پیچیدگی نگارش متن توافق از نگاه بعیدی‌نژاد
یک عضو تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان در تشریح دلایل پیچیده بودن مذاکرات هسته ای برای نگارش متن توافق جامع هسته ای به موضوعاتی از جمله حساسیت و پیچیدگی های موضوعات، زبان تخصصی مذاکره بین المللی، ضرورت روشن بودن اقدامات و تعهدات، ماهیت چندگانه تفاهم، موضوعات حقوقی بین المللی و توجه شدید افکار عمومی و رسانه ها به نگارش متن توافق هسته ای، اشاره کرد.
به گزارش ایسنا حمید بعیدی نژاد، عضو تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان در صفحه شخصی اینستاگرام خود درباره "چرایی پیچیدگی مذاکرات تدوین متن تفاهم هسته ای" نوشت:
یکی از دلایل این پیچیدگی، حساسیت و پیچیدگی های موضوعات مورد مذاکره است. موضوعات هسته ای و لغو تحریم ها به عنوان مباحثی که مورد مذاکره هستند از حساسیت بسیار زیادی برای هر یک از طرف های مذاکره برخوردارند. هر جمله، عبارت و کلمه ای که یکی از طرف های مذاکره در خصوص مباحث هسته ای و یا تحریم ها پیشنهاد می کند، برای طرف دیگر واجد حساسیت های زیادی است. پیگیری این موضوعات در عالی ترین سطح سیاسی در نظام تصمیم گیری کشورها دنبال می شود. در خصوص موضوعات اصلی مورد مذاکره یعنی غنی سازی، راکتور اراک، فردو و مباحث تحریم ها راه حل های مورد توافق به دست آمده در آخرین دور مذاکرات هسته ای، به طرفین برای تعیین هدف نهایی در هر یک از زمینه ها کمک زیاد می کند، ولی عبارت بندی در خصوص آنها با توجه به حساسیت زیاد به موضوعات، کماکان کار سختی است. تقریبا طرفین روی مسیر بسیار باریکی راه می روند که قدرت مانور آنها بسیار کم و یا حتی در مواقعی در حد صفر است.
عموما وقتی چنین شرایط سختی در مذاکرات حساس بین المللی پیش می آید، خلاقیت در عبارت پردازی حرف اول را می زند. وقتی در محتوا کار با سختی این چنینی روبروست، یافتن کلمات و عبارات مناسبی که نظر اهداف مذاکره را تامین کند، نقش بسیار مهمی در باز کردن راه تفاهم ایفا می کند. اینجا فقط موضوع دانستن زبان انگلیسی نیست. این کار موضوع بسیار ظریفی است که فقط می تواند نتیجه ممارست طولانی در کار مذاکره بین المللی باشد. زبان نوشتاری چنین تفاهماتی عملا مخصوص به خود است و به همین علت درک چنین متونی برای افراد خارج از جمع بسیار محدود تصمیم گیران عالی کشورها که دستورالعمل های مذاکراتی را تعیین می کنند و همچنین خارج از جمع تیم مذاکره کننده مشکل است. به همین خاطر است که درک مفاهیم پیچیده پشت این متن ها برای افراد خارج از مذاکره به توضیحات فنی، سیاسی و حقوقی نیاز دارد و به همین دلیل است که به افراد خارج از مذاکرات توصیه می شود که با عنایت به آنکه در پشت هر کلمه و عباراتی ده ها ساعت مذاکره و کلی مباحث فنی و حقوقی خوابیده است، برای یافتن مفاهیم دقیق هر عبارت و تفسیر متن تفاهمات، صبور باشند.
ضرورت روشن بودن اقدامات و تعهدات در چنین شرایط سخت در مذاکرات بین المللی از دیگر مواردی است که تدوین متن توافق را پیچیده می کند.
در چنین شرایطی، آنچه به کمک می آید پذیرش درجه ای از ابهام در تبیین و عبارت پردازی اصول و محتوای مذاکرات است، یعنی آنچه به آن اصل ابهام سازنده (Constructive Ambiguity) می گویند. ولی اینجا دقیقا این راه حل زبانی برای مذاکرات ما کارکرد چندان مفیدی ندارد، چرا که تلاش ما آن است که اقدامات طرفین تا آنجا که ممکن است روشن، واضح و غیرقابل تفسیر باشد. هرگونه ابهام می تواند زمینه ساز اختلاف و سوء تفسیر و سوء برداشت را در آینده باز کند.
