قطعنامه ای برای نمایش اجماع جهانی؟

دیپلماسی ایرانی: پس از ماه ها جنگ و خشونت در کشور سوریه و عدم موفقیت شورای امنیت در تصویب قطعنامه، این بار مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه ای را علیه درگیری ها و خشونت ها در این کشور با رای مثبت 133 کشور تصویب کرد. این قطعنامه که برای کشورها الزام آور نیست می تواند مقدمه ای برای تصمیم گیری های دیگر را فراهم آورد. با گذشت بیش از یک سال از آغاز ناآرامی ها در سوریه قطعنامه های کشورهای اروپایی در سازمان ملل به دلیل تهدید به وتو یا دست به کارت شدن رسمی چین و روسیه ره به جایی نبرده است. دیپلماسی ایرانی با دکتررضا اسلامی، استاد دانشگاه و تحلیل گر مسائل حقوق بشر، در خصوص اهمیت و مفاد این قطعنامه گفتگویی داشته است که درزیر می خوانید:

اهمیت قطعنامه ای که در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد سوریه با اکثریت آراء تصویب شده چیست و آیا الزام آور است؟

این قطعنامه در چارچوب سازمان ملل الزام آور نیست. شکی نیست که چنین قطعنامه هایی همانند قطعنامه های شورای امنیت نیست. اما از بسیاری جهات دارای اهمیت است:

1.     اثر سمبلیک و نمود بارزی از خواست کشورهای سازمان ملل است

2.     معمولا قطعنامه های مجمع عمومی صدای کشورهای متوسط در سازمان ملل است. برخلاف شورای امنیت که کشورهای خاصی عضو آن هستند، زمانی که مجمع عمومی قطعنامه ای را تصویب می کند، به دلیل آنکه آراء تمامی کشورها برابر است و حق وتویی هم وجود ندارد و با رای اکثریت تصویب می شود، بنابراین نظر و دید  کشورهای متوسط دنیا در آن آشکار می شود.

3.     تعداد بالای آرای مثبتی که به این قطعنامه داده شده است. بالای 130کشور به این قطعنامه رای مثبت دادند و تعداد کشورهایی که رای منفی دادند بسیار اندک است.

4.     محتوای قطعنامه هم قابل تامل است:

الف: چراکه در آن نقض سیستماتیک و گسترش روزافزون خشونت در سوریه را محکوم کرده است

ب: به ویژه نقض حقوق بشر و آزادی های سیاسی توسط مقامات سوریه و نیروهای وابسته به سوریه محکوم شده است.

ج: استفاده ازسلاح های سنگین و بمباران توسط تانک و هلیکوپتر توسط دولت را محکوم کرده است

د: عدم رضایت از عقب نشینی نکردن نیروهای دولتی از مواضعشان طبق طرح کوفی و به طور کلی تمامی خشونت ها را در این کشور محکوم کرده است

5.     مجمع عمومی اشاره کرده است که این تلاش ها برای عدم موفقیت شورای امنیت در اجماع بوده که ناظر بر وتوهای چین و روسیه است

موارد ذکر شده نشان می دهد که این قطعنامه بسیار مهم است و راه را برای برخی اقدامات دیگر باز می کند.

آیا منظور شما از باز شدن راه برای اقدامات دیگر همان حمله نظامی است که یادآور قطعنامه اتحاد برای صلح است؟

