شانگهای، مجالی نو برای ایران - روسیه

سازمان همکاری‌های اقتصادی شانگهای، دهمین سال تاسیس را از زمانی که به عنوان یک سازمان فعالیت می‌کند، پشت سر می‌گذارد. در طی این ده سال سازمان همکاری‌های شانگهای بسیار مورد توجه تحلیلگران عرصه روابط بین الملل بوده است. این سازمان هم با توجه به نقشی که در منطقه اوراسیا ایفا می‌کند و هم با توجه به ظرفیتی که برای نقش آفرینی جهانی دارد، امروزه یکی از سازمان‌های مورد توجه در دنیا است.

حضور رئیس جمهور ما در این اجلاس از سه جهت حائز اهمیت است. مسئله اول در این خصوص مسئله همکاری ایران با سازمان همکاری‌های شانگهای و عضویت ناظری که ایران در این سازمان دارد،‌ است. به این معنی که تقویت همکاری‌های ایران با این سازمان و به شکلی تقویت این سازمان که زمانی از آن با عنوان ناتوی شرقی نام برده شد، یکی از اهداف مهم این سفر است. حوزه شانگهای و حوزه این سازمان می‌تواند یک حوزه فرهنگی، اقتصادی، تاریخی و همین طور یک حوزه امنیتی تلقی شود. علاوه بر این، تقویت این سازمان می‌تواند منجر به تقویت این حوزه در جهان شود.

بعد دوم حضور رئیس جمهور در این اجلاس دیداری است قرار است آقای احمدی نژاد با آقای مدودف، رئیس جمهور روسیه داشته باشد. من گمان می‌کنم این دیدار ‌آستانه آغاز فصل جدیدی در روابط ایران و روسیه است. نشانه‌های آغاز این فصل جدید را می‌توان در هفته‌های اخیر مشاهده کرد و می‌توان گفت که اصلا شرایط جدیدی در سیاست خارجی روسیه در حال ظهور است که بخشی از آن تقویت روابط با ایران و توجه مجدد به رابطه با ایران است که البته برای روسیه علل و عوامل مختلف داخلی و خارجی دارد. بنابراین دیدار آقای احمدی نژاد و آقای مدودف در حوزه سیاست خارجی ما حائز اهمیت است.

بعد سومی‌که باعث اهمیت این اجلاس و به تبع آن حضور رئیس جمهور در آن می‌شود، تحولات منطقه ای در خاورمیانه و شمال افریقا است. اگر چه بر خلاف عملیات در عراق و افغانستان، امریکا و ناتو تلاش کرده اند که کشورهای بیشتری را حتی از کشورهای منطقه و کشورهای عربی برای عملیات لیبی به سمت خود جلب کنند و به همکاری دعوت کنند. اما من فکر می‌کنم که هنوز هم این شکل عملیات در لیبی یکی از مصادیق یک جانبه گرایی است و این در حالی است که ماهیت سازمان همکاری شانگهای مخالفت با یک جانبه گرایی، حرکت به سمت جهان چند قطبی و ترجیح تامین امنیت جمعی با ابزارهای بومی‌نسبت به ابزارهای خارج از منطقه و غیر بومی‌است.

بنابراین مذاکرات روسای جمهور و رهبران کشورهایی مانند چین،‌ روسیه، ایران، هند، ‌پاکستان و قزاقستان و این کشورها که در روزهای جاری در جریان است در این شرایط از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

با توجه به این که ایران شش سال است عضو ناظر سازمان همکاری‌های شانگهای است و در حال حاضر توافقنامه ای در خصوص تعهدات کشورهای متقاضی عضویت در این سازمان در حال امضا است، آیا ایران برنامه ای برای عضویت رسمی ‌در این سازمان در دستور کار دارد؟

ایران عضو ناظر شورای همکاری‌های شانگهای است و یک بار هم در مذاکرات بحث عضویت دائم مطرح شده است اما به نظر می‌رسد با توجه به این که ایران در آینده نزدیک عضو تروئیکای جنبش عدم تعهد می‌شود و با توجه به جنبه‌های دیگر سیاست خارجی جمهوری اسلامی‌ایران،‌ عضویت ناظر ایران و فعالیت در سازمان همکاری‌های شانگهای بسیار حائز اهمیت است اما ضرورت عضویت اصلی در این سازمان از جمله مسائلی است که قابل بحث و بررسی است.

به نظر من سازمان همکاری‌های شانگهای ظرفیتی است که ایجاد شده و در حالی که نام اقتصادی بر آن گذاشته شده است اما بیشتر ابعاد امنیتی آن مورد توجه است. به هر حال باید در یک قالب معطوف به کارکردگرایی به ضرورت‌های همکاری بین کشورهای اصلی و ناظر این سازمان توجه کرد. زمینه‌های گسترده ای برای همکاری‌های ارتباطی و ترانزیت و همین طور همکاری‌های اقتصادی میان این کشورها وجود دارد. سوق دادن برخی رقابت‌ها به سوی همکاری بین اعضای این سازمان و تقویت همکاری‌های فرهنگی هم بین اعضای این سازمان با توجه به این که همه آن‌ها متعلق به حوزه فرهنگی شرقی هستند، قابل توجه است.

به نظر می‌رسد با توجه به گذشت ده سال از عمر این سازمان ایجاد سازمان‌های تابعه برای این سازمان و همین طور تعریف راهکارهایی برای گسترش همکاری‌های فرهنگی، اقتصادی و ارتباطی و ترانزیت میان این حوزه به عنوان یک حوزه واحد در شرایط کنونی حائز اهمیت است.

شما اشاره کردید که یکی از جنبه‌های مهم سفر آقای احمدی نژاد دیدار با سران روسیه و چین است. به نظر شما مهم ترین دستور کار این مذاکرات چیست و آیا ممکن است درباره مسئله هسته ای ایران هم بحثی صورت گیرد؟

قاعدتا بحث پرونده هسته ای ایران، بحث تحریم‌ها و نحوه برخورد روسیه با آن‌ها و بحث صدور قطعنامه جدید علیه ایران که ممکن است از جانب امریکا و اروپایی‌ها با توجه به جو روانی و تبلیغاتی که در جریان است، بحث تهدید مشترکی که نسبت به چین، روسیه و ایران از روند یک جانبه گرایی ناشی می‌شود، مسائلی است که می‌تواند مورد توجه باشد. چون چند سالی بود که این موضوع تحت الشعاع همکاری‌های گسترده اقتصادی چین با امریکا و همین طور دوره بازسازی روابط روسیه با امریکا قرار داشت اما در شرایط حاضر چین و روسیه توجه بیشتری به سیاست‌های شرقی خود خواهند کرد و بحث مشترکات میان سه کشور و هم چنین تهدیدات یک جانبه گرایی از جمله موضوعاتی است که مورد توجه روسای جمهور این کشورها قرار خواهد گرفت.