آنکارا به ساز غرب می رقصد

دیپلماسی ایرانی: ترکیه  پس از دوره ای که تمایل ایران به پیشبرد برنامه هسته ای خود افزایش پیدا کرد و مخالفت غربی ها منجر به صدور تحریم ها علیه ایران شد، همواره تلاش  کرده تا به عنوان یک میانجی بین المللی بین ایران و اتحادیه اروپا و آمریکا عمل و طرفین را به حل دیپلماتیک این منازعه تشویق کند. ترکیه با این رویه سعی دارد تا جایگاه خود را در خاورمیانه تقویت کرده و از بروز جنگ در همسایگی خود جلوگیری نماید، اما فراز و نشیب روابط ایران و ترکیه تحت تاثیر مسائل بین المللی بویژه تحریم موضوعی است که شاید حتی سبب کاهش واردات نفت ترکیه از ایران شده است.

ترکیه که پیشتر اعلام کرده بود تحریم های یک جانبه امریکا را اعمال نخواهد کرد، اما  پس از بروز اختلاف با ایران در رابطه با موضوع سپر دفاع موشکی ناتو ،تحولات سوریه و در برخی موارد مسائل مربوط به عراق  وفشار امریکا به این کشور،خرید نفت از ایران را به به میزان بیست درصد کاهش داد.البته متعاقبا به این دلیل که بچه خوب بابا شد از این تحریم برای مدت شش ماه از سوی آمریکا معاف شد ودر ردیف 11 بچه خوب آسیائی واروپائی  قرارگرفت.

از آنجا که صادرات نفت ایران و واردات نفت ترکیه از طریق آب های بین المللی صورت می گیرد و بیمه کشتی ها بسیار اهمیت دارد، بنابراین پس از آن که شرکت های بیمه محدودیت هایی برای کشتیهای ایرانی اعمال کردند، طبیعی بود که مشکلاتی پیش آید. شاید اگر ایران در طول سال های گذشته برنامه ریزی می کرد تا صادرات نفت خود را به برخی از کشورهای همسایه از طریق خطوط لوله انجام می داد، با مشکلاتی که امروز بر اثر تحریم نفت و محدودیت های بیمه وجود دارد، مواجه نمی شد.

برخی معتقدند کاهش واردات نفت ترکیه از ایران بیشتر به انتقال آن مربوط است که  ترکیه باید از طریق آب های بین المللی آن را دریافت کند. از این جهت است که محدودیت های بیمه ای شاید در ظاهر مهم نباشد اما در عمل و در فرایند واردات، گشایش اعتبار و مسائل حقوقی و مالی صادرات تاثیرخودرا نشان می دهد.

همچنین ایران اعلام کرده است که اگر ترکیه نتواند از طریق بانک های بین المللی مبادلات را انجام دهد، حاضر است که از این کشور لیر دریافت کند که پس از آن لیر را وارد ایران کرده و گشایش اعتبار کنند تا خرید کالا از ترکیه هم توسط لیر انجام شود. این راه حل نیز گام مثبتی است. همانطور که ایران به هند و چین نیز این پیشنهاد را داده است که از هند روپیه و از چین یوآن دریافت کند. حتی ایران اعلام کرده که طلا هم دریافت می کند تا دلار و یورو به نظام بانکی ایران وارد نشود. 

 روابط اقتصادی ایران و ترکیه پیوستگی بسیار نزدیکی دارد که از دهه های گذشته وجود داشته و تا کنون نیز ادامه دارد. به دلیل آنکه ایران برای ترکیه بازار خوبی برای تهیه مواد اولیه و کالاهای صادراتی  این کشور و مکان حضور قریب دومیلیون توریست ایرانی در هرسال محسوب می شود و از سوی دیگرترکیه نیز بازار بزرگی برای ایران است ،حجم مبادلات ایران و ترکیه پس از جنگ با عراق بسیار افزایش پیدا کرده است.

بخشهای  خصوصی  ترکیه بسیار فعال است،. تجارت خارجی ترکیه با  سایر کشورها از جمله ایران نیز از طریق بخش خصوصی صورت می گیرد و بخش خصوصی می تواند به شکل مستقل عمل کند. بنابراین اگر دولت ها با هم مشکلاتی داشته باشند، تجار تا جائیکه امکانپذیر است و دولت محدودیتی اعمال نمی کند به مسائل سیاسی توجه نمی کنند. همین بخش خصوصی ترکیه اسنت که با حمایت دولت وبرنامه ریزی منسجم گوی رقابت را از ایران در آسیای مرکزی وقفقاز ربوده و جایگاه خودرا مستحکم نموده است.

البته نباید  فراموش کرد که از ترکیه ای  سخن می گوئیم  که از آغاز دهه 50 عضوپیمان نظامی –سیاسی  ناتوست و سیاست خارجی  خودرا براساس همگرائی با ساختارهای غربی  بویژه اتحادیه اروپا  وعضویت دراین اتحادیه قرارداده است .هر چند که دردهه اخیر وپس از به قدرت رسیدن حزب اسلام گرای عدالت وتوسعه دراین رویکرد متوازنی درقبال کشورهای غیر غربی بویژه مسلمان نود یافته اما  روند کلی سیاست خارجی این کشور تغییرنیافته وحتی مدل حکومتی ترکیه دردوره جدید بیشتر مورد توجه آمریکا وغرب قرار گرفته است ونزدکی بیشتری بین آنکارا –واشنگتن پدیدار شده است.

