پرونده قطور اختلافات مسکو ـ واشنگتن
اطلاعات نوشت:نشست روز سیزدهم تیرماه شورای روسیه- ناتو در شهر سوچی نشان داد که دو طرف در حوزه‌های مختلف اختلاف راهبردی دارند که پیشینه آن به ماهیت تعاملات امنیتی باز می‌گردد. نشست شورای روسیه – ناتو سیزدهم تیرماه در «سوچی» روسیه و با حضور دمیتری مدودف، رئیس‌جمهوری روسیه و «آندرس فوگ راسموسن» دبیرکل ناتو برگزار شد. در این رابطه «دمیتری راگوزین» نماینده دائم روسیه در ناتو، اعلام کرد: دستور کار این نشست در سه موضوع پیگیری شد که موضوع نخست روابط روسیه – ناتو بعد از نشست سران لیسبون بود که برای بررسی این مساله «سرگیی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه، نیز حضور داشت.
موضوع دوم، مساله مربوط به طرح ایجاد سامانه دفاع ضد موشکی در اروپا و مشارکت روسیه در آن بود. در این رابطه وزیر امور خارجه روسیه با اشاره به توافقات میان روسیه- ناتو در اجلاس لیسبون در آبان ماه۱۳۸۹مبنی بر مشارکت کامل مسکو در طرح سپر دفاع موشکی ناتو، ایجاد دو سیستم دفاع ضد موشکی را غیر قابل قبول عنوان کرد که در این صورت روسیه مجبور به تحقق طرح ایجاد سامانه دفاع هوایی-فضایی خود، توسعه نیروهای راهبردی تهاجمی این کشور بخصوص در مرزهای غربی آن و حتی خروج از پیمان کاهش تسلیحاتی با آمریکا موسوم به پیمان «استارت۲» خواهد شد. سومین موضوع مورد بررسی در نشست شورای روسیه- ناتو مساله لیبی و دخالت ناتو در این کشور بود. وزیر امور خارجه روسیه پس از دیدار با فرمانده ناتو، این سازمان نظامی را متهم کرد که قطعنامه صادر شده از سوی سازمان ملل در خصوص لیبی را به دلخواه خود تفسیر کرده است. بنابر این نتایج مذاکرات، بیشتر حاکی از وجود اختلافات میان روسیه و ناتو بود و کمتر نشانی از دستیابی به یک موافقتنامه امنیتی در آن دیده می‌شد.
شواهد حاکی از آن است که احتمال عمیق‌تر شدن این اختلافات نیز وجود دارد. در این رابطه لاوروف پس از پایان مذاکرات در گفت وگو با خبرگزاری «ریانووستی» روسیه اعلام کرد: تاکنون در زمینه چگونگی اجرای قطعنامه سازمان ملل تفاهم مشترکی وجود نداشته و روسیه خواهان اجرای مفاد این قطعنامه بدون بسط هرگونه برداشت یا تفسیر اضافی از آن است. همانگونه که به نظر می‌رسید، با پایان شورای روسیه- ناتو، دورنمای روابط مسکو و این سازمان در چارچوب‌های فعلی به سمت اختلاف گسترده حرکت کرد، به طوری که وزارت امورخارجه روسیه اعلام کرد که لاوروف برای مذاکره جدی درباره سامانه دفاع ضد موشکی ناتو به آمریکا سفر خواهد کرد.
** روسیه- ناتو؛ همکاری راهبردی
روابط روسیه- ناتو طی ۲۰ سال گذشته از فراز و نشیب‌های فراوانی برخوردار بوده و از زمان تشکیل این سازمان در سال ۱۹۴۹ (۱۳۲۸) تاکنون این روابط همواره نوسان داشته است. روسیه همیشه ناتو را تهدیدی برای خود محسوب می‌کرده است.
از زمان پیدایش ناتو در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم تا سال ۱۹۹۰(۱۳۶۹) ناتو بزرگترین تهدید برای شوروی و بلوک شرق محسوب می‌شد و در برابر آن پیمان ورشو تشکیل شد.
