جنگ سرد روسی؛ جنگ گرم سوری

دیپلماسی ایرانی:‌ چنانچه در مطالب قبلی در دیپلماسی ایرانی پیش بینی کرده بودم بشار اسد نتوانست با استفاده از نیروی نظامی درگیریها و ناآرامی های سوریه را از دمشق دور نگه دارد و با تحولات چند روز اخیر رسما دمشق نیز به صحنه درگیری های 16 ماه گذشته سوریه افزوده شد. وقتی در ۱۵ مارس ۲۰۱۱ حدود چهل نفر در بخش قدیمی شهر دمشق گرد هم آمدند و شعارهای سیاسی علیه بشار اسد سر دادند بسیاری گفتند این حرکت در نطفه خفه خواهد شد ولی این گونه نشد و به مرور درگیری ها در روستاها و شهرهای شمالی سوریه و در نزدیکی مرزهای  ترکیه بالا گرفت و شهرهایی چون درعا، حما، حمص، ادلب کانون درگیری ها و خشونت ها شد. هر روز میزان خشونت ها و تعداد کشته شدگان افزایش یافت. اما برخی با اشاره به این که هنوز حلب و دمشق به عنوان کانون های اقتصادی و سیاسی سوریه از ناآرمی ها دورمانده معتقد بودند که این تحولات گزندی به حکومت بشار اسد وارد نمی کند. وقتی درگیری ها به حلب، پایتخت اقتصادی سوریه رسید دیگر انکار تحولات سوریه سخت شد.

 اما یکی دو ماه است که درگیری ها به پایتخت نزدیک شده است. این ناآرامی ها ابتدا در حاشیه پایتخت یعنی شهرک های اطراف پایتخت مثل زبدانی و دوما رخ داد. بعد از آن تنش ها به  شهرک های نزدیک دمشق و حاشیه شهر دمشق وارد شد و در دو سه هفته اخیر تمرکز این درگیری ها بیش از هر جای دیگر در شهر دمشق بوده است. خبرها حاکی از این است که شهر دمشق به شکل قابل توجهی نامن شده است. هرچند دولت سوریه تلاش می کند این درگیرها را تکذیب می کند ولی درگیری های دو سه روز اخیر انکار دولت را بی معنی کرده است. انفجار مرکز امنیت ملی دمشق که طی آن چهارتن از عالیرتبه‌ترین فرماندهان نظامی و امنیتی سوریه کشته و تعدادی نیز زخمی شدند جدی‌ترین بحران نظام سوریه از آغاز شکل گیری آن در مارس 2011 تا کنون بوده است و نشان می دهد که به تدریج کنترل امور از دست بشار اسد خارج می شود.

مخالفین اعلام کرده اند که عملیاتی هماهنگ و گسترده برای آزادی دمشق ترتیب داده اند. هرچند در نبود منابع مستقل تایید این خبر چندان کار ساده ای نیست و دولت نیز این موضوع را تکذیب می کند ولی از مجموعه اخبار و تصاویری که موجود است می توان دریافت که درگیری های دمشق بسیار گسترده و سنگین است. فارغ از این که حجم این درگیری ها چقدر است همین که درگیری ها به دمشق کشیده شده است به این معنی است که فرصتی استثنایی  برای مخالفین ایجاد شده است.

در سوی دیگر تحولات سوریه و در عرصه بین المللی با نوعی جنگ سرد محدود در ارتباط با بحران سوریه مواجهیم. به این معنی که آمریکا و هم پیمانانش که نزدیک به 110 کشور هستند و کنفرانس هایی با عنوان دوستان سوریه در یکی دو هفته گذشته در پاریس، قاهره و آنکارا دا شته اند خواهان برکناری بشار اسد از قدرت هستند. در مقابل روسیه و چین و برخی دیگر از کشورها از بشار اسد حمایت می کنند. نماد این تقابل در شورای امنیت سازمان ملل دیده می شود که تاکنون روسیه و چین سه بار به وتوی قطعنامه شورای امنیت در مورد سوریه دست زده اند.

این شکاف و اختلاف در جامعه جهانی فرصتی را در اختیار دولت سوریه قرار داده که از قوانین شبیه قوانین حاکم بر جنگ سرد استفاده کند. مقامات سوریه بر این تصوربوده اند که اگر بتوانند همانند سال 1982 با سرکوب گسترده و در بازه زمانی مشخص درگیریها را پایان دهند می توانند حکومت خود را حفظ کنند و از معرکه جان سالم به در ببرند. در حالی که با مکانیزم جدید نظام جهانی چنین مسئله و اقدامی غیر ممکن است که پذیرفته و عملیاتی شود. حال اگر بپذیریم که این جنگ سرد محدود وجود دارد می بینیم که دو طرف درگیری ها در سوریه بدون توجه به تحولات بین المللی همه تلاش خود را به کار می گیرند تا بتوانند بر روی زمین دستاوردها و امکانات بیشتری داشته باشند. در واقع آنها به حمایت های سیاسی و بین المللی تکیه نمی کنند بلکه به واقعیت های در صحنه روی زمین توجه می کنند. به نظر می رسد که هر دو طرف یعنی دولت سوریه و مخالفین مسلح او به چنین ارزیابی رسیده اند که بایستی وضعیت خود را از مناطقی که تحت کنترل دارند تحکیم کنند. مخالفین بشار اسد معتقدند که 40 درصد سرزمین را در سوریه در اختیار دارند و به دنبال تحکیم و توسعه موقعیت خود در این سرزمین ها هستند. آنها همچنین تلاش می کنند که مناطق مهم تر و  سوق الجیشی را در ا ختیار بگیرند. حتی اگر آنها بتوانند پایتخت را ناامن نگه دارند و یا بخشی از پایتخت را در اختیار بگیرند و یا فرصت هایی در اختیار دولت بگیرند موقعیت مستحکم تری پیدا خواهند کرد.