از منظر ژئو پولیتیک ترکیه از یک سو به اروپا متصل است و همسایه بلافصل اتحادیه اروپاست، از سوی دیگر با منطقه بالکان، مدیترانه و هم دریای سیاه و خاورمیانه همسایه است. بنابراین کشور ترکیه کشوری چندوجهی است و نمی توان  انتظار داشت که ترکیه تنها وجه همسایگی خود را با ایران در نظر بگیرد. چراکه درشرایطی که دو کشورهمسایه  تنها در سازمان کنفرانس اسلامی و اکو عضو هستند،ترکیه با کشورهای مناطق مزبور درساختارهای بیشتری هم پیمان است که مهمترین آن همانگونه اشارت رفت پیمان ناتواست .مزیر برآن ترکیه در سازمان همکاری وامنیت اروپا ،شورای ،پارلمان اروپا ،سازمان همکاریهای اقتصادی دریای سیاه ،گروه کشورهای بیست (که نامی از ایران دراینجا نیست )و برخی سازمانهای دگیر هضو است و درقبال آنها از حقوق وتعهداتی برخورداراست.

آنچه که مسجل است این است که ترکیه کشورهمسایه ومسلمان ایران است و برغم  جنگ ها وتنشهای  دوران عثمانی با ایران از زمانیکه عثمانی فروپاشیده ترکیه نام گرفت با ایران مناسبات خوبی داشته است و منافعی از رابطه با ایران در جهات دوجانبه ای ،منطقه ای وبین اللمللی در زمینه های اقتصادی ،سیاسی ،فرهنگی ،نظامی وامنیتی دارد و باید آنرا تامین نماید. ودرراستای نیل به این منافع از دسترسی ایران به تکنولوژی هسته ای (البته صرفا صلح آمیز)حمایت کرده ودراین راستا به همراه برزیل تلاشهائی برای امضای بیانیه تهران مبذول داشت .(هرچند که ا ز سوی آمریکا وغرب مورد استقبال واقع نشد) ودر سال گذشته زمانیکه قطعنامه ای در مورد تحریم ایران در شورای امنیت به تصویب رسید ترکیه به این قطعنامه رای منفی داد و پس از آن تحریم های چند جانبه ای از سوی آمریکا و اروپا عینیت یافت.،نحوه برخورد ترکیه با این تحریم ها انتقاد رسانه ها و مقامات آمریکایی و اروپایی را به دنبال داشت و این بحث مطرح شد که سیاست ترکیه به ایران گرایش دارد و این کشور در بحث تحریم ها غرب راهمراهی نمی کند. البته که این رویکرد ترکیه را نمی توان به عنوان رواروئی با غرب تلقی نمود .بدهی است که غربیها هم ترکیه را از اینکه چنین مواضعی اتخاذ کند درک می کنند.

 ودر نهایت موضع ترکیه بر این  قرار گرفت که  با تحریم های سازمان ملل همراهی کند اما خود را ملزم به اجرای تحریم های آمریکایی و اروپایی نداند. ترکیه به طور آشکار دلیل این سیاست خود را اعلام داشت به این عبارت که تجارت گسترده ای با ایران دارد ،به انرژی ایران نیازمنداست و منافع خود را در رابطه با ایران دنبال می کند و اعتقاد دارد که نباید ایران را تحت فشار تحریم گذاشت و کار را باید از طریق گفتگو و مذاکره دنبال کرد.

پس موضع ترکیه، منافع ملی ترکیه است. بنا براین  تصمیم برای خرید کمتر نفت از ایران یا مسائل دیگر حتما بر اساس منافع ملی این کشورمی گیرد. حتما این مقدار نفت توسط منابع دیگری مانند عربستان  یا عراق تامین خواهد شد. خصوصا با توجه به این که بحث صادرات نفت عراق و به خصوص کردستان به ترکیه وارد فاز جدی تری شده است، احتمال این که ترکیه بتواند از منابع دیگری این نیاز خود را تامین کند وجود دارد.به هرحال ترکیه با سیاستی دوراندیشانه از تمامی منابع و امکاناتی  که نیازهای انرژتیکش را تامین کند و این کشورا به مسیر ترانزیت نفت وگاز مبدل سازد واحدود بسیار زیادی دراین راستا موفق بوده و کماکان درمسیر همین استراتژِی گام برمیدارد.امضای قرارداد انتقال گاز موسوم به آناپ که اخیرا توسط وی و رئیس جمهور آذربایجان دراسانبول بامضاء رسید دلیلی دیگر براین مدعاست.

 برپایه همین رویکرد بود که درشرایطی که مقامات ترک اعلام کرده بودند که از تحریم های یک جانبه علیه ایران حمایت نخواهند کرد اما این کشور به تبعیت از امریکا و اتحادیه اروپا که گفته شده بود از ماه ژوئن خرید نفت را از ایران کاهش می دهند یا آن را به کلی قطع می کنند، اقدام به کاهش بیست درصدی خرید نفت از ایران کرد.

البته برغم تاثیر غرب برترکیه و وجود اختلافات بین دوکشور در مواردی که پیشتر به آنها اشاره شد ،تحولات اخیر در منطقه به نحوی نیست که جمهوری اسلامی ایران روابط خود را با همسایه قدیمی خود که سالیان دراز روابط اقتصادی قابل توجهی با هم داشته اند قطع کند. ممکن است عکس العملی نسبت به اقدامات ترکیه نشان داده شود اما این عکس العمل به همان اندازه ای خواهد بود که ترکیه اقدامات خود را پیگیری کرده است. کاهش بیست درصدی خرید نفت ترکیه از ایران می تواند منجر به ضرر و زیان هایی برای ایران شود. بنابراین ایران برای جبران این مافات و حتی مقابله به مثل حتما ابزارهایی در اختیار دارد. ایران می تواند به طور مثال واردات خود از ترکیه را کاهش دهد. طبیعی است که وقتی ترکیه از ایران نفت نمی خرد، منابع اقتصادی که به ایران در بانک های خود برای گشایش اعتبار تخصیص می داده، کم خواهد شد و متقابلا ایران نیز در گشایش اعتبار برای خرید محصول از ترکیه سخت گیرانه تر عمل می کند. به همین سبب به نظر می رسد این اقدام در معاملات بین دو طرف جبران خواهد شد . آنچه مسلم است در رابطه تحریم کنش وواکنشهای دوکشور موجب زیان هردوکشور است .اما اگر ترکیه مابازای زیانش را از غرب به صور مختلف دریافت نکند بدیهی است نسبت به درخواستهای آنها آنگونه که باید اهتمام نخواهدورزید.