این تفاهم دارای ماهیت بسیار پیچیده ای است و اهمیت آن با هیچ سند مذاکراتی معمولی قابل مقایسه نیست. در واقع
این تفاهم یک تفاهم صرف سیاسی در خصوص موضوعی عمومی از جنس روابط سیاسی و دیپلماتیک بین دو یا چند کشور نیست. ابعاد فنی موضوع هسته ای و پیش زمینه های شکل گیری این پرونده، چنان ابعاد پیچیده فنی و حقوقی به این موضوع داده که حصول تفاهم را فقط تصمیم سیاسی طرف های مذاکره تعیین نمی کند، بلکه تمامی مباحث فنی و حقوقی مرتبط به موضوعات، نیاز به بررسی دقیق برای یافتن راه حل های لازم دارند. بدون یافتن این راه حل های دقیق فنی امکان حل و فصل موضوع وجود ندارد.
ماهیت این سند البته در نهایت حقوقی نیست، بدین معنا که متن نهایی تفاهم برای تصویب، به مجالس قانون گذاری کشورهای طرف تفاهم ارسال نمی شود. چرا که اولا سند حاوی تعهدات سیاسی و داوطلبانه است که نافی تکالیف اجباری حقوقی براساس تکالیف و الزامات حقوق داخلی است، دوم آنکه شرایط کشورهای طرف تفاهم، پذیرش ماهیت حقوقی آن را ناممکن کرده است. آمریکا با مشکل مخالفت کنگره مواجه است، اروپا رویه ای کاملا روشن دارد که در هر صورت تفاهم در شورای وزیران اتحادیه تصمیم گرفته می شود و به هیچ وجه تفاهم برای تصویب به مجالس قانون گذاری کشورهای عضو ارسال نمی شود، روسیه و چین هم اصلا تعهدات مشخص خاصی در این تفاهم ندارند که بخواهند آن را برای تصویب پارلمانی به مجلس خود ببرند.
این تفاهم اشارات و مباحث متعددی در ارتباط با اسناد و معاهدات بین المللی و داخلی در کشورها، چه قوانین پادمان هسته ای از یک طرف و چه قوانین داخلی تحریم ها و محدودیت ها از طرف دیگر، دارد که تبیین نقش و ارتباط آنها در این تفاهم را بسیار مهم می سازد. مباحث حقوقی جزو لاینفک مباحث جاری در مذاکرات ماست. در حالی که موضوع اصلی این تفاهم بحث هسته ای و تحریم ها می باشد، اما مشکل آنجا است که نمی توان فقط از منظری فنی و تکنیکی به مباحث مورد گفت وگو نگاه کرد. بدیهی است که وقتی موضوعی در این سطح، به فرآیند تصمیم گیری کشورها وارد می شود، طبیعی است که در چنین شرایطی ابعاد حاکمیتی، سیاسی، امنیتی، بین المللی و حقوقی موضوعات نیز می باید مورد لحاظ قرار گیرند و این البته کار مذاکره را با پیچیدگی های خاص خود مواجه می کند. در حالی که موضوع فنی وقتی فارغ از این شرایط دیده شود جوابی روشن دارد، وقتی وارد این معادلات چند مجهولی شود جواب آن سخت می شود و این همان لطیفه مشهور را تداعی می کند که 2 ، 2 تا همیشه 4 نمی شود.
موضوع هسته ای ایران با توجه به آثار عینی آن در حوزه سیاست خارجی، اقتصادی، سیاست داخلی و دیگر عرصه های دیگر به شدت مورد توجه رسانه های ایرانی اعم از روزنامه ها و سایت های اطلاع رسانی بوده که طبیعی هم هست. از طرف دیگر به دلایلی که همه می دانیم موضوع هسته ای ایران یکی از حساس ترین و سیاسی ترین موضوعات حداقل یک دهه و نیم اخیر در سطح جهانی و منطقه ای بوده است. تصمیم در خصوص نحوه مواجهه با بحث هسته ای ایران در این دوره، یکی از دغدغه های اصلی در برنامه سیاست خارجی کشورهای بزرگ اروپایی، آمریکا، روسیه و در سطحی نیز چین بوده است. شروع و سرانجام مذاکرات سال های 1382 تا 1384 و سپس تلاش برای درگیر کردن شورای امنیت و سپس مرحله وضع تحریم های یک جانبه و چند جانبه در شورای امنیت و بعد تلاش برای اجرای موثر این تحریم ها همواره با موضع گیری ها و همراهی در اتخاذ سیاست های لازم در سطوح عالی سیاسی همراه بوده است. با توجه به همین اهمیت، سیاست ها و مواضع کشورهای مهم توسط رسانه های ملی و بین المللی کشورها پوشش داده می شده و لذا خود توجه زیادی را از جانب افکار عمومی به موضوع جلب کرده است. در کنار آن تمرکز اسرائیل و دیگر کشورهای عربی و منطقه ای بر موضوع همواره این موضوع را به بحثی در صدر اخبار و تحلیل های بین المللی تبدیل کرده است.
