هم اندیشی اسلام و مسحیت در دیدار محمد خاتمی و پاپ بندیکت شانزدهم

سید محمد خاتمی رئیس جمهور سابق در جریان سفر به ایتالیا با پاپ بندیکت شانزدهم در واتیکان دیدار و گفتگو خواهد داشت. این سومین سفرخاتمی به واتیکان خواهد بود. نخستین سفر هنگامی بود که خاتمی در اولین سال ریاست جمهوری به ایتالیا سفر کرد و در دومین روز اقامت خود در رم، به دیدار پاپ ژان پل دوم، پاپ رهبر وقت کلیسای کاتولیک رفت.

 در آن دیدار، پاپ استقبال شایسته ای از رئیس جمهوری ایران به عمل آورد. آن دیدار بالاترین دیدار مقامات دو کشور از تاریخ پیروزی انقلاب اسلامی ایران  و نیز از زمان انتخاب پاپ ژان پل دوم بود. پاپ با خاتمی دیدار خصوصی وطولانی داشت و خاتمی نیز به فیلم مردان آنجلس را به رسم یاد بود به پاپ هدیه داد.

پاپ قبلی از جهات متعددی با سید محمد خاتمی اشتراک داشت. هر دو تعلق دینی قوی داشتند. هر دو به گفتگوهای بین الادیان به عنوان راه حلی برای تفاهم و مقابله با امواج الحاد اعتقاد داشتند. پاپ در واتیکان و خاتمی در ایران به عنوان پرچمدار و بنیانگذاران گفتگوی ادیان تلاشهای زیادی را انجام داده بودند. هر دو از جایگاهی روحانی – سیاسی برخوردار بودند. هردو به جهان معاصر نگاهی متفاوت از سایر رهبران سنتی داشتند. هر دو به ضرورت همفکری اندیشمندان و مطرح شدن دغدغه های دین باوران درجهان جدید می اندیشیدند. هر دو مقامهای رسمی بودند و به ناچار باید با ادبیاتی رسمی گفتگو می کردند.

سفر دوم خاتمی به واتیکان، اما، در زمانی انجام شد که پاپ قبلی برای همیشه به دیار باقی شتافته بود و سید محمد خاتمی برای احترام به او در مراسم رسمی تشیع و درکنار سایررهبران، روسای  جماهیر و مقامات کشورهای مختلف، حضور یافته بود. با این حال هنوز دود سفید از دودکش نمازخانه سیستین خارج نشده و پاپ جدید ازمیان کاردینالها برگزیده نشده بود.

سومین سفر خاتمی اکنون در زمانی صورت می گیرد که حدود دو سال از انتخاب پاپ جدید گذشته است. کاردینال ژوزف راتسینگر که اکنون با نام پاپ بندیکت شانزدهم ، شناخته می شود، هرچند به لحاظ دانش  الهیاتی از همتای قبلی خود برجسته تر است، اما گرایشات سیاسی، اجتماعی  متفاوتی دارد. پاپ آلمانی برخلاف سلف لهستانی خود، علاقة چندانی  یا بهتر بگوییم، اعتقادی  جدی  به تعامل با پیروان سایر ادیان ندارد. دیدگاه مثبتی نسبت به اسلام و مسلمانان ندارد و تصویر صحیحی نیز از اسلام و مسلمانان در آینه ذهن خود ترسیم نکرده است.

اظهارات ناسنجیده وی در ارتباط با اسلام، پیامبر اکرم(ص) و قرآن کریم، که موج گسترده ای از اعتراضات مسلمانان  از اندونزی تا سواحل اقیانوس اطلس را به دنبال داشت، از همین گرایشات حکایت می کند. هرچند وی بالاخره وتحت فشار عقلای قوم در واتیکان به گونه ای به اصلاح اظهارات خود اقدام ورزید، اما رسوب آن سخنان در اذهان کسانی که موضوعات مرتبط با پاپ و تحولات کلیسای کاتولیکی  را دنبال می کنند، همچنان باقی خواهد ماند.

