چراغ سبزهای تهران و لندن یعنی حرکت؟

دیپلماسی ایرانی: پس از ابراز تمایل جک استراو، وزیر امور خارجه سابق انگلیس برای سفر به ایران به منظور تلاش برای بهبود روابط و استقبال فوری وزارت خارجه ایران از این اظهارات، اکنون نوبت وزارت خارجه انگلیس است تا چراغ سبز دیگری به تهران نشان دهد. ویلیام هیگ، وزیر خارجه انگلیس که تا کنون بارها موضع گیری های تندی علیه ایران داشته، در اظهاراتی، بیانیه لندن مبنی بر توصیه شهروندان انگلیسی را تصحیح کرده و می گوید، دیگر به انگلیسی ها توصیه نمی کند که به ایران سفر نکنند. هیگ بر این باور است که خطرات ایران برای شهروندان انگلیسی کاهش یافته و این روزها، تهران کمتر علیه انگلیس موضع گیری های تند دارد.

از زمانی که حسن روحانی، به عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری مورد تایید شورای نگهبان گرفت، تا امروز که یک ماه از پیروزی او در انتخابات می گذرد، استراو بارها و بارها در مصاحبه ها و یادداشت های خود به اهمیت پیروزی روحانی در حل مجادله هسته ای ایران و بهبود روابط با جامعه بین المللی اشاره کرده است. استراو، روحانی را چهره ای میانه رو و محترم توصیف می کند که در سیاست ورزی تبحر ویژه ای دارد. زمانی که روحانی دبیر شورای عالی امنیت ملی و مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران در دوره ریاست جمهوری خاتمی بود، استراو نیز سمت وزیر در وزارت خارجه انگلیس را داشت. او برای مذاکره هسته ای و به عنوان نخستین وزیر امور خارجه انگلیس پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تهران سفر کرد و عکس های یادگاری او با روحانی در حالی که هر دو با صمیمیت به یکدیگر لبخند می زنند، بارها و بارها در رسانه ها منتشر شده است.

اما آیا پالس های مثبتی که از سوی لندن برای تهران فرستاده می شود و پاسخ بیش از حد انتظار فوری وزارت خارجه ایران به ابراز تمایل استراو برای سفر به ایران، می تواند به معنی بهبود روابط تهران – لندن باشد که نه تنها در سابقه 34 ساله جمهوری اسلامی بلکه دهه ها قبل از آن نیز هیچگاه خالی از خصومت و کینه ورزی نبوده است؟ این روزها، بسیاری امیدوارند روحانی گشایشی در روابط ایران با جامعه جهانی، شامل انگلیس ایجاد کند که یک سال و اندی است سفارتخانه اش در تهران تعطیل شده و به دنبال آن ایران نیز دیگر در لندن سفارتخانه ندارد. باوجود اینکه در دوره فعالیت روحانی در دولت خاتمی، هیچگاه سفارت انگلیس در تهران مورد حمله قرار نگرفت اما سابقه اعتراض هاو سنگ پراکنی ها در مقابل سفارت انگلیس و قطع روابط دیپلماتیک و همچنین دستگیری ملوان های انگلیسی در آن زمان، حاکی از آن است که این امیدواری ها باید با واقع بینی همراه باشد.

تهران و لندن در دوره خاتمی

در تاریخ معاصر ایران، طراحی کودتای شکل گرفته پس از ملی شدن صنعت نفت که به دنبال آن محمد مصدق، نخست وزیر وقت از سمت خود برکنار شد، به انگلیس نسبت داده می شود و بسیاری دسیسه چینی های انگلیس را با این کودتا به یاد دارند. 26 سال پس از این کودتا و به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی، انگلیس سفارت خود را در تهران تعطیل و دیپلمات های خود را به بخش حافظ منافع انگلیس در سفارت سوئد منتقل کرد. در سال 1988، همزمان با پایان جنگ ایران و عراق، سفارت انگلیس در تهران بازگشایی شد اما فتوای امام خمینی ( ره) در مورد قتل سلمان رشدی کافی بود که روابط دیپلماتیک تهران – لندن، تنها یک سال پس از بازگشایی سفارت انگلیس، قطع شود.

روابط دیپلماتیک به مدت یک سال در تعلیق کامل به سر برد و از سال 1990، در سطح کاردار از سر گرفته شد تا اینکه در سال 1997، دولت محمد خاتمی روی کار آمد و کابینه وی برای بهبود روابط بین دو کشور تلاش کرد. با گذشت یک سال از ریاست جمهوری خاتمی، روابط به سطح سفیر ارتقاء یافت و دو سال بعد هم جک استراو به تهران آمد.