توجه زیاد رسانه های داخلی و بین المللی به موضوع بدیهی است که بر نحوه حل موضوع نیز تاثیر می گذارد و بر روند مذاکرات نیز اثرگذار است. ولی باید پذیرفت که امروزه رسانه ها بخشی از فرآیند سیاسی حل موضوعات محسوب می شوند.
به گزارش ایسنا حمید بعیدی نژاد، عضو تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان در صفحه شخصی اینستاگرام خود درباره "چرایی پیچیدگی مذاکرات تدوین متن تفاهم هسته ای" نوشت:
یکی از دلایل این پیچیدگی، حساسیت و پیچیدگی های موضوعات مورد مذاکره است. موضوعات هسته ای و لغو تحریم ها به عنوان مباحثی که مورد مذاکره هستند از حساسیت بسیار زیادی برای هر یک از طرف های مذاکره برخوردارند. هر جمله، عبارت و کلمه ای که یکی از طرف های مذاکره در خصوص مباحث هسته ای و یا تحریم ها پیشنهاد می کند، برای طرف دیگر واجد حساسیت های زیادی است. پیگیری این موضوعات در عالی ترین سطح سیاسی در نظام تصمیم گیری کشورها دنبال می شود. در خصوص موضوعات اصلی مورد مذاکره یعنی غنی سازی، راکتور اراک، فردو و مباحث تحریم ها راه حل های مورد توافق به دست آمده در آخرین دور مذاکرات هسته ای، به طرفین برای تعیین هدف نهایی در هر یک از زمینه ها کمک زیاد می کند، ولی عبارت بندی در خصوص آنها با توجه به حساسیت زیاد به موضوعات، کماکان کار سختی است. تقریبا طرفین روی مسیر بسیار باریکی راه می روند که قدرت مانور آنها بسیار کم و یا حتی در مواقعی در حد صفر است.
عموما وقتی چنین شرایط سختی در مذاکرات حساس بین المللی پیش می آید، خلاقیت در عبارت پردازی حرف اول را می زند. وقتی در محتوا کار با سختی این چنینی روبروست، یافتن کلمات و عبارات مناسبی که نظر اهداف مذاکره را تامین کند، نقش بسیار مهمی در باز کردن راه تفاهم ایفا می کند. اینجا فقط موضوع دانستن زبان انگلیسی نیست. این کار موضوع بسیار ظریفی است که فقط می تواند نتیجه ممارست طولانی در کار مذاکره بین المللی باشد. زبان نوشتاری چنین تفاهماتی عملا مخصوص به خود است و به همین علت درک چنین متونی برای افراد خارج از جمع بسیار محدود تصمیم گیران عالی کشورها که دستورالعمل های مذاکراتی را تعیین می کنند و همچنین خارج از جمع تیم مذاکره کننده مشکل است. به همین خاطر است که درک مفاهیم پیچیده پشت این متن ها برای افراد خارج از مذاکره به توضیحات فنی، سیاسی و حقوقی نیاز دارد و به همین دلیل است که به افراد خارج از مذاکرات توصیه می شود که با عنایت به آنکه در پشت هر کلمه و عباراتی ده ها ساعت مذاکره و کلی مباحث فنی و حقوقی خوابیده است، برای یافتن مفاهیم دقیق هر عبارت و تفسیر متن تفاهمات، صبور باشند.
ضرورت روشن بودن اقدامات و تعهدات در چنین شرایط سخت در مذاکرات بین المللی از دیگر مواردی است که تدوین متن توافق را پیچیده می کند.
در چنین شرایطی، آنچه به کمک می آید پذیرش درجه ای از ابهام در تبیین و عبارت پردازی اصول و محتوای مذاکرات است، یعنی آنچه به آن اصل ابهام سازنده (Constructive Ambiguity) می گویند. ولی اینجا دقیقا این راه حل زبانی برای مذاکرات ما کارکرد چندان مفیدی ندارد، چرا که تلاش ما آن است که اقدامات طرفین تا آنجا که ممکن است روشن، واضح و غیرقابل تفسیر باشد. هرگونه ابهام می تواند زمینه ساز اختلاف و سوء تفسیر و سوء برداشت را در آینده باز کند.
این تفاهم دارای ماهیت بسیار پیچیده ای است و اهمیت آن با هیچ سند مذاکراتی معمولی قابل مقایسه نیست. در واقع
این تفاهم یک تفاهم صرف سیاسی در خصوص موضوعی عمومی از جنس روابط سیاسی و دیپلماتیک بین دو یا چند کشور نیست. ابعاد فنی موضوع هسته ای و پیش زمینه های شکل گیری این پرونده، چنان ابعاد پیچیده فنی و حقوقی به این موضوع داده که حصول تفاهم را فقط تصمیم سیاسی طرف های مذاکره تعیین نمی کند، بلکه تمامی مباحث فنی و حقوقی مرتبط به موضوعات، نیاز به بررسی دقیق برای یافتن راه حل های لازم دارند. بدون یافتن این راه حل های دقیق فنی امکان حل و فصل موضوع وجود ندارد.