درهر حال این دیدار که قرار بود ماه ها زودتر انجام شود- به دلایل مختلف و از جمله همین اظهارات، تا این زمان به تأخیر افتاد. درعین حال ، این دیدار زمانی صورت می گیرد که سید محمد خاتمی مسند ریاست جمهوری اسلامی ایران را ترک کرده و از مناصب دولتی کناره گرفته است. او اکنون به عنوان شخص خود، به عنوان یک متفکر برجستهء جهان اسلام، به عنوان بیانگذار مؤسسه بین المللی گفتگوی تمدنها، که نهادی غیردولتی است و بطور خلاصه فارغ از تمام محدودیتهایی که شخصیتهای رسمی دارند، با پاپ به گفتگو خواهد نشست.

طبیعی است که در این دیدار، خاتمی بدون ملاحظه و دغدغه، با صراحت و صمیمیت ذاتی خود، نگرانی های جهان اسلام از شکاف میان پیروان ادیان ، سوء استفاده از ادیان در جهت سلطه قدرتها، تصویرنادرست اسلام در اذهان غربیان، ضرورت احترام به باورها و شخصیتهای مورد قبول ادیان، راههای دستیابی به اشتراک نظر اندیشمندان را با وی در میان بگذارد.

این دیدار از آن رو حائز اهمیت خواهد بود که پاپ بدون واسطه با یک روحانی مسلمان که پشتوانهء معتبری درجهان اسلام دارد، به گفتگو خواهد نشست.

بدیهی است که پاپ نیز در این دیدار از نگرانی های خود ، افزایش خشونتها درجهان، رواج تروریسم و... سخن بگوید.درهر حال این دیدار ازجهات مختلف قابل تأمل خواهد بود و باید انتظار داشت گزارش آن برای افکار عمومی جهان اسلام و مسیحیت عرضه شود. تجربه  این دیدار از دوسوی اسلام و مسیحیت با دقت ملاحظه خواهد شد. مسلمانان درخواهند یافت آیا پاپ فعلی نظرات افراطی و تصاویر ناخوشایند خود را از مسلمانان اصلاح و تعدیل خواهد کرد؟ آیا تعامل اسلام و مسیحیت وارد عرضه جدیدی خواهد شد؟ و بالاخره آیا امکان همکاری بیشتر رهبران ومتفکران حوزهء ادیان درشرایط فعلی وجود خواهد داشت؟

مسیحیان نیز می خواهند صدای اسلام غیردولتی رابا شفافیت و وضوح بشنوند. آنان بی تردید رفتار سید محمد خاتمی را با پاپ جدید مورد دقت قرارخواهند داد . پیروان شبان کلیسا خواستار آنند که برداشت خاتمی رااز سخنان وتفکر پاپ فعلی دریابند و پاسخ های او را به پرسشهای پاپ بنگرند.

سید محمد خاتمی درجهان امروز به عنوان شخصیتی شناخته شده که صبغه فرهنگی وی برسابقهء سیاسی اش سایه افکنده، گفتگوی تمدنها را برتعارض و تقابل فرهنگها ترجیح می دهد و به دنبال راههایی است که بشریت امروز در مواجهه با چالشهای عظیم فرهنگی، سیاسی و اقتصادی رو به رو، درمقایسه با نسلهای گذشته، کارنامهء قابل قبولی برای خود به ثبت برساند. بخشی از آثار وی به زبانهای رایج در غرب، انگلیسی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، اسپانیولی و..... ترجمه شده و نمی توان گفت رهبران دینی درغرب با نوع نگاه و اندیشهء وی بیگانه اند. سخنان وی که با ادبیات خاص خود او اظهار می شود، درجهان معاصر شنوندگان و طرفداران قابل توجهی یافته است. این نکات برخلیفه پطرس رسول، پوشیده نیست.

 پاپ می تواند این فرصت را غنیمت شمرده و فارغ از شخصیت رسمی خود، از جایگاه یک روحانی مسیحی با او هم اندیشی داشته و از تجربه ء گرانسنگ وی استفاده کند.  

* مسیحیان کاتولیک پاپ را جانشین و وارث پطرس حواری می دانند. واژه ء پطرس به معنی سنگ سخت است.