غرب سیاست مهار تقاضا را پیش گرفته است

دیپلماسی ایرانی: فشار بر ایران باید ادامه یابد. این جمله ای بود که کاترین اشتون به عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و کسی که مذاکرات گروه 1+5 با ایران را هدایت می کند در نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا برای تایید نهایی تحریم نفتی ایران به زبان آورد. این جمله از طرفی نشان از ناکام بودن مذاکرات دارد و از طرف دیگر جدیت غرب را برای فشار هر چه بیشتر بر ایران نشان می دهد. به نظر می رسد اتحادیه اروپا برای مدیریت شوک قیمت نفت بر اثر اجرای این تحریم نیز پیش از این تدابیری اندیشیده است که نتیجه این برنامه در کاهش قیمت جهانی نفت قابل مشاهده است. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با دکتر مهدی فاخری، معاون بین الملل اتاق بازرگانی ایران بررسی کرده است:

وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا در نشست لوکزامبورگ بر اجرایی شدن تحریم های نفتی از اول جولای علیه ایران تاکید کرده اند. اجرای این تحریم با توجه به بحران مالی اروپا چه تاثیری بر بازار اروپایی و بازارهای جهانی خواهد داشت؟

نکته اول این است که آیا واقعا این تحریم همان طور که اتحادیه اروپا اعلام کرده اجرا می شود یا خیر؟ نکته دوم این است که آیا ایران در شرایطی هست که بتواند مانند دفعات قبل این تحریم را پشت سر گذارد یا مدیریت کند یا خیر؟ نکته سوم هم  تحولات بین المللی مانند انتخابات امریکا و سایر قضایا است که در این مسئله تاثیر گذار هستند.

به نظر می رسد علیرغم پیش بینی اولیه ای که می گفت این تحریم ها عملیاتی نخواهد شد، به سمت اجرای این تحریم ها در حرکت هستیم. البته ممکن است به دلیل بحران مالی بعضی از کشورهای اروپایی مفاد این تحریم را به صورت صد در صد به دلایل مختلف و شکل های مختلف اجرا نکنند. اما مهم این است که موضع رسمی اتحادیه اروپا در این مورد فرقی نکرده و همین مسئله باعث می شود که ما به طور جدی تری در نحوه برخورد با تبعات این مسئله فکر کنیم.

در زمینه آن چه به ما بر می گردد باید گفت به نظر می رسد شرایط اقتصادی کشور ایجاب می کند که برای حل این مطلب راه حل بلند مدت و جدی اندیشیده شود. چون از یک طرف موضوع کم شدن قیمت نفت و از طرف دیگر کم شدن صادرات نفت ایران و به تبع آن کم شدن صادرات غیر نفتی ایران، ایران را تا پایان سال مالی با مشکل ورود منابع ارزی مواجه خواهد کرد که این مسئله واردات ایران را تحت الشعاع قرار می دهد و به تبع آن ممکن است شاهد موج دیگری از افزایش قیمت باشیم. نکته سوم این است که در شرایطی که بحران های منطقه ای یکی بعد از دیگری ثبات مورد نیاز برای تصمیم گیری را تحت الشعاع قرار می دهد، این مسئله هم می تواند خواه نا خواه تاثیر گذار باشد. یعنی ما در شرایط فعلی دیگر نمی توانیم با این تحریم ها به صورت اقدامی مانند سایر اقدامات برخورد کنیم. چون در شرایط بین المللی حال حاضر از یک طرف انتخابات امریکا در پیش است که طبیعا همه کاندیدا ها خصوصا اوباما به آرایی که می تواند در این انتخابات دخیل باشد توجه دارند. علاوه بر این در یک سال گذشته شاهد تغییر هفت دولت در اروپا بودیم. پنج حکومت در خاورمیانه نیز تغییر کرده اند. این مسائل نشان می دهد که به هر حال در طی یک مدت یک ساله تا پانزده ماهه، دوازده حکومت یا به دلیل بحران مالی یا به دلیل تحولات خاورمیانه تغییر کرده اند. یعنی آن چه به تکنولوژی تغییر معروف شده به راه افتاده و متقابلا تکنولوژی مقابله با تغییر هم به راه افتاده است. تحولاتی که در سوریه و کشورهای دیگر می بینیم نشان دهنده همین تکنولوژی مقابله با تغییر است.

لذا به نظر می رسد شرایط، شرایط شکننده ای است. من فکر می کنم از تبعات سیاسی این مسئله هم که بگذریم، ‌تبعات اقتصادی و اجتماعی این مسئله در ایران قابل توجه خواهد بود و نیاز است که راه حلی جدی برای آن اندیشیده شود.