بر اساس این قطعنامه هیچ حمله نظامی نمی تواند صورت گیرد، حتی اگر این قطعنامه را در راستای قطعنامه قدیمی مجمع عمومی که اتحاد برای صلح است، ببینیم؛ در نهایت این قطعنامه تنها می تواند در آن راستا توصیه هایی به کشورها و اعضای سازمان ملل بکند. به دلیل آنکه شورای امنیت توفیقی در زمینه حل بحران سوریه نداشته و در نتیجه می تواند به اعضا توصیه هایی ارائه دهد. در حالیکه در این قطعنامه هیچ توصیه ای نشده و تنها خشونت ها در این کشور محکوم شده است. طبیعی است که اگر شورای امنیت نتواند موفق باشد، مجمع عمومی در راستای اتحاد برای صلح قطعنامه دیگری را تصویب می کند تا از کشورها درخواست کند و از اقدامات آنها در جهت تضمین صلح و امنیت بین المللی مطمئن شود. البته این قطعنامه در این راستا تصویب نشده و در پاسخ به عدم موفقیت شورای امنیت در رسیدن به اجماع است، اما در ادامه ممکن است به اتخاذ راهکارهای دیگر هم برسند.

به باور من صحبت کردن درباره بحث حمله نظامی بسیار زود است. البته پیش از آنکه این قطعنامه به رای گذاشته شود، بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد، گفته است که خطر جنگ داخلی در سوریه وجود دارد.

 با توجه به اینکه در ابتدای بحران سوریه بیشتر دولت بشار اسد متهم به جنایت علیه بشریت بود،اما در این روزها شاهد هستیم که معارضین سوری هم متهم به جنایت جنگی شدند، رویه های سازمان ملل در چنین شرایطی چیست؟

در این قطعنامه درباره جرم علیه بشریت و جنایت جنگی صحبتی نشده است. بلکه تنها دبیرکل سازمان ملل در صحبت های خود به آن اشاره کرده و گفته است که این خشونت ها ممکن است در حد جرم علیه بشریت و جرائم جنگی باشد و برخورد با تظاهرکنندگان از ابتدا مسالمت آمیز نبوده و نتیجه همان برخوردهای خشن است که بحران سوریه امروز به این مرحله رسیده است.

اما در خود قطعنامه نیز بیشتر دولت و ارتش را محکوم کرده  و به طور کلی تمامی خشونت ها را نیز محکوم کرده است. بنابراین  اینکه شما گفتید معارضین هم متهم واقع شدند، صحیح نیست.

اگر جرائم علیه بشریت اعلام شود، رویکرد سازمان ملل چگونه خواهد بود؟

اگر جرائم جنگی باشد، شورای امنیت می تواند در آن چارچوب اقداماتی را جهت پیشگیری انجام دهد. اما این مساله در حال حاضر منتفی است، چراکه شورای امنیت اجماع ندارد. اما به فرض اگر شورای امنیت این خشونت ها را جنایت جنگی بداند، بازهم شورای امنیت است که باید در این مورد تصمیم گیری کند که چگونه با آن برخورد کند.

استفعای کوفی عنان که نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه بود را در شرایطی که در نظام بین الملل اجماعی بر سر سوریه وجود ندارد، چگونه تحلیل می کنید؟

استعفای کوفی عنان در اعتراض به این بوده است که در جامعه جهانی و مشخصا شورای امنیت اجماعی وجود ندارد. کوفی عنان در استعفانامه خود ذکرکرده است که جامعه جهانی متشتت  است و در شورای امنیت اجماع لازم وجود ندارد و ادامه ماموریت خود را غیرممکن دانسته است. از سوی دیگر طرح شش ماده ای او نیز در عمل به نتیجه نرسیده  و به ویژه عدم استفاده از سلاح های سنگین و عدم عقب نشینی مواضع ارتش که نقض طرح از سوی دولت سوریه است در آن ذکر شده است.

 به باور مساله قطعنامه مجمع عمومی هم در ارتباط با عدم توفیق شورای امنیت و هم تلاشی است که پس از استعفای کوفی عنان اقدام دیگری هم متصور باشد. بنابراین از این منظر هم قطعنامه جدید با اهمیت است و حداقل این است که راه را برای برخی کشورها در شورای امنیت باز می کند تا تحرکات جدیدی را علیه دولت سوریه آغاز کنند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14   

انتشار اولیه : یکشنبه 15 مرداد 1391/ باز انتشار : چهارشنبه 18 مرداد 1391