آیا ایران به طالبان کمک می کند؟

بررسی استراتژیک- موسسه صلح آمریکا در گفتگو با یک کارشناس امور افغانستان وضع روابط ایران با طالبان را بررسی کرد.محسن میلانی در این مصاحبه به سوالاتی درباره چگونگی روابط ایران و طالبان بعد از اشغال افغانستان توسط نیروهای آمریکا و اینکه آیا اساسا” جمهوری اسلامی به طالبان کمک مالی و نظامی می کند پاسخ داده است.

امروز وضعیت روابط ایران با طالبان چگونه است؟ آیا از سال ۲۰۰۱ تاکنون تغییرات مهمی وجود داشته است؟

جمهوری اسلامی ایران هیچگونه رابطه رسمی با طالبان ندارد. طالبان نیز- علیرغم مدعیان غیردولتی از جمله حماس- هیچ اداره یا نماینده‌ای در تهران ندارد. در عین حال ایران تصدیق کرده است طالبان مقاومت قابل توجهی دارند و یک عنصر جدایی ناپذیر جامعه افغان هستند که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. وقتی گزارشات مکرر حاکی از آن است که حامد کرزی، ایالات متحده، پاکستان و عربستان صعودی درهای روابط خود را با طالبان گشوده‌اند، ایران نمی‌خواهد به حاشیه رانده شود؛ به نظر می‌رسد ایران تلاش کرده است درهای روابط سری و غیردیپلماتیک خود را باز کند. اما طالبان یکپارچه نیستند، و معلوم نیست ایران روابطش را با کدام یک از گروه‌های آنها آغاز خواهد کرد.

تغییر دیدگاه ایران درباره طالبان پس از نفوذ ایالات متحده به اقغانستان چگونه بوده است؟

دیدگاه ایران درباره طالبان پس از سال ۲۰۱۱ بطور قابل ملاحظه‌ای تغییر کرده است. ایران دولت طالبان را به رسمیت نمی‌شناخت و آن را نوعی کینه جویی ایدئولوژیکی و یک تهدید امنیتی مهم می‌دانست که توسط سازمان اطلاعات پاکستان (ISI)، و با حمایت مالی عربستان به منظور اشاعه وهابیت و تضعیف ایران، ایجاد شده است. وقتی طالبان در دهه نود میلادی دارای قدرت بودند، ایران به همراه هند و روسیه از ائتلاف شمال- که نیروی اصلی مخالف قانون طالبان بودند و سرانجام موجب برکناری آنها شدند- حمایت قابل توجهی می‌کردند. ایران همچنین به برکناری رژیم طالبان و تاسیس دولت جدید در کابل در سال ۲۰۰۱ کمک کرد.

امروزه طالبان به یک سازمان مجهز نیرومند تبدیل شده که با ایالات متحده و نیروهای ناتو در افغانستان مقابله می‌کند. امروزه تمایلات استراتژیکی ایران و افغانستان به یک سو متمرکز است؛ هر یک مستقل از دیگری و به دلایل متفاوت مخالف حضور نیروهای خارجی در افغانستان بوده و خواهان ترک سریع و بدون شرط آنها از خاک این کشور هستند.

آیا ایران به طالبان کمک مالی، نظامی یا سیاسی می‌کند؟

گزارشات عمومی متعددی مبنی بر حمایت ایران از طالبان وجود داشته است. گزارشاتی وجود دارد که حاکی از آن است عناصر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی احتمالا موشک‌های بسیاری به طالبان داده است و شرایط آموزش را برای طالبان فراهم کرده است. در فوریه ۲۰۱۱، گزارش شد نیروهای انگلیسی در افغانستان از یک کشتی حاوی ۴۸ موشک ۱۲۲-mm که ادعا می‌کرد از ایران فرستاده شده است جلوگیری کرد. جمهوری اسلامی تمام این اظهارات را تکذیب کرده است. این تکذیب‌ها، حتی اگر درست هم باشد، احتمال این موضوع را از بین نمی‌برد که دولت از عاملین غیردولتی به منظور فراهم نمودن سلاح یا آموزش برای بعضی از گروه‌های سازمان طالبان استفاده می‌کند.