از سال ۱۹۹۱ (۱۳۷۰) و از زمان فروپاشی شوروی، بحث همکاری با ناتو مطرح شد که از درخواست برای عضویت و همچنین عضویت محدود در چارچوب منشور رم (که در آن راهبردهای جدید ناتو برای دهه۹۰ میلادی تعیین شد) تا سیاست‌های اعلامی ناتو به عنوان تهدید بویژه در جریان بحران کوزوو در ۱۹۹۹ (۱۳۷۸) و بحران اوستیای جنوبی در ۲۰۰۸ (۱۳۸۷) در نوسان بوده است. روسیه در سال ۲۰۰۰ (۱۳۷۹) در سند امنیت ملی و همچنین سند دکترین نظامی خود، ناتو را به عنوان تهدید نظامی مطرح کرد و در سند دکترین نظامی سال ۲۰۰۶ (۱۳۸۵) نیز به چنین موضوعی پرداخت. روس‌ها در سند تدبیر سیاست خارجی خود که در ژوئیه ۲۰۰۸ منتشر شد، خواستار حل مسائل امنیتی آتلانتیک و اوراسیا (از ونکوور کانادا تا ولادی وستوک، نزدیک مرزهای روسیه، ژاپن و چین) شدند. در این رابطه، روس‌ها نه فقط ناتو را تهدید نظامی عنوان کردند، بلکه برای حل مسائل امنیتی، در صدد ایجاد یک جایگزین برای آن بودند. به هر حال روابط ناتو و روسیه در طول ۲۰سال اخیر همواره در نوسان بوده و حوادث و جریانات نیز طبعا بر آن تاثیر داشته است. چنانکه بحران کوزوو، روابط ناتو و روسیه را به تعلیق کشاند، اما بعد از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، روابط دو طرف در چارچوب شورای ناتو-روسیه شکل گرفت. همچنین دو طرف در چارچوب حل مساله افغانستان همکاری داشتند (کمک به عبور ترانزیت کالاهای ناتو به افغانستان)، اما بعد از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲) و سپس موج جدید انقلاب‌های رنگی در اوکراین و گرجستان در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳) این روابط تیره و ضربه‌ای اساسی به شکل‌گیری یک روابط ساختارمند میان روسیه- ناتو، در جریان بحران اوستیا (روسیه- گرجستان) زده شد. در جریان این بحران و سپس مانور ناوگان ناتو در دریای سیاه، روابط روسیه و ناتو یکبار دیگر به تعلیق در آمد و پس از آن اخراج دیپلمات‌های روسی و برگزاری مانور اخیر میان برخی اعضای ناتو و دولت گرجستان در نزدیکی اوستیای جنوبی، روابط روسیه و ناتو را به بدترین وضع در ۲۰ سال اخیر تنزل داد.
اما در جریان مذاکرات سوچی، روسیه در عمل، خواستار همکاری راهبردی با ناتو شد. در این رابطه وزیر امور خارجه روسیه، به خبرگزاری ریانووستی گفت که «ناتو شریک ما است و ما می‌خواهیم همکاری به صورت راهبردی ادامه پیدا کند، همانطور که در اجلاس لیسبون موافقت شد».
با توجه به وجود نوسان در روابط روسیه- ناتو در طی ۲۰سال گذشته و نوع نگاه مسکو به رویکردهای ناتو، سوال اینجاست که همکاری راهبردی به چه معناست و الزامات شکل‌گیری آن چگونه خواهد بود؟
در حوزه راهبردی، همکاری راهبردی به معنای ارتقای روابطی است که رویکردهای دو طرف، از اشتراک عملیاتی برخوردار باشد و از الزامات اصلی آن نیز، نزدیکی روابط سیاسی- اقتصادی است. در این چارچوب به نظر نمی‌رسد که روسیه- ناتو از چنین پایه‌هایی برای ایجاد همکاری‌های راهبردی برخوردار باشند، اما در این میان آنچه از اهمیت بالایی برخوردار است، تلاش مسکو برای ایجاد چنین رابطه‌ای و فرصت‌سازی در جهت افزایش کنترل بیشتر بر رفتارهای ناتو است. چنین راهبردی می‌تواند روس‌ها را در فضایی از تعامل استراتژیک قرار دهد و فضای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی ناتو را چند قطبی کند.
