣﺎ ﻛﻤﻲ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺳﺎﻝ ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ ﺭژﻳﻢ ﺑﻌﺚ ﺻــﺪﺍﻡ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺁﻏﺎﺯ ﺷــﺪ،  ﻣﻮﺿــﻮﻉ ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﻲ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﻣﻮﺭﺩ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺖ و ایران ضمن اعلام مخالفت خود با برگزاری اجلاس ﻫﻔﺘﻢ ﺳــﺮﺍﻥ ﻋﺪﻡ ﺗﻌﻬﺪ ﺩﺭ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﺧﻮﺍﺳﺘﺎﺭ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻞ ﺑﺮﮔﺰﺍﺭﻱ ﺍﺟﻼﺱ ﺷﺪ. خاطرم هست که در آن اجلاس هم این بحث مطرح بود و صدام حسین خیلی جدی به دنبال این بود که میزبانی دور بعد اجلاس را تایید کند و این با توجه به این که با ایران در حال جنگ بود می توانست موفقیت سیاسی برای این کشور محسوب شود. هیئت ایران تلاش جدی کرد و موفق شد از موافقت اجلاس برای برگزاری اجلاس بعدی در عراق جلوگیری کند.

در حاشیه این اجلاس ملاقاتی بین محمدبن یحیی، وزیر خارجه وقت الجزایر  با بهزاد نبوی صورت گرفت. محمدبن یحیی همان وزیر خارجه ای است چندی بعد از سوی شاذلی بن جدید، رئیس جمهور وقت الجزایر برای میانجی گری بین ایران و عراق و خاتمه جنگ، پیشنهاد صلحی را به تهران و بغداد آورد. با این حال، زمانی که وی عازم کشورش بود، هواپیمای او در  اردیبهشت سال 1361 در نقطه مرزی مشترک میان ایران و عراق و ترکیه، هدف موشک جنگی قرار گرفت و منفجر شد و همه سرنشینان آن جان باختند که حامد الجبوری، از اعضای برجسته حزب بعث عراق و از نزدیکان صدام حسین چندی پیش تایید کرد که این اقدام به دستور صدام صورت گرفته بود.

 به هر حال در این ملاقات محمدبن یحیی، وزیر خارجه الجزایر به بهزاد نبوی توصیه می کرد که سیاست «نه شرقی، نه غربی» ایران سیاست درستی نیست و تاکید می کرد که شما در یک زمان نمی توانید با هر دو  ابرقدرت بجنگید. مثالی که دقیقا خاطرم هست زد این بود که یک بوکسور در رینگ فقط باید با یک نفر مبارزه کند نه چند نفر؛ اگر با چند نفر بجنگد مغلوبه می شود. در اوایل انقلاب، ایران هر دو ابرقدرت آن زمان یعنی آمریکا و شوروی را نفی می کرد و به طور جدی به عدم تعهد و وابستگی به این قدرت ها اعتقاد داشت. ولی او می گفت این که همانطور که با آمریکا برخورد می کنید با شوروی برخورد می کنید درست نیست. بهزاد نبوی هم در پاسخ گفت که انقلاب ما مستقل از هر دو ابرقدرت است و با ابرقدرت های مسلط آمریکا و شوروی سر سازش ندارد و به معنی دقیق کلمه سیاست عدم تعهد را در پیش گرفته است.

این روزها که اجلاس عدم تعهد برگزار می شود، با توجه به فروپاشی بلوک شرق، ایده عدم تعهد تا حدی دچار مشکل شده است و دیده می شود که بسیاری از کشورهای کمونیستی سابق در این جنبش عضویت دارند.  با این حال ذکر این خاطره نشان دهنده این موضوع است که

حتی در آن زمان نیز در بین اعضاء نگاه یکسانی به شوروی و آمریکا وجود نداشت و به ایده عدم تعهد به طور جدی پایبند نبودند./16