به موازات تحریم خرید نفت ازایران ،اعمال تحریم های بانکی نیز مشکلات زیادی را برای گشایش اعتبار برای سیستم بانکی ایجاد کرده است. ایران با کشوری مانند هند که سطح مناسبات در حد گسترده ای قرار دارد، توافق کرد که راهی برای فرار از این وضعیت پیدا کنند. یکی از راه حل هایی که مورد نظر قرار گرفت مبادله پایاپای و یا حتی مبادله با طلا بود. از اول ژوئن که تحریم های جدیدی اضافه شده  ودرنظر است در نشست قریب الوقوع اتحادیه اروپا دربروکسل نیز این تحریمها افزایش یابد،ایران باید  با شرکای اقتصادی خود راه حل هایی برای فرار از این تحریم ها پیدا کند.هرچند که عاقلانه ترین راه پی گیری آن نوع دیپلماسی فعال است که منجر به کاهش وقطع این تحریمها باشد هرچند که درکشورماه برخی بدون آنکه راهکاری منطقی ارائه نمایند و خود طعم تلخ تاثیر تحریمها را بچشند سخن از اینکه تحریم ها از الطاف خفیه الهی است یا اینکه باید از تحریم کنندگان ایران تشکر کرد می گویند!

ترکیه به رغم محدودیتهائی که بواسطه تعهداتش درقبال غرب دارد به عنوان همسایه ایران و کشوریکه که نیازمندیهائی به ایران دارد و زیانهای ناشی از تحرم ایران را چشیده  می تواند محلی برای کاهش اثرات تحریم های بین المللی وایفاگرنقشی مهم در این راستا  باشد. و همانگونه که در سطور بعدی خواهیم دیداین نقش رانیز ایفا نموده است.روی آوردن به معامله پایاپای  با ایران وفراهم نمودن ورود طلای زرد به روند معاملات  و  همچنین ایجاد منافذی برای برخی بانکها ی ایرانی  ومانند آن از این نوع تحرکات محسوب می شود.

با نگرش به رویکرد کلی ترکیه نسبت به تحریم ایران و آنچه که پیشتر به آنها پرداختیم،مسئولیتها ومحدودیتهای ترکیه از قبل تعهدات خارجی ،مناسبات دوجانبه باایران ونیازمندیهای این کشور به بازار وانرژی ایران، به روندها ،زمینه ها وتاثیر متقابل تحریمها بردوکشور تحت تاثیر اقدمات ترکیه و راههای گریز از تحریم از منافذ حقوقی و تجاری دراین نوشتاربه اختصار به مواضع ترکیه درقبال تحریم ایران و سیر تحولات آن ،شیوه معاملات اقتصادی وتجاری ترکیه با ایران تحت تاثیر تحریمها وچشم انداز آتی همکاریهای تهران – آنکارا درسایه تحریمها می پردازیم.

مواضع مقامات ،کارشناسان ومطبوعات ترکیه درقبال تحریم نفت ایران

 رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، دو سال پیش از این اعلام کرد که وی با اعمال تحریم های اقتصادی علیه ایران برای تغییر سیاست هسته ای اش موافق نیست. وی که در یک کنفرانس خبری با آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان در آنکارا، سخن می گفت:افزود:نظر ما این است که تحریم ها راه مناسبی نیست.به نظر ما بهترین راه، دیپلماسی است.    

آنگلا مرکل در این کنفرانس خبری گفت: ما خشنود خواهیم شد اگر ترکیه در ماه آوریل به همراه ایالات متحده و اتحادیه اروپا به موضوع تحریم ایران رأی (مثبت) بدهد.دراین تاریخ ترکیه از اعضای غیر دائمی شورای امنیت سلزمان ملل متحد بود.

در مقابل این نظر رجب طیب اردوغان گفت: ترکیه ۳۸۰ کلیومتر مرز با ایران دارد و ایران شریک مهمی است، به ویژه در حوزه انرژی. هنگامی که ما مناسباتمان را ارزیابی می کنیم نباید این را نادیده بگیریم.

رجب طیب اردوغان در این کنفرانس مشترک همچنین نسبت به تاثیرگذاری سه دور تحریم علیه ایران ابراز تردید کرد و در اشاره ای آشکار به اسرائیل گفت: ما مخالف سلاح های هسته ای در منطقه مان هستیم. اما آیا کشور دیگری در منطقه ما است که سلاح اتمی داشته باشد؟ سپس پاسخ داد: بله هست. و آیا برعلیه  آنها تحریم اعمال شده؟ پاسخ داد: نه

نخست وزیر ترکیه در ادامه تصریح کرد: اگر جهان به ما اعتماد دارد، ما راه میانه ای را برای ایران پیدا خواهیم کرد. من امیدوارم که اگر به تلاشمان ادامه بدهیم به نتیجه خواهیم رسید. این موضعگیری نخست وزیر ترکیه شاید جدیترین موضع این کشور دربابر تحریمهای یکجانبه ایران از سوی امریکا واروپا باشد که دردوسال اخیر نمود یافته است.