ماهیت این سند البته در نهایت حقوقی نیست، بدین معنا که متن نهایی تفاهم برای تصویب، به مجالس قانون گذاری کشورهای طرف تفاهم ارسال نمی شود. چرا که اولا سند حاوی تعهدات سیاسی و داوطلبانه است که نافی تکالیف اجباری حقوقی براساس تکالیف و الزامات حقوق داخلی است، دوم آنکه شرایط کشورهای طرف تفاهم، پذیرش ماهیت حقوقی آن را ناممکن کرده است. آمریکا با مشکل مخالفت کنگره مواجه است، اروپا رویه ای کاملا روشن دارد که در هر صورت تفاهم در شورای وزیران اتحادیه تصمیم گرفته می شود و به هیچ وجه تفاهم برای تصویب به مجالس قانون گذاری کشورهای عضو ارسال نمی شود، روسیه و چین هم اصلا تعهدات مشخص خاصی در این تفاهم ندارند که بخواهند آن را برای تصویب پارلمانی به مجلس خود ببرند.
این تفاهم اشارات و مباحث متعددی در ارتباط با اسناد و معاهدات بین المللی و داخلی در کشورها، چه قوانین پادمان هسته ای از یک طرف و چه قوانین داخلی تحریم ها و محدودیت ها از طرف دیگر، دارد که تبیین نقش و ارتباط آنها در این تفاهم را بسیار مهم می سازد. مباحث حقوقی جزو لاینفک مباحث جاری در مذاکرات ماست. در حالی که موضوع اصلی این تفاهم بحث هسته ای و تحریم ها می باشد، اما مشکل آنجا است که نمی توان فقط از منظری فنی و تکنیکی به مباحث مورد گفت وگو نگاه کرد. بدیهی است که وقتی موضوعی در این سطح، به فرآیند تصمیم گیری کشورها وارد می شود، طبیعی است که در چنین شرایطی ابعاد حاکمیتی، سیاسی، امنیتی، بین المللی و حقوقی موضوعات نیز می باید مورد لحاظ قرار گیرند و این البته کار مذاکره را با پیچیدگی های خاص خود مواجه می کند. در حالی که موضوع فنی وقتی فارغ از این شرایط دیده شود جوابی روشن دارد، وقتی وارد این معادلات چند مجهولی شود جواب آن سخت می شود و این همان لطیفه مشهور را تداعی می کند که 2 ، 2 تا همیشه 4 نمی شود.
موضوع هسته ای ایران با توجه به آثار عینی آن در حوزه سیاست خارجی، اقتصادی، سیاست داخلی و دیگر عرصه های دیگر به شدت مورد توجه رسانه های ایرانی اعم از روزنامه ها و سایت های اطلاع رسانی بوده که طبیعی هم هست. از طرف دیگر به دلایلی که همه می دانیم موضوع هسته ای ایران یکی از حساس ترین و سیاسی ترین موضوعات حداقل یک دهه و نیم اخیر در سطح جهانی و منطقه ای بوده است. تصمیم در خصوص نحوه مواجهه با بحث هسته ای ایران در این دوره، یکی از دغدغه های اصلی در برنامه سیاست خارجی کشورهای بزرگ اروپایی، آمریکا، روسیه و در سطحی نیز چین بوده است. شروع و سرانجام مذاکرات سال های 1382 تا 1384 و سپس تلاش برای درگیر کردن شورای امنیت و سپس مرحله وضع تحریم های یک جانبه و چند جانبه در شورای امنیت و بعد تلاش برای اجرای موثر این تحریم ها همواره با موضع گیری ها و همراهی در اتخاذ سیاست های لازم در سطوح عالی سیاسی همراه بوده است. با توجه به همین اهمیت، سیاست ها و مواضع کشورهای مهم توسط رسانه های ملی و بین المللی کشورها پوشش داده می شده و لذا خود توجه زیادی را از جانب افکار عمومی به موضوع جلب کرده است. در کنار آن تمرکز اسرائیل و دیگر کشورهای عربی و منطقه ای بر موضوع همواره این موضوع را به بحثی در صدر اخبار و تحلیل های بین المللی تبدیل کرده است.
توجه زیاد رسانه های داخلی و بین المللی به موضوع بدیهی است که بر نحوه حل موضوع نیز تاثیر می گذارد و بر روند مذاکرات نیز اثرگذار است. ولی باید پذیرفت که امروزه رسانه ها بخشی از فرآیند سیاسی حل موضوعات محسوب می شوند.
نظر شما :