شطرنج روسیه و ناتو بر صفحه لیبی

ناتو برای برون رفت از وضعیف فعلی تشدید عملیات هوایی یا ورود به فاز عملیات زمینی را پیش رو دارد که هر کدام از گزینه ها می تواند این سازمان را با چالش های جدیدی مواجه سازد. چرا که کشتار غیرنظامیان و به زیر سوال رفتن مشروعیت ناتو در پایتخت های اروپایی می تواند موجب دلگرمی بیشتر قذافی گردد و دولت های غربی را نیز تحت فشار افکار عمومی مردم خود قرار دهد.

از سوی دیگر انجام حملات نظامی ناتو نیز موانع و مشکلاتی پیش رو خواهد داشت. ناتو برای انجام عملیات زمینی نیاز به قطعنامه جدید سازمان ملل خواهد داشت و اعضای شورای امنیت در حال حاضر دارای وحدت نظر در این امر نیستند. هم چنین برخی تحلیل گران غربی نیز به برخی نگرانی های امریکا از این امر اشاره کرده و معتقدند آغاز عملیات زمینی ناتو در لیبی می تواند منجر به تقویت مواضع گروه های افراطی هم چون القاعده در سراسر شمال افریقا گردد.

گرچه اعضای فعال ناتو تاکنون در مورد عملیات زمینی به صراحت سخنی نگفته اند، اما اعلام آمادگی انگلیس، فرانسه و حتی ایتالیا برای اعزام مشاوران نظامی جهت کمک به مخالفین قذافی و نیز روشن شدن ارسال سلاح های مختلف از سوی فرانسه برای مخالفین در شرق لیبی همه حکایت از آن دارد که ناتو در صدد ایجاد تمهیدات لازم برای ورود احتمالی به مرحله عملیات زمینی است.

یکی دیگر از مشکلات پیش روی ناتو برای انجام عملیات نظامی گسترده در لیبی هزینه سنگین این عملیات است. به گفته راسموسن، دبیر کل ناتو، در حال حاضر هفتاد و پنج درصد از هزینه های دفاعی ناتو را امریکا می پردازد. به اعتقاد وی این نحوه پرداخت هزینه ها نا عادلانه است. اما به نظر نمی رسد متحدین اروپایی ناتو تمایلی به افزایش سهم خود در هزینه های حملات ناتو به لیبی داشته باشند.

همزمان با تحولات نظامی و دست به دست شدن مواضع بین طرفین درگیر،‌ فعالیت های دیپلماتیک نیز افزایش یافته است و به نظر می رسد بحث برکناری قذافی در قبال دادن مصونیت قضایی به وی و خانواده اش، اینک برجسته تر از گمانه زنی های سابق شده است. گرچه حملات لفظی قذافی علیه اروپا شدت گرفته و حتی تهدید به بازپس گیری جزایر مدیترانه و آندلس توسط اعراب نموده است، اما به نوشته مطبوعات انگلیس، قذافی به شرط روی کار آمدن پسرش حاضر به ترک قدرت است و چگونگی تحقق این امر از سوی غربی ها در دست مطالعه است.

از سوی دیگر خبرهای دیگری نیز حاکی از آن است که فرانسه تحرکاتی را در دادگاه بین المللی جنایات جنگی آغاز نموده تا این مسئله را بررسی کند که چگونه می تواند حکم علیه قذافی را در صورت لزوم بازپس گیرند. این اقداماتی است که فرانسوی ها به طور محرمانه در حال انجام آن هستند.

و اما مواضع روسیه در این میان قابل توجه است. این کشور نسبت به خطر انجام عملیات زمینی در لیبی هشدار داده و به نقل از سرگی لاوروف آن را عملی بسیار خطرناک خوانده که ممکن است عواقب غیرقابل پیش بینی را به همراه داشته باشد. روسیه امیدوار است بتواند در سایه تحولات لیبی و مشکلات پیش روی ناتو در آن کشور، مسئله اساسی خود یعنی «سیستم دفاع ضد موشکی» را به سرانجام مطلوب رسانده و به عنوان شریکی هم سان و هم طراز با ناتو در مسئله امنیت اروپا حضور یابد.

اما نشست یک روزه در شهر سوچی روسیه آشکارا حکایت از شکست مذاکرات طرفین دارد. در حالی که روس ها از طرح « سکوهای پرتاب مشترک» جهت سامانه پدافند موشکی با ناتو سخن می گفتند، دبیرکل ناتو بر وجود سیستم های جداگانه ای تاکید کرد که در آن هر طرف مجاز باشد خود درباره شلیک موشک ها تصمیم گیری کند. واکنش مسکو نشان دهنده آن است که آینده همکاری های دو طرف علی رغم تعاملی که با یکدیگر شروع کرده بودند، هم چنان در ابهام است تا جایی که نماینده روسیه در ناتو در این مورد هشدار می دهد که اگر روسیه در پروژه سامانه پدافند موشکی مشترک در اروپا علیه تروریسم سهیم نشود، دور تازه ای از مسابقات تسلیحاتی آغاز خواهد شد. او هم چنین یادآور می شود که امکان دارد روسیه از توافقنامه استارت دو برای خلع سلاح هسته ای که امسال میان امریکا و روسیه به امضا رسید خارج شود.

انجام این تهدید از سوی یک مقام رسمی روسیه نشان از آن دارد که طرح دفاع موشکی ناتو در اروپا و عدم مشارکت یکسان روسیه در آن طرح، برای روسیه بسیار حیاتی است و حتی به قیمت خروج از پیمان استارت دو حاضر است تا انتها بر روی اجرای این طرح و مشارکت هم طراز خود با ناتو پافشاری کند.

گرچه قرار است که نماینده روسیه در ناتو در اواسط این ماه میلادی به امریکا سفر کند تا شاید دو کشور بتوانند از طریق گفت و گو های رو در رو راهی برای برون رفت از این بن بست پیدا کنند، اما در صورت ادامه بن بست روسیه تصمیم دارد که نقشه های خود را برای پدافند موشکی اروپا به صورت مجزا و جداگانه پیگیری کند.

همه این امر نشان می دهد که روابط ناتو و روسیه بر سر سامانه دفاع موشکی اروپا به مرحله بسیار حساسی رسیده است و از سوی دیگر روس ها سعی می کنند که از وضعیت فعلی که ناتو در لیبی گرفتار آن است، حداکثر استفاده را نموده و سعی در اخذ امتیازاتی از ناتو در مسئله سیستم دفاع موشکی در اروپا دارد. با این اوصاف به نظر می رسد لیبی تبدیل به صفحه شطرنجی برای روسیه شده است که در آن امتیازات خود را در طرح سپر دفاع موشکی در اروپا بگیرد.