به مرور زمان مزیدبر موضع گیریهای شخص نخست وزیر ترکیه بصورت متناوب دیگر مقامهای عالیرتبه این کشور به مناسبتهاب مختلف در ترکیه یا هنگام حضور درایران و سایر کشورها من جمله ابلات متحده آمریکا نسبت به تحریم ایران مواضع دولت متبوع خودرا اعلام نموده اند.(1)

مهمت شاهین، استاد دپارتمان روابط بین الملل در دانشگاه آنکارا و تحلیلگر امور خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه(اورسام)، یکسال پیش از این به روزنامه ساندی زمان ترکیه  گفت: اگر ترکیه از اردوگاه غرب در زمینه اعمال تحریم ها علیه ایران حمایت کند، سیاست های ایران می تواند علیه ترکیه شود و آنگاه یک منطقه خطرناک دور ترکیه ایجاد خواهد شد که شامل سوریه، عراق و ارمنستان خواهد بود و باعث بی ثباتی می شود.وی افزود: ترکیه نباید از ژاپن و کشورهای اروپایی در زمینه کاهش مناسبات اقتصادی با ایران تبعیت کند زیرا آنها فاصله جغرافیایی بیشتری با ایران دارند و اگر بحرانی بروز کند، کمتر تحت تاثیر قرار می گیرند.دلیل دیگری که نشان می دهد ترکیه باید نگران روابط خود با ایران باشد، وابستگی این کشور به منابع انرژی وارداتی از ایران است.در شرایطی که ایران در مجموع 30 درصد نفت مورد نیاز ترکیه را تامین می کند، در مقابل 10 درصد نفت مورد نیاز ژاپن و چهار درصد نفت فرانسه را تامین می کند.این در حالیست که وابستگی ترکیه به نفت ایران در نیمه اول سال 2011 به دلیل ناآرامی در لیبی به 51 درصد رسید. گاز طبیعی ایران نیز برای ترکیه مهم است زیرا ایران یک سوم گاز وارداتی ترکیه را تامین می کند و بخش قابل توجهی از این گاز برای تولید برق در ترکیه مورد استفاده قرار می گیرد..

حسن سلیم اوزرتم، کارشناس مسائل اورآسیا در سازمان بین المللی تحقیقات استراتژیک آنکارا ضمن تایید نظرات شاهین به روزنامه "ساندی زمان" گفت: با توجه به این وابستگی شدید و روابط دو کشور در زمینه انرژی که به قراردادهای تجاری با ایران در دهه 1990 برمی گردد، ترکیه نمی تواند بلافاصله روابط خود را با ایران کاهش دهد.

وابستگی در زمینه انرژی بارها در موارد مختلف اهمیت خود را در سیاست نشان داده است. برای مثال در مناقشه بین روسیه و گرجستان در اوت 2008 زمانیکه مسکو در یک جنگ شش روزه به نیروهای گرجی حمله کرد، اروپا ساکت ماند زیرا یکی از مشتریان اصلی نفت و گاز روسیه است.

اوزرتم افزود: ترکیه در آینده نزدیک نمی تواند کشورهایی نظیر عربستان، قطر یا امارات را جایگزین ایران کند. برای اینکه کشورهای حاشیه خلیج فارس بتوانند به عنوان تامین کننده انرژی ترکیه جایگزین ایران شوند، حتی یک خط لوله که گاز قطر را به ترکیه برساند باید از عراق بگذرد وبرا همین هم  باید ابتدا مناقشات در خاورمیانه حل شوند.

این روزنامه ترکیه ای افزود: از سوی دیگر ایران به دلیل مواجهه با تحریم های جدید و تهدیدهای امنیتی روز افزون، به اهمیت همکاری با ترکیه پی برده است

حسن سلیم اوزرتم، کارشناس مسائل اورآسیا در سازمان بین المللی تحقیقات استراتژیک آنکارا:روسیه و چین با دور جدید تحریم های سازمان ملل علیه ایران مخالفت کردند ولی همکاری آنها با ایران بی قید و شرط به نظر نمی رسد. روسیه به عنوان یکی از غولهای انرژی جهان، ایران را در زمینه انرژی یک رقیب می داند و با تهران در زمینه اعمال نفوذ در خاورمیانه رقابت می کند. به علاوه ون جیابائو نخست وزیر چین در سفر اخیر خود به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برای گفتگو در زمینه انرژی، این پیام را رساند که پکن آماده جایگزین کردن شرکای خود در بخش انرژی است..

سردار اردوماز - استاد دپارتمان روابط بین الملل دانشگاه گازیکنت و تحلیلگر مسائل خاورمیانه در مرکز روابط بین الملل و تحلیل استراتژیک ترکیه(ترکسام)، به همین روزنامه گفت: این تحولات جدید باعث تغییر روابط ترکیه و ایران به یک رابطه متقابل شده و مانع استفاده ایران از انرژی به عنوان یک اهرم می شود. ترکیه همچنان یکی از راه های ارتباطی بین ایران و قدرت های غربی است و زمینه مذاکرات ایران با این کشورها را فراهم می کند.(2)

احمد داوود اغلو، وزیر خارجه ترکیه  قریب یکسال قبل  در یک نشست خبری گفت، ترکیه درخواست چشم پوشی از تحریم های امریکا علیه ایران را دارد، زیرا این تحریم ها بر اقتصاد ترکیه تاثیر خواهد گذاشت.

وی افزود، ترکیه اکنون برای تامین تقریبا تمام گاز مورد نیاز خود به روسیه و ایران وابسته است.

 این در حالی بودکه ترکیه  میزان قابل توجهی از خوراک بزرگ ترین شرکت پتروشیمی خود به نام تورپاس را از نفت ایران تامین می کند که چهار پالایشگاه ترکیه با ظرفیت فرآوری ۲۸.۱ میلیون تن نفت خام در سال زیر نظر این شرکت قرار دارند.

وزیر خارجه ترکیه همچنین درباره پیامدهای حمله به ایران هشدار داد.

داوود اغلو که سال گذشته  در مرکز مطالعات راهبری و بین المللی در واشنگتن، پایتخت امریکا، سخن می گفت تصریح کرد: "من به شما می گویم، حمله نظامی یک فاجعه است و نباید به عنوان یک گزینه در نظر گرفته شود.

وی در واکنش به گزارش های منتشر شده مبنی بر این که مقام های رژیم اسرائیل و امریکا گزینه حمله نظامی علیه تاسیسات هسته ای ایران را رد نکرده اند گفت آنکارا نمی خواهد شاهد نزاعی دیگر در منطقه باشد و هرگز آن را تائید نخواهد کرد.(3)

تلاش ترکیه برای خروج از دایره تحریم های ضدایرانی آمریکا

وزیر انرژی ترکیه در مصاحبه ای که دربهمن ماه سال گذشته  انجام داد گفت: مذاکرات با آمریکا برای معاف شدن این کشور از تحریم های یکجانبه واشنگتن علیه تهران، ادامه دارد.