از یک منظر استراتژیکی، دولت ایران طالبان را یک دشمن مفید می‌داند که در حال تضعیف تمایلات دشمن دیگرش، به نام ایالات متحده، می‌شود. پس تعجب برانگیز نیست که دولت ایران به طالبان کمک کند و یا پشت پرده از طرف عاملین غیر دولتی در ایران به طالبان کمک شود. اما در هر صورت اینگونه حمایت‌ها محدود هستند. هدف مسلم این است که طالبان آن قدر قدرتمند شوند که یک مزاحم برای آمریکا باقی بمانند، اما این قدرت آن قدر زیاد نباشد که به آنان این امکان را بدهد که دولت کرزی را بطور جدی تضعیف کنند و یا به یک قدرت غالب در سراسر افغانستان تبدیل شوند.

موقعیت ایران در یک دولت طالبانی در کابل چیست؟

مسلما دولتی که طالبان در راس آن باشند جزو تمایلات بلند مدت ایران نیست چرا که این امر موجب بروز جنگ و ناسازگاری بین ایران و افغانستان شده و باعث می‌شود پاکستان، و تا حدودی عربستان صعودی، به قدرت‌های خارجی غالب در افغانستان تبدیل شوند، که ایران شدیدا مخالف آن است. در عین حال سال‌ها است که ایران ادعا می‌کند ثبات سیاسی در افغانستان در صورتی ایجاد می‌شود که دولت، گوناگونی نژادی و فرقه‌ای کشورش را منعکس کند. بیش از هر چیز دیگر ایران تمایل دارد شاهد دولت ثابت و دوستانه‌ای در کابل باشد. به نظر می‌رسد ایران متقاعد شده است که بدون شرکت طالبان در دولت به عنوان یک عضو- نه قدرت اصلی- ثبات دست نیافتنی است.

وضعیت روابط تهران با دولت افغانی حامد کرزی چگونه است؟

روابط دو جانبه همچنان دوستانه است اما عاری از تنش نیست. کرزی همزمان با تهران و واشنگتن روابط خوبی داشته است. ایران هم چنان در بازسازی افغانستان نقش زیادی دارد و تجارت بین دو کشور تا حدی افزایش داشته است.

ایران هنوز کمک‌های خود را به هم پیمانان قدیمی خود، افغانی‌های غیرپشتویی به ویژه ائتلاف شمال و شیعیان، قطع نکرده است. تهران همچنان از اینکه کابل گروه تروریستی جندالله را آزادانه به ایران منتقل می‌کند و هم چنین از ورود بسیار مواد مخدر به ایران ابراز نارضایتی می‌کند.

اما کشمکش اصلی میان تهران و کابل درباره دیدگاه‌های مخالف آنها درباره حضور و آینده نیروهای ناتو و ایالات متحده است. تلاش ایران به منظور متقاعد کردن کرزی برای درخواست نیروهای غربی بی‌نتیجه ماند. اگر توافق جدیدی بین واشنگتن و کابل درباره ایجاد پایگاه‌های نظامی آمریکایی در افغانستان بوجود آید ممکن است کشمکش‌ها بین ایران و افغانستان افزایش یابد.

چگونه می‌توان تاثیر ایران در افغانستان را با تاثیرش در عراق مقایسه کرد؟ کدام یک از این دو کشور از نظر استراتژیکی برای ایران دارای اهمیت بیشتری است؟

از نظر استراتژیکی، اقتصادی و ایدئولوژیکی عراق نسبت به افغانستان دارای اهمیت بیشتری برای ایران است. ایران نیز از تاثیر و قدرت نفوذ بیشتری در عراق برخوردار است. یاران ایران بیشتر در عراق سازماندهی شده‌اند. تجارت بین ایران و عراق نسبت به تجارت ایران با افغانستان افزایش بیشتری داشته است. در حال حاضر عراق یکی از شرکای اصلی تجاری ایران به شمار می‌رود.

از نظر سیاسی و ایدئولوژیکی، ایران به دولت شیعه عراق نسبت به دولت سنی و پشتوی کرزی نزدیک‌تر است. با وجود اینکه روابط خوب با کرزی برای تهران اهمیت دارد، نتایج بین‌المللی عمیقی به همراه ندارد. اهمیت استراتژیکی افغانستان برای ایران از آن جهت است که نیروهای آمریکایی در آنجا مستقر هستند. موضوع عراق اساسا متفاوت است. روابط نزدیک بین تهران و بغداد- دو صادر کننده اصلی نفت- و یا پیمان سیاسی بین این دو ممکن است نوعی مبدل بازی سیاسی تلقی شود و نتایج اقتصادی مهمی برای جهان به همراه داشته باشد. هم چنین ممکن است تعادل استراتژیک قدرت را در خلیج فارس (که سرشار از نفت است) تغییر دهد.