* مذاکره برای سپر دفاع موشکی
یکی ازموضوع‌‌های اساسی مورد اختلاف آمریکا و روسیه در چند سال اخیر مساله طرح تهاجمی موشکی موسوم به سپر دفاع موشکی است. این طرح در زمان جرج بوش (پسر)، تحت پوشش مقابله با تهدیدات ادعایی ایران و کره شمالی مطرح شد.
بر اساس آن قرار بود رادار پیشرفته‌ای با قدرت کنترل شعاع ۶۰۰۰ کیلومتر در کشور چک مستقر شود، تا نقش حلقه تکمیلی رادارهای آمریکایی مستقر در آلاسکا و کالیفرنیا را ایفا کند. همچنین قرار بود برای مورد اصابت قرار دادن موشک‌های شلیک شده به سمت اروپا، موشک‌های ضد موشک در خاک لهستان مستقر شود.
اوباما با شروع کار خود درسال ۲۰۰۸، برای اجرای «سیاست تغییر» و ایجاد فضای مناسب در مناسبات روسیه و آمریکا، تلاش کرد اجرای طرح سپردفاع موشکی را به حالت تعلیق درآورد.
دو سال بعد در نوامبر ۲۰۱۰، مدودف، رئیس‌جمهوری روسیه در اجلاس سران ناتو در لیسبون پرتغال، پیشنهاد همکاری روسیه را در اجرای طرح سپر دفاع موشکی در اروپا، مطرح کرد.
سپر دفاع موشکی از سال ۲۰۰۸ و پس از اعلام راهبرد جدید دفاعی دولت باراک اوباما، مبنی بر کنار گذاشتن طرح سپر دفاع موشکی در قالب قراردادهای مستقل با کشورهای اروپای شرقی و جایگزینی با طرح سپر دفاع موشکی ناتو، وارد مرحله جدیدی شد که در قالب مذاکرات روسیه- ناتو قرار گرفته است.
با وجود اینکه روس‌ها در اجلاس لیسبون با کلیات طرح موافقت کردند، اما همواره بر عملیاتی شدن یک سامانه منطقه‌ای مشترک و مشارکت کامل روسیه در آن تاکید کرده اند، در حالی که ناتو بارها اعلام کرده است که روسیه می‌تواند در این طرح به شکل دو سامانه مجزا، مشارکت داشته باشد. این در حالی است که ناتو برای رسیدن به تصمیم واحدی در این زمینه، یک سال فرصت دارد، یعنی تا نشست سران این سازمان در شیکاگو آمریکا که قرار است در ماه مه سال ۲۰۱۲ (مرداد۱۳۹۱) برگزار شود و می‌بایست کلیات طرح ایجاد سامانه دفاع ضد موشکی اروپایی را به تصویب برساند.
در چنین چارچوبی، مذاکرات در حالی در سوچی به پایان رسید که دو طرف به نتیجه مطلوبی دست نیافتند. در این رابطه لاوروف اعلام کرد که روسیه از دو بخشی شدن چنین طرحی حمایت نمی‌کند و در دیگر سو، راسموسن نیز اعلام کرد که مسائل کلیدی بسیاری در عملیاتی شدن این طرح وجود دارد که به ادامه گفت وگو و مذاکرات بیشتر نیازمند است.
بر این اساس، به نظر می‌رسد که روسیه و ناتو در چارچوب رویکردهای خود به نقطه مشترکی نرسیده‌اند و با توجه به اینکه روس‌ها بارها اعلام کرده‌اند که آمریکا و روسیه بایستی این موضوع را حل کنند، تلاش ناتو در چارچوب شورای روسیه- ناتو چندان کارساز نخواهد بود.
نظر شما :