آمریکا پیشتر11 کشور را از التزام به تحریم های نفتی ایران، مستثنی کرد ه بود. این 11 کشور شامل ژاپن و 10 کشور اروپایی بود.با این حال ترکیه که خریدار بزرگ نفت خام و گاز ایران است در میان این فهرست قرار نداشت.

وزیر انرژی ترکیه اضافه کرد نبودن نام کشورش در فهرست 11 کشور معاف شده از تحریم های آمریکا، به این معنی نیست که در آینده هم نام ترکیه به این فهرست، اضافه نخواهد شد.

آمریکا گفته است به دلیل کاهش قابل توجه واردات نفت خام 11 کشور از ایران، آنها را از تحریم های خود معاف می کند.

این خبرگزاری ترک نوشت ،با این حال بسیاری از تحلیلگران معتقدند این اقدام به معنی عقب نشینی امریکا از سیاست تحریم های شدید علیه ایران است. همچنین این موضع گیری آمریکا در پی پافشاری این 11 کشور به ادامه خرید نفت از ایران صورت گرفت.

آمریکا به شدت تلاش می کرد این کشورها ، خرید نفت خام از ایران را متوقف کنند.(4)

تانر ییلدیز  همچنین در آخرین ماه سال گذشته  بار دیگر تاکید کرد که تنها قطعنامه های مصوب سازمان ملل برای ترکیه لازم الاجراست و آنکارا دلیلی برای اجرای تحریم های تعیین شده از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران نمی بیند.وی همچنین با اشاره به اهمیت ایران برای بخش انرژی ترکیه، خاطر نشان ساخت که کشورش حدود نیمی از نیاز خود به نفت خام را از ایران تامین می کند. ییلدیز همچنین اظهار داشت که افزایش بهای نفت که عمدتا ناشی از دلایل سیاسی بوده است، نشان می دهد که اقتصاد ترکیه با کسری بودجه 70 میلیارد دلاری مواجه است. (5)

فشار آمریکا بر ترکیه برای تحریم نفتی ایران

همزمان در آخرین روزهای سال گذشته بود که هیلاری کلینتن وزیر امور خارجه آمریکا اذعان کرد که برای قطع خرید نفت از ایران با دولت ترکیه و برخی دیگر کشورهای خریدار نفت از ایران مذاکراتی صورت داده است.وی در ارتباط با موفقیت تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران گفت که با کشورهای ترکیه، چین، هندوستان و برخی دیگر کشورهای خریدار نفت ایران مذاکرات فشرده و صریحی صورت داده است.کلینتون تصریح کرد که به این کشورها گام هایی که باید در این راستا بردارند را بیان کرده است.کلینتون مدعی شد مقامات این کشورها فراتر از آنچه که نزد افکارعمومی کشورهای خود ابراز می کنند، گام های مهمی علیه ایران برداشته اند، کما اینکه تاثیر تحریم ها رفته رفته خود را نشان می دهد و نظرات رهبران ایران شروع به تغییر کرده است.وزیر امور خارجه آمریکا در ادامه با اشاره به اینکه چین بزرگترین خریدار نفت ایران است، اظهار داشت در صورتی که پکن خرید نفت از ایران را قطع کند، عربستان سعودی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس تلاش خواهند کرد تا این کاستی را جبران نمایند.

کلینتون در بخش دیگری از اظهارات خود با تاکید بر تشدید تحریم ها علیه ایران گفت که حساب های کلیه بانک های ایرانی در آمریکا بلوکه شده است.(6)

اما برخی معتقدند به رغم اختلاف هایی که ترکیه با ایران دارد و با وجود تلاش های مخرب خارجی، این کشور نمی تواند از حد مشخصی از ایران فاصله بگیرد. خبرهایی هم که درباره هشدار این دو کشور به همدیگر درباره مسائل گوناگون مطرح می شود، تنها در رسانه کارایی دارد، نه در واقعیت سیاست.روزنامه ترکیه ای تودی زمان در بهمن ماه 1390 به بررسی دلایل عدم سختگیری متقابل ایرا وترکیه پرداخت ونوشت : بر پایه ترکیه باید به سیاست خود در مخالفت با تحریم های یکجانبه علیه ایران ادامه دهد؛ دلیل این امر، ملاحظات امنیتی و اقتصادی و به ویژه در بخش انرژی بیان شده است.بنا بر این گزارش، ایالات متحده که از اعمال تحریم های جدید علیه ایران در چهارچوب سازمان ملل ناامید شده، به تلاش برای اعمال تحریم بیرون از چهارچوب سازمان ملل و با کمک متحدین خود روی آورده است. اما موضع ترکیه به عنوان راه ارتباطی ایران با کشورهای اروپایی از دید آمریکا مهم است. به همین سبب، مقامات وزارت خزانه داری آمریکا، بارها به ترکیه سفر کرده اند تا ترک ها را در اعمال فشار بیشتر به اقتصاد ایران با خود هماهنگ کنند.در این باره باید گفت که تنها بخشی از این تلاش موفق بوده است، زیرا برخی از شرکت های ترک، از ترس محدودیت های آمریکا بر کسب و کار خود در ارتباط با بازار آمریکا، روابط خود با ایران را کاهش داده اند؛ اما در سوی مقابل، دولت ترکیه همچنان بر موضع رسمی خود پا می فشارد تا کیفیت روابط با ایران، دست کم اگر بهتر نمی شود، بدتر نشود. این در حالی است که مهمترین چالش های دو کشور، موضوعات مربوط به سوریه و عراق است.(7)

اوایل سال جاری ایرانی چاقلایان وزیر اقتصاد ترکیه در پاسخ به این پرسش که آیا تحریم ایران برای برخورد با موضوع هسته ای این کشور شیوه درستی است یا خیر، خاطر نشان کرد: هزینه اقتصادی تحریم های ایران را نه جمهوری اسلامی بلکه ترکیه تحمل می کند و دیگر کشورها هم هزینه های این تحریمها را می پردازند..

