منویی چینی در انتظار ایران

دیپلماسی ایرانی: در حالی که ایران موضوع پذیرش یا عدم پذیرش محدویت در برنامه های هسته ای خود را بررسی می کند؛ نگرانی این کشور در خصوص احتمال اقدام نظامی یک کشور خارجی کمتر از پیامد های ناشی از تحریم های اقتصادی بر اقتصاد وابسته به نفت جمهوری اسلامی است.

باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا در روز سه شنبه دستوری را صادر کرد که به موجب آن هر شخص حقیقی یا حقوقی که تحریم های آمریکا علیه ایران و سوریه را نقض کند از دسترسی به سیستم تجاری و مالی ایالات متحده منع می شود. اکنون سئوال مطرح این است که آیا ایران با امید به تعدیل تحریم ها به مذاکرات سوم خرداد در بغداد چشم دوخته است؟

مقامات آمریکایی و اروپایی می گویند تنها پیشرفت چشمگیر در مذاکرات هسته ای بغداد می تواند آنها را مجاب کند که از اجرای کامل تحریم هایی که قرار است از اوایل تابستان علیه ایران اعمال شوند، صرفنظر کنند. این تحریم ها واردات نفت از ایران را برای کشور های اروپایی منع می کند و با توجه به تحریم بانک مرکزی جمهوری اسلامی، دریافت پول نفت از مشتریان باقی مانده را برای تهران دشوار تر خواهد کرد.

اما این نکته مشخص نیست که آیا ایران در مقابل برخی اقداماتی که به عمل می آورد می تواند تعدیل مورد نظر در تحریم ها را به دست آورد یا خیر.  برای مثال در صورتی که ایران با توقف غنی سازی 20 درصدی موافقت کند – موضعی که از سال گذشته مطرح است – بیشترین چیزی که از آن خود می کند تعلیق تحریم های نفتی اروپا و تفاهم بر سر مجازاتی جدید است. البته در این مورد نیز اطمینان کامل وجود ندارد. اما این امکان وجود دارد که ایران برای راکتور هسته ای سوخت مورد نیاز را دریافت کند.

کلیفورد کاپچان، کارشناس امور ایران در موسسه مشاوره ای اوراسیا بر این باور است که تعدیل قابل توجهی در تحریم ها از آن ایران نخواهد شد.

این در حالی است که دولت اوباما نیز تاکید دارد که رویکرد دوسویه در مورد ایران شامل ترکیب تحریم ها و دیپلماسی را همچنان دنبال خواهد کرد. برخی بر این باورند که تحریم ها یکی از مهمترین عواملی بوده که پس از وقفه ای 15 ماهه ایران را پای میز مذاکره باز گردانده است.

بیژن خواجه پور، تحلیلگر امور تجاری در وین این نکته را خاطر نشان می کند که ایران با وجود سابقه طولانی در تحمل فشار های اقتصادی، اکنون در شرایط جدیدی قرار گرفته است. در 6 ماه گذشته ریال حدود نیمی از ارزش خود را در برابر دلار از دست داد و پس از مذاکرات ماه آوریل در استانبول اندکی ارزش خود را بازیافت. همچنین بیکاری و تورم نیز دو برابر شده و سیر صعودی را طی می کند. از سوی دیگر با توجه به چشم انداز تحریم های نفتی در 11 تیر ماه، شماری از کشور های اروپایی هم اکنون نیز از ایران نفت خریداری نمی کنند و ایران ناچار شده در بین کشور های آسیایی به دنبال مشتریان جدید باشد و در عین حال مقادیر قابل توجهی نفت را در ذخایر شناور نگهداری کند.

به همین دلیل جای تعجبی نیست که سعید جلیلی عضو ارشد مذاکرات هسته ای ایران در مذاکرات استانبول از کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خواست که تحریم ها علیه جمهوری اسلامی را به تعویق بیاندازد.

پس از آن رسانه های ایران به موفقیت مذاکرات استانبول اشاره کردند تا ضمن فراهم کردن بستر مناسب برای توافق، افکار عمومی را نیز همراه کنند. اما برخی تندرو ها در ایران از این مذاکرات راضی به نظر نمی رسند. به گمان آنها مذاکرات بیشتر با هدف توافق انجام شده و کمترین بازده را برای ایران دارد.

