تشدید جنگ اطلاعاتی ایران و آذربایجان

 دیپلماسی ایرانی: شاید آن روز که فتحعلی شاه قاجار دست به امضا عهدنامه گلستان و قرارداد صلح با روسیه تزاری زد و به این ترتیب بخشی از شهرهای تحت تسلط ایران از جمله باکو از ایران جدا شدند، تصور این را نمی کرد که روزی روابط تهران – باکو به این حد از تنش برسد. سیر اخبار منفی در روابط ایران و جمهوری آذربایجان در ماههای گذشته صعودی بوده است. اختلافات دو کشور بر سر تعیین حدود مرز آبی در دریای خزر و بهره برداری از منابع کف دریا، موضوعی است که در سالهای گذشته پابرجا بوده است. اما بازداشت مخالفان منع حجاب در بهمن 89، افشاگری ویکی لیکس درباره استفاده اسرائیل از خاک جمهوری آذربایجان برای جاسوسی علیه ایران در فروردین 90، افشای استقرار رادارهای جاسوسی آمرکیا در خاک آذربایجان برای نظارت بر ایران در مرداد 90، احضار محمدباقر بهرامی سفیر ایران در آذربایجان به دلیل اظهارت منسوب به سرلشکر فیروزآبادی در مرداد 90، قتل یک سرباز ایرانی توسط مرزبانان جمهوری آذربایجان در مهر 90، اعلام آمادگی جمهوری آذربایجان برای میزبانی از منافقین در آبان 90، اخراج مدیر نمایندگی  صداوسیمای جمهوری اسلامی در باکو در آذر 90 بخشی از اخبار بد در روابط ایران و آذربایجان در یک سال گذشته بوده اند. اخیرا نیز برخی از نمایندگان پارلمان جمهوری آذربایجان از حزب حاکم، با انتقاد از سیاست های ایران، خواهان تغییر نام کشورشان و اضافه کردن عنوان "شمالی" به جمهوری آذربایجان شده اند. آذربایجان "جنوبی" عنوانی است که ملی گرایان تندروی جمهوری آذربایجان به شهرهای آذری ایران اطلاق می کنند. اما همه این مسائل به کنار شاید مهم ترین عامل تنش در روابط دو کشور، فعالیت های امنیتی و اطلاعاتی اسرائیل در آذربایجان و ارتباط آن با ترورهای اخیر در ایران باشد. در این ارتباط با دکتر افشار سلیمانی، تحلیلگر مسائل بین المللی و قفقاز و سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان به گفتگو نشسته ایم که می خوانید:
 

آقای افشارسلیمانی، تنش های اخیر در روابط ایران و آذربایجان را چگونه ارزیابی می کنید؟
 

همانطور که مطلعید وزارت خارجه ایران، با صدور بیانیه‌ای از احضار سفیر جمهوری آذربایجان در ارتباط با «ترور دانشمندان هسته‌ای» ایران خبر داده و مراتب اعتراض خود را به اطلاع سفیر این کشور رسانده است. در بیانیه وزارت خارجه آمده است کهخ برخی از «تروریست‌های مرتبط با ترور دانشمندان هسته‌ای ایران در جمهوری‌ آذربایجان «تردد» داشته و این افراد از «برخی تسهیلات» برای «همکاری» با «شبکه‌های جاسوسی اسرائیل» و «سفر به اسرائیل» برخوردار هستند.

از سوی دیگر در پی احضار سفیر جمهوری آذربایجان به وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و اعلام کتبی مراتب اعتراض تهران به آنچه "اقدامات غیردوستانه" باکو اعلام شده بود، جمهوری آذربایجان اتهامات وارده مبنی بر همکاری این کشور با سرویس‌های اطلاعاتی اسرائیل علیه ایران را رد کرد. المان عبدالله‌یف، سخنگوی وزارت خارجه آذربایجان در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه یادداشت اعتراضی ایران را واکنشی به اعتراض رسمی ماه گذشته باکو به تهران خواند که در پی دستگیری دو مرد مطرح شد.
 

بنابراین به طور مشخص دلیل این احضار چه بوده است؟
 

آنطور که اعلام شده مدیرکل مشترک المنافع و قفقاز وزارت امور خارجه ایران در جریان احضار سفیر آذربایجان ضمن ارایه یادداشت اعتراض، از دولت جمهوری آذربایجان موکدا خواست که از فعالیت‌های سازمان جاسوسی موساد علیه جمهوری اسلامی ایران در خاک آن کشور جلوگیری شود. سفیر جمهوری آذربایجان در پاسخ عنوان کرد که در سفر به باکو موضوع را با مقامات کشورش مطرح و ضمن پیگیری، پاسخ را به طرف ایرانی اعلام خواهد کرد.