وی گفت: در نتیجه محدود شدن صادرات نفت ایران، قیمت نفت افزایش یافته واین مسئله به یک ناامنی درتهیه انرژی برای جهانیان تبدیل شده است. ترکیه 54 میلیارد دلار به خاطر انرژی در سال گذشته هزینه کرده که این رقم نسبت به سال 2010 ، 40 درصد افزایش را نشان می دهد.

این مقام ترک با اذعان به اینکه کشورش تحت فشار آمریکا 20 درصد نفت وارداتی از ایران را کاهش داده، اما درعین حال خاطر نشان کرد: آنکارا متعهد به اعمال تحریم های یکجانبه از سوی آمریکا نیست اما به تحریم های سازمان ملل متعهد است.

حسن سلیم اوزرتم، تحلیلگر مسائل اقتصادی در مرکز تحقیقات استراتژیک بین المللی ترکیه معتقد است، علامت سوال های جدی در خصوص اهداف غرب از اعمال تحریم ها علیه ایران در شرایطی که کشورهایی همچون ترکیه، چین و هند به خرید نفت ایران ادامه می دهند، وجود دارد.

تحلیلگران معتقدند، با توجه به اینکه در صورت توقف صادرات نفت ایران به اروپا، کشورهای حوزه یورو ناگزیر از پرداخت مبالغ بیشتری برای خرید نفت خواهند بود، برخی کشورهای اروپایی نظیر یونان که گرفتار شرایط بغرنج اقتصادی هستند، بیشترین تاثیر منفی را از تحریم های غرب علیه نفت ایران خواهند پذیرفت.

 تحلیلگران سیاسی ترک  می گویند که ترکیه باید به دلیل نگرانی های خود درباره خاورمیانه و امنیت انرژی، سیاست خود را مبنی بر مخالفت با اعمال تحریم های یکجانبه علیه ایران ادامه دهد، زیرا امنیت انرژی در صورت تشدید شدن تنش های موجود بین ایران و غرب به خطر خواهد افتاد.(8)

وابستگی ترکیه به انرژی ایران

دلیل اصلی محدود کننده توانایی ترکیه در چانه زنی با ایران، وابستگی انرژی ترکیه به ایران است؛ برای نمونه، در حالی که ایران تنها 10 درصد نفت ژاپن را تأمین می کند، این مقدار در مورد ترکیه 30 درصد است و این وابستگی در نیمه نخست سال 2011 به دلیل شرایط لیبی تا پنجاه و یک درصد نیز افزایش یافت.همچنین گاز طبیعی ایران، نقش مهمی در بازار مصرف ترکیه دارد و تقریبا یک سوم گاز وارداتی این کشور را تشکیل می دهد؛ این گاز به دلیل مصرف آن در نیروگاه های ترکیه از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و به همین دلیل است که اساتید دانشگاه های ترکیه، در گفت و گو با این روزنامه اظهار داشته اند که ترکیه در اوضاع کنونی نمی تواند از وابستگی به انرژی ایران رهایی یابد گویا، رهایی ترکیه از این وابستگی، دست کم تا زمان برقراری آرامش در منطقه زمان نیاز دارد؛ برای نمونه، تلاش قطر برای صادرات گاز به ترکیه، نیازمند چنان همراهی و ثباتی در عراق است که اجازه دهد این ایده عملیاتی شود.شاید به همین دلیل است که تانر ییلدیز، وزیر انرژی ترکیه با تأکید بر ادامه واردات نفت و گاز ایران توسط این کشور به رغم تحریم های یک جانبه می گوید: "تصمیمات آمریکا و اتحادیه اروپا، ارتباطی به ما ندارند". ییلدیز، در جریان کنفرانسی خبری اظهار داشت: ترکیه به عنوان یک کشور همسایه که مبادلات تجاری با ایران دارد، معتقد است که تحریم ها «تاثیری منفی بر بهای گاز طبیعی و نفت در جهان خواهد داشت.  این وزیرترک همچنین اظهار داشت که افزایش بهای نفت که عمدتا ناشی از دلایل سیاسی بوده است، نشان می دهد که اقتصاد ترکیه با کسری بودجه ۷۰ میلیارد دلاری مواجه است.وی افزود: «ما به خرید گاز طبیعی از ایران بر اساس قرارداد هایمان ادامه خواهیم داد و هیچ تغییری در این خصوص صورت نخواهد گرفت. در مورد نفت نیز، ترکیه به تصمیمات اتخاذ شده در قالب سازمان ملل وفادار است، اما هر تصمیمی خارج از چهارچوب تصمیمات سازمان ملل، تغییری در موضع ما نسبت به بخش انرژی ایران ایجاد نخواهد کرد. وی افزود: «پالایشگاه های نفت ترکیه، به عنوان بخش خصوصی به خرید نفت از ایران ادامه خواهند داد و شرکت دولتی بوتاس ترکیه نیز به خرید گاز طبیعی از ایران ادامه می دهد.ییلدیز، همچنین درخصوص اختلاف پیش آمده در خصوص بهای گاز بین ایران و ترکیه گفت: ترکیه در اعتراض به بهای گاز وارداتی از ایران، «به یک محکمه داوری بین المللی شکایت کرده است وزیر انرژی ترکیه در ادامه اظهار داشت که ترکیه در فاصله های زمانی معین، بهای گاز طبیعی وارداتی از کشورهای مختلف از جمله ایران، روسیه و آذربایجان را مورد بازنگری قرار می دهد.

خسارت صنعت پوشاک ترکیه در پی تحریم ایران

صادرات ترکیه به ایران در ماه ژانویه سال جاری در مقایسه با ماه دسامبر گذشته تنزلی 25 درصدی داشته که این امر خسارت های بسیاری به صنایع منسوجات و تولید پوشاک ترکیه وارد کرده است.