اما حتی مثبت ترین نتیجه ها نیز با ریسک ناتوانی در بهبود بخشیدن به شرایط اقتصادی ایران مواجه است. حتی در صورتی که مذاکرات ادامه یابد، آمریکا تحریم های جدیدی را علیه ایران اعمال می کند. اوباما در نخستین روز ماه می دستور داد تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که تحریم ها علیه ایران و سوریه را نقض می کنند، از دسترسی به سیستم مالی و تجاری ایالات متحده منع شوند.

همچنین اقدامات دیگری نیز در کنگره آمریکا در انتظار مجوز های نهایی است. یکی از این اقدامات لغو ویزا و بلوکه اموال افرادی است که به فروش تجهیزات نظارتی به ایران کمک کرده اند. ممنوعیت معامله بانک های آمریکایی با هر بانک خارجی که با بانک های ایرانی رابطه داشته باشد نیز یکی دیگر از اقدام های مورد نظر کنگره است.

در این بین برخی کارشناسان غرب نیز بر اهمیت سخت تر شدن تحریم ها علیه ایران تاکید دارند. آنها می گویند که هنوز 8 تا 10 بانک ایرانی وجود دارند که از سوی آمریکا تحریم نشده اند و تحریم های سویفت به عنوان سیستم جهانی ارتباط بین بانکی نیز شامل 14 بانک از بانک های ایران نمی شود.

برخی بر این باورند که ایران به این دلیل پای میز مذاکره است که تحت تاثیر بزرگترین تهدید از زمان جنگ ایران – عراق قرار گرفته است و تنها تشدید تحریم ها و درک این واقعیت که امکان اقدام نظامی وجود دارد می تواند به ایجاد چارچوب مذاکره ای مورد نظر جامعه بین المللی کمک کند.

امادر مقابل ایران که بر صلح جویانه بودن اهداف هسته ای خود تاکید دارد همچنان فعالیت های غنی سازی را دنبال می کند. باوجود اینکه این احتمال وجود دارد که ایران با متوقف کردن سطوحی از غنی سازی موافقت کند اما سئوال اینجاست که در مقابل چه مشوقی دریافت می کند و آیا نوع و میزان این مشوق می تواند به اختلافات در بین اعضای گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه، آلمان) دامن بزند.

شماری از تحلیلگران اینگونه استدلال می کنند که رویکرد و رفتار ایران به گونه ای بوده که به اتحاد بیشتر اعضای این گروه کمک کرده و حتی روسیه را نیز همراه کرده است. اما مساله واکنش این گروه به موافقت ایران با یکی از درخواست ها مانند توقف غنی سازی 20 درصدی یا تعطیلی سایت فوردو است.

به بیان دیگر در صورتی که ایران واقعا اقدامی انجام دهد آنگاه بازی تغییر خواهد کرد. چرا که تا کنون تصور بر این بوده که ایران چندان جدی نیست. اما در صورتی که جدیت خود را نشان دهد، واکنش غرب باید چگونه باشد؟

برخی منابع آگاه از روند مذاکرات با ایران می گویند که  به ایران گزینه هایی از یک منوی چینی ارائه شده است. برای مثال در صورتی که تهران با متوقف کردن غنی سازی 20 درصدی، تعطیلی فوردو و انتقال ذخایر اورانیوم غنی شده موافقت کند در مقابل از امتیاز هایی نظیر سوخت برای راکتور ها، تعلیق تحریم های نفتی اروپا و احتمالا واردات قطعات یدکی بوینگ برای هواپیماهای مسافربری بهره مند خواهد شد. و در صورتی که تنها یک یا دو درخواست را اجرا کند در مقابل یک یا دو مشوق نیز می گیرد.

این در حالی است که دیپلمات ها مانند وندی شرمن، نماینده آمریکا در مذاکرات هسته ای با ایران از اشاره به جزئیات این گزینه ها خودداری می کنند. اما نشست های کارشناسی بین نمایندگان دو طرف تا زمانی که نشست بغداد برگزار می شود ادامه خواهد داشت و البته کمترین اطلاعات در مورد این نشست ها به صورت علنی منتشر می شود.

نویسنده: باربارا اسلاوین

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10