شما اشاره ای به افت قیمت نفت کردید. علت این افت قیمت چیست؟ پیش بینی می شد که اجرای تحریم های نفتی علیه ایران منجر به یک شوک قیمتی به بازار شود. آیا می توان گفت که پایین آمدن قیمت نفت برنامه ای بوده تا تبعات شوک تحریم نفتی ایران را کاهش دهد؟

حتما برنامه ریزی شده است. چرا که از یک طرف شاهد پمپاژ نفت از سوی صادرکنندگان غیر اپکی هستیم، ‌از طرف دیگر عدم احترام به سهمیه کشورهای اپک مانند عربستان را داریم و از طرف سوم هم شاهد برداشت از ذخایر نفتی هستیم. بنابراین به نظر می رسد کشورهای مصرف کننده سعی کرده اند با این سه راهکار حداقل اثر روانی حذف نفت ایران از بازار را مهار کنند. علاوه بر این برخورد با فصل گرما سبب شده که خود به خود مصرف نفت کاهش یابد. مضاف بر این که نرخ رشد اقتصادی کشورهای مصرف کننده نفت کند شده است و طبیعتا این باعث کم شدن میزان مصرف آن ها خواهد شد. بنابراین مجموعه ای از عوامل سیاسی و اقتصادی دست به دست یکدیگر داده تا مهار تقاضا اتفاق بیفتد و به دنبال آن قیمت ها کاهش یابد.

تحریم های امریکا شرکت ها و یا کشورهایی که با ایران در ارتباط هستند را مجازات می کند. تحریم های اتحادیه اروپا نیز طرف های ثالث را هدف قرار می دهد؟ در این صورت این مسئله چه تاثیری بر درآمدهای نفتی ایران خواهد داشت؟

اروپایی ها چنین مصوبه ای نداشتند. قبلا هم که طرح هلمز برتون علیه ایران و کوبا مطرح بود، اتحادیه اروپا رسما موضع گیری کرد و تصمیمات فرامرزی کشور امریکا را سخت مورد انتقاد قرار داد. اما در عمل ممکن است به چنین شرایطی نیز منجر شود. یعنی صرف نظر از بیست و هفت کشور عضو اتحادیه اروپا، ممکن است در مذاکرات غیر رسمی این کشورها با مابقی شرکای تجاری بر آن ها فشار وارد کنند که آن ها هم به نوعی ولو اعلام نشده به این تحریم ها بپیوندند یا اگر به تحریم ها نمی پیوندند از معاملات قابل توجه با صنایع تحریم شده ایران خودداری کنند. ممکن است اتحادیه اروپا در بلند مدت به این سمت برود اما فعلا چنین مصوبه ای وجود ندارد که کشورها یا شرکت هایی که با ایران وارد معامله تجاری می شوند هم مورد تحریم خود قرار دهند. حداقل از نظر حقوقی چنین مبنایی وجود ندارد.

در جمع بندی نکته ای لازم می دانید اضافه بفرمایید؟

به نظر می رسد شرایط بین المللی و منطقه ای به نحوی است که می طلبد هر دو طرف سعی کنند به یک توافق دست پیدا کنند. به این دلیل که هم همان طور که شما اشاره کردید وضع اتحادیه اروپا شکننده تر از آن است که بتواند خود را در معرض شوک های جدیدی قرار دهد و هم وضعیت اقتصادی ایران و مخصوصا ظرفیت تولیدی کشور ایجاب می کند که از ورود ضربه جدید به صنعتی که روز به روز محدود تر می شود خودداری کنیم. لذا شاید بتوان گفت که راه حل این قضیه دیگر نه می تواند صرفا اقتصادی باشد و نه می تواند صرفا سیاسی باشد. بلکه بایستی به سرنوشت هر دو طرف این قضیه فکر کرد و راه حل جامعی را در نظر گرفت.

ممکن است برخی مواقع برخی حساسیت ها پررنگ شوند اما واقعیت امر این است که هر دو طرف قضیه به روند توسعه اقتصادی و اجتماعی خود فکر می کنند و امیدوارم به ثبات سیاسی و اجتماعی خود نیز فکر کنند. شاید بتوان گفت راه حل هایی که قبلا بعضا با اصرار روی مواضع ملی و بعضا با اصرار روی مواضع گروهی به بن بست رسیده است. در داخل اتحادیه اروپا نیز شاهد وحدت نظر در این مورد نیستیم و کشورهای دچار بحران مانند ایتالیا، اسپانیا، پرتغال و یونان آن قدر بحران زده هستند که موسسات اقتصادی آن ها نیاز به بازار دارند. لذا شاید این مجموعه باعث شود که یا فشار تحریم ها کمتر شود و یا سیاست مداران ما به این فکر بیفتند که باید راه حل بلند مدت و جامعی در نظر گرفت که با تغییر یک حکومت و یا تغییر یک شخصیت، مسائل چندان دچار فراز و نشیب نشود.