صادرات ترکیه به ایران که در یک دهه گذشته 12 برابر افزایش یافته و در سال گذشته به 3.5 میلیارد دلار رسیده بود، در ماه ژانویه سال جاری در مقایسه با ماه دسامبر گذشته تنزلی 25 درصدی داشته داشته است.

 بررسی ها نشان می دهد که تنزل 55 درصدی ارزش ریال در برابر دلار موجب کاهش چشمگیر تعداد گردشگران خارجی ایرانی به ترکیه شده و این امر خود در کاهش صادرات پوشاک ترکیه به ایران تاثیر داشته است.

تحریم های جدید آمریکا علیه بانک مرکزی ایران در ماه ژانویه موجب کاهش ارزش ریال شد و این امر همزمان با افزایش ارزش لیره در ترکیه موجب شد که قیمت بسیاری از اجناس تولیدی ترکیه برای صادرات به ایران حدود دو برابر افزایش یابد.

بسیاری از بازرگانان و فعالان بازارهای ترکیه که امیدوار بودند در آستانه برگزاری مراسم سال نو در ایران با افزایش تقاضا از سوی این کشور روبرو باشند، هم اکنون با خسارت مالی بسیاری روبرو شده اند.(9)

ترکیه واردات نفت ایران را کاهش می دهد

وزیر انرژی ترکیه  اواسط اولین ماه سالجاری ایرانی اعلام کرد کشورش قصد دارد واردات نفت خود از ایران را حدود ۱۰ درصد که معادل ۲۰ هزار بشکه در روز می شود کاهش دهد.

 تانر یلدییزگفت: کشورش واردات نفت از ایران را حدود ۱۰ درصد کاهش می دهد.

آمریکا فشار زیادی را به مقامات ترکیه وارد آورده است تا برای مستثنی شدن از قانون جدید تحریم های ایران واردات نفت از این کشور را کاهش دهند. وی که در جمع خبرنگاران سخن می گفت افزود  ترکیه انتظار دارد تاحدودی این رقم را با خرید نفت از لیبی جبران کند. این کشور همچنین با عربستان در حال مذاکره است.

ما در نظر داریم به منابع و مسیرهای تامین نفت مورد نیاز خود تنوع ببخشیم.

بر اساس قانون جدید تحریم های ایران کشورهایی که با ایران مراوده مالی داشته باشند از دستیابی به نظام مالی آمریکا محروم می شوند. اما کشورهایی که همکار آمریکا در تحریم ایران تشخیص داده شوند از شمول این قانون مستثنی می شوند.

بر همین اساس با توجه به اهمیت نفت ایران برای اقتصاد جهان و نبود امکان حذف کامل آن از بازار، دولت آمریکا به کاهش ۱۰ تا ۲۰ درصدی واردات نفت متحدان خود از ایران قانع شده اند.(10)

ترکیه تلاش می کند با کاهش ملموس واردات نفت خام از ایران، زمینه معافیت از تحریم های آمریکا علیه ایران را کسب کند.

 مقامات ترکیه گفته اند واردات نفت خام از ایران را 20 درصد کاهش می دهند. آنکارا قصد دارد نفت لیبی را جایگزین کاهش واردات نفت از ایران کند. لیبی پس از جنگ داخلی و سقوط حکومت معمر قذافی، به سرعت در حال افزایش میزان تولید نفت خام خود است.

 آمریکا قبل از این 11 کشور خریدار نفت خام ایران را که به میزان زیادی واردات نفت از ایران را کاهش داده بودنداز تحریم های خود معاف کرده بود. این 11 کشور شامل ژاپن و 10 کشور اروپایی بود ولی نام ترکیه در این فهرست قرار نداشت.

همچنین  آمریکا قبل از این اعلام کرده بود کشورهای تعامل کننده با بانک مرکزی ایران را مجازات خواهد کرد. اعمال محدودیت برای فعالیت معامله کنندگان با بانک مرکزی ایران در آمریکا، یکی از این مجازات هاست.

 پیش از این وزیر انرژی ترکیه گفته بود مذاکرات با آمریکا برای معاف شدن آنکارا از تحریم های یکجانبه واشنگتن علیه تهران، ادامه دارد. اینک به نظر می رسد توافقاتی بین دو کشور حاصل شده است تا با کاهش واردات نفت ، آمریکا این امتیاز را برای ترکیه قائل شود که از تحریم های ایران معافش نماید.

 ترکیه در سال ۲۰۱۰ میلادی ۷ میلیون و ۴۱۰ هزار تن نفت از ایران وارد کرده بود رقمی که برابر ۳۸ درصد از کل نفت وارداتی این کشور بوده است.(11)

دیپلمات آمریکایی: ترکیه تا 6 ماه از تحریم های آمریکا علیه ایران معاف است

 دوماه بعداز اعلام وزیر انرژی ترکیه درخصوص کاهش خرید نفت ازایران یک دیپلمات آمریکایی که نامش فاش نشد گفت که ترکیه به دلیل کاهش واردات نفت از ایران، تا 180 روز از تحریم های آمریکا معاف می شود. هالک(خلق ) بانک ترکیه قادر خواهد بود تا پرداخت های پالایشگاه "توپراس" ترکیه به بانک مرکزی ایران به دلیل خرید نفت خام را طی دوره 180 روز انجام دهد.

این  دیپلمات آمریکایی اعلام کرد که ترکیه تا 6 ماه آینده از تحریم های آمریکا علیه ایران معاف است.وی گفت که هالک (خلق ) بانک ترکیه قادر خواهد بود تا پرداخت های پالایشگاه "توپراس" ترکیه به بانک مرکزی ایران به دلیل خرید نفت خام را طی دوره 180 روز انجام دهد.