استناد فعالیت های موساد در جمهوری آذربایجان چیست؟
 

چند روز پیش روزنامه عبری هاآرتص، از وجود یکی از پایگاه‌های پیشرفته سرویس جاسوسی اسرائیل (موساد) در خاک جمهوری آذربایجان خبر داد و اعلام کرد که ده‌ها تن از جاسوس‌های موساد در فضایی آرام در این کشور مشغول فعالیت هستند. شیمون پرزهم‌چنین تاکید کرد: تعداد نیروهای موساد در جمهوری آذربایجان در سال گذشته افزایش یافته است. یک مقام مسوول پیشین نیزدر وزارت دفاع جمهوری آذربایجان نیز عنوان کرد: همگان می‌دانند که موساد در جمهوری آذربایجان فعالیت می‌کند. اینها بخشی از نشانه های فعالیت های موساد در جمهوری آذربایجان است.

آیا این تنها عامل اعتراض ایران بوده است؟
 

نه. در این ملاقات هم‌چنین نسبت به رفتار نامناسب جمهوری آذربایجان با نمایندگان نهادهای جمهوری اسلامی ایران در آن کشور، تبلیغات ضد ایرانی روزمره رسانه‌ای و هم‌چنین توقیف کامیون‌های باری ایرانی در مسیر آستارا ـ باکو قویا اعتراض شد و توقف فوری این قبیل اقدامات غیردوستانه مورد تاکید قرار گرف.
 

با این شرایط روابط دوجانبه ایران و آذربایجان را چگونه ارزیابی می کنید؟
 

به هر حال مقامهای رسمی دو کشور ادعاهای مشایه را تکذیب می کنند. اخیرا تهران هم ادعای باکو را مبنی بر طرح ریزی برای انجام ترور در باکو را تکذیب نمود. به نظر می رسد میان دو کشور جنگ اطلاعاتی و روانی در شرف تشدید است. باید اضافه نمود که که اصولا در صورت صحت اینگونه ادعاها دولتها نسبت به تکذیب آن مبادرت می نمایند.

نظر مقامات آذربایجان نسبت به فعالیت های امنیتی موساد در این جمهوری چیست؟
 

مقامهای رسمی آذربایجان این موضوع را رد می کنند. مزید بر سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور مبارز قربانلی دبیر حزب حاکم آذربایجان نوین و نماینده مجلس ملی آذربایجان نیز این ادعاها را رد و بر مناسبات دوستانه با ایران تاکید نموده است.

براساس روابط اسرائیل و آذربایجان این مسئله تا چه اندازه قابل پذیرش است؟
 

با نگرش به رویکرد سیاست خارجی ایران به رژیم اسرائیل و با درنظر داشت موارد واگرائی‌های ایران و آذربایجان درعرصه سیاست‌های خارجی و داخلی از یکسو و مشکلات موجود ایران در مناسبات با غرب بویژه آمریکا و تعداد نسبتا زیادی از کشورهای مسلمان درخاورمیانه و خلیج فارس، می توان به برخی فعالیت ها علیه کشورمان توجه کرد. در این میان کشور آذربایجان که نگران ترویج و رشد اسلام سیاسی در منطقه و تاثیرات مستقیم وغیر مستقیم ایران در این فرایند است، با اسرائیلی که نگران توسعه نظامی وهسته ای ایران است به اهداف مشترکی می رسند و براساس محل تلاقی این اهداف می توانند همکاریهائی را برای مهار ایران انجام دهند. به ویژه آنکه می دانند آمریکا نیز پشتیبان آنها خواهد بود. با این نگاه در پاسخ به سوال شما می توانم اینگونه بگویم که اسرائیل از همه امکانات وابزارهای خود در سطح جهان، منطقه وکشورهای هم مرز با ایران برای مقابله با نفوذ ایران استفاده خواهد کرد. اینکه آذربایجان تا چه حدودی با این کشور همکاری کند جای سوال است.

رویکرد ایران در این مورد چگونه بوده است؟
 

به نظر می رسد واکنش دو طرف درقبال اینگونه اتهامات خارج از چارچوبهای دیپلماتیک می باشد و اینگونه رفتارها موجب سردی بیشتر مناسیات فیمابین، ازدست رفتن فرصتها و گرفتن ماهی از آب گل آلود شده توسط کشورهای ثالث می گردد.

ایران برای جلوگیری از این اقدامات چه کاری می تواند بکند؟
 

مسئولین دو کشور باید از طریق مذاکرات دوستانه و شفاف نسبت به رفع ابهامات و حل مشکلات و ایجاد اعتماد اقدام نمایند و از رسانه ای شدن این گونه مسائل ببپرهیزند. جمهوری اسلامی ایران باید اعتماد سازی را سرلوحه سیاست خارجی خود در سطوح کلان و خرد قراردهد و دررابطه با آذربایجان اعتماد افکارعمومی این کشور را به سوی خود جلب نماید. علاوه بر این با دولت آذربایجان مذاکرات شفاف و سازنده انجام دهد و دو کشور دوستانه و برادارنه انتظارات از یکدیگر را مطرح نمایند، دو کشور باید نگرانیهای یکدیگررا رفع کنند، همکاریها را بر بنیان منافع مشترک قراردهند و به مرور اختلافها را مرتفع سازند.