هیلاری کلینتون" وزیر خارجه آمریکا پیشتر اعلام کرده بود: آمریکا 7 اقتصاد جهان از جمله هند، کره جنوبی و ترکیه را تحریم نفت ایران معاف کرد.براساس این گزارش، در بیانیه ای که توسط وزارت خارجه آمریکا منتشر شد، کلینتون گفت که این 7 کشور عبارتند از هند، مالزی، جمهوری کره، آفریقای جنوبی، سریلانکا، ترکیه و تایوان.به گفته وزارت خارجه آمریکا این تصمیم به دنبال کاهش واردات نفت ایران توسط این کشورها صورت گرفته است.این 7 کشور به 11 کشور دیگری پیوستند که پیش از این از تحریم صنعت نفت ایران معاف شده بودند.آمریکا ماه مارس نیز ژاپن و 10 کشور اروپایی دیگر را در ازای کاهش میزان خرید، از تحریم نفت ایران معاف کرد.رویترز نوشت: این بدین معناست که به بانک های این 7 کشور یک فرصت 6 ماهه اعطا خواهد شد تا جزو تحریم مالی آمریکا که سال گذشته توسط باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا امضا شد، نشوند.باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا اواخر سال گذشته لایحه ای را امضا کرد که بر اساس آن بانک مرکزی ایران که بخش اصلی معاملات نفت ایران را انجام می دهد تحریم شود. در این لایحه تبصره ای گنجانده شده است که بعضی از کشورها می توانند از تحریم نفت ایران خارج شوند.(12)

وضعیت کنونی روابط اقتصادی دو کشور

چندی پیش، مقامات ترک با اشاره به رشد 70 درصدی تجارت میان دو کشور در سال 2011 ابراز امیدواری کرده بودند با برداشتن گام های جدید در چهارچوب کمیسیون مشترک، حجم تجارت دو کشور در سال 2015 به 30 میلیارد دلار برسد و انتظار می رود در پانزده سال آینده، حجم مبادلات تجاری ایران و ترکیه به پنجاه میلیارد دلار برسد.

بنا بر آمار موجود حجم مبادلات بازرگانی جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در سال 2011 میلادی با رشد بیش از 50 درصدی نسبت به سال 2010 به 16 میلیارد و 51 میلیون و 769 هزار دلار رسید . در سال گذشته میلادی، 12 میلیارد و 461 میلیون و 359 هزار دلار از حجم مبادلات تجاری دو کشور را، صادرات ایران به ترکیه و سه میلیارد و 590 میلیون و 410 هزار دلار را صادرات ترکیه به ایران تشکیل می داد .

در 23 ژانویه2012، اتحادیه اروپا به صورت رسمی تحریم نفتی را علیه ایران به تصویب رساند، و انعقاد قراردادهای جدید نفتی با جمهوری اسلامی ایران را متوقف ساخت..

تصمیم اتحادیه اروپا پس از آن اتخاذ شد که باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا قانون تحریم های جدید علیه ایران را به امضا رساند که به موجب آن مؤسسات مالی خارجی که اقدام به انجام مبادلات مالی با بانک مرکزی و بخش نفت ایران بنمایند، مشمول مجازات می شوند.(13)

 جردت ایلماز وزیر توسعه تجارت ترکیه که در رأس یک هیئت تجاری اواسط خرداد ماه سالجاری  وارد ایران شده و با حضور در اتاق بازرگانی ایران با محمد نهاوندیان رئیس اتاق بازرگانی ایران و بازرگانان ایرانی دیدار و گفت وگو کرد. در جلسه ای که با طرف ایرانی داشت با بیان ضرب المثل ایرانی به زبان فارسی گفت: کوه به کوه نمی رسد اما آدم به آدم می رسد و بر این اساس خواستار استفاده از ظرفیت کامل تجاری بین دو کشور ایران و ترکیه شد.وزیر توسعه ترکیه افزود: دو کشور ایران و ترکیه دارای جمعیتی حدود 150 میلیون نفر و با تولید ناخالص ملی 1.3 تریلیون دلار هستند که بر این اساس قدرت خرید ایران و ترکیه به 2 تریلیون دلار می رسد و این ظرفیت ها نشان می دهد حجم تجارت کنونی بین ایران و ترکیه که حدود 16 میلیارد دلار برآورد شده کافی نیست و باید افزایش پیدا کند.در سال 2012 صادرات ترکیه به ایران کاهش یافته و برعکس واردات ترکیه از ایران افزایش یافته و باید در صدد ترمیم تراز تجاری ترکیه و ایران باشیم.

ایلماز با بیان اینکه ترکیه آماده همکاری با جمهوری اسلامی ایران است، گفت: ما به تحریم ها علیه ایران در سازمان ملل رای منفی دادیم و کشور دوست و برادر ترکیه از اعمال تحریم علیه جمهوری اسلامی حمایت نمی کند.

وزیر توسعه ترکیه گفت: در دیدار آقای رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه با آقای محمدرضا رحیمی معاون اول رئیس جمهور ایران، مقرر شد حجم تجارت ایران و ترکیه تا سال 2015 به 30 میلیارد دلار برسد.وی گفت: همه کوشش می کنیم از ظرفیت تجاری دو کشور به نحو احسن استفاده شود.

این مقام ترکیه با اشاره به تفاوت قیمت حامل های سوخت در ایران و ترکیه گفت: این مسئله برای شرکت های حمل و نقل مشکلاتی ایجاد کرده که امیدواریم با عادلانه تر شدن قیمت حامل های سوخت روابط تجاری دو کشور تسهیل شود.

ایلماز افزود: دروازه های گمرکی مشترک بین ایران و ترکیه باید ایجاد شده و توسعه حمل و نقل بین دو کشور انجام شود.

وی گفت: سالانه دو میلیون ایرانی وارد ترکیه می شوند و باید در معرفی توانمندی ترکیه به ایران بیشتر گام برداشته شود.

وزیر توسعه ترکیه با بیان اینکه مرز مشترک زیادی بین ایران و ترکیه وجود دارد گفت: پویایی اقتصاد بین دو کشور باعث ایجاد رفاه برای مردم ایران و ترکیه و منطقه می شود.(14)

ادامه دارد....