اما این ماه عسل سیاسی دیری نپایید ، چرا که یک سال پس از اینکه برای نخستین بار پس از انقلاب، وزیر خارجه انگلیس به تهران آمد، جمهوری اسلامی از پذیرش دیوید رداوی، سفیر جدید انگلیس خودداری کرد و از آنجایی که او را جاسوس خوانده بود، روابط دوجانبه دوباره تیره شد.

آخرین سال از ریاست جمهوری خاتمی نیز با حوادث زیادی در روابط تهران – لندن، پیوند خورده است.تابستان 2003، علی آهنی به لندن می رود تا در خصوص دستگیری دیپلمات ایرانی به اتهام دخالت در عملیات تروریستی در آرژانتین، مذاکره کند. اما استراو به وی می گوید نمی تواند در کار قوه قضاییه دخالت کند.  پاییز همان سال، سفیر ایران در لندن به منظور برخی مشورت ها فراخوانده می شود و در همان روزها چند گلوله به ساختمان سفارت انگلیس شلیک می شود. 8 ماه بعد تظاهرکنندگان در مقابل سفارت انگلیس به حضور نیروهای این کشور در شهرهای مقدس عراق اعتراض می کنند. 2 ماه بعد نیز در 21 جولای 2004، 8 ملوان انگلیسی به اتهام ورود به آب های ایران دستگیر و پس از مدتی آزادی می شوند.

تهران و لندن در دوره احمدی نژاد

در پاییز 2005، زمانی که دولت محمود احمدی نژاد به تازگی کار خود را شروع کرده بود، دانشجویان ایرانی در اعتراض به رویکرد جهانی در مقابل برنامه های هسته ای تهران، مقابل سفارت انگلیس در تهران تجمع کرده و سنگ و بمب های آتش زا پرتاب کردند. چند ماه بعد نیز تهران اعلام کرد بمب گذاری های انجام شده در اهواز کار افرادی بوده که با دستگاه اطلاعاتی انگلیس ارتباط داشته اند. انگلیس این اتهام ها را رد کرد و تونی بلر، نخست وزیر وقت انگلیس اعلام کرد هیچ نرمشی در مقابل تهران به خرج نخواهد داد. در روزهای پایانی سال 2006، شورای امنیت سازمان ملل که انگلیس نیز از اعضای دائم آن به شمار می رود، نخستین قطعنامه تحریمی علیه فعالیت های هسته ای ایران را به تصویب رساند و پس از آن سه قطعنامه دیگر نیز با حمایت قاطع انگلیس در این شورا علیه جمهوری اسلامی اجرایی شد.  

در 23 مارس 2007، در حالی که دور نخست ریاست جمهوری احمدی نژاد به نیمه رسیده بود، 15 ملوان انگلیسی به اتهام ورود به آب های ایران در خلیج فارس دستگیر شدند و چندی بعد، شخص احمدی نژاد آنها را با هدایای ویژه ریاست جمهوری، برای بازگشت به کشورشان بدرقه کرد.مهمترین عقبگرد در روابط تهران  - لندن نیز پس از انقلاب اسلامی به دور دوم ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد مربوط می شود. در پاییز 2011، عده ای دانشجویان معترض به سفارت انگلیس در تهران حمله کرده و خسارات زیادی به آن وارد آوردند. باغ قلهک نیز که به عنوان اقامتگاه برای دیپلمات های انگلیسی مورد استفاده قرار می گرفت در حمله هماهنگ دیگری مورد هجوم قرار گرفت. به دنبال این اقدامات سفارت انگلیس در تهران تعطیل شد و لندن نیز 48 ساعت به دیپلمات های ایرانی فرصت داد، خاک انگلیس را ترک کنند.

تردیدی وجود ندارد که آسیب های وارده به روابط تهران – لندن در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، بیش از هر دولت دیگری در جمهوری اسلامی است. اما این به این معنی نیست که پیش از به قدرت رسیدن احمدی نژاد، روابط تهران و لندن در سطح قابل قبولی قرار داشته است.

به بیان دیگر روابط ایران و انگلیس نیز مانند روابط تهران – واشینگتن، با تاریخی طولانی از دلسردی ها و بی اعتمادی های دوجانبه همراه است و لازمه حرکت به سوی بهبود روابط نیز حل این مشکلات است. مشکلاتی که نه اطلاح طلبی توانست از پس حل آن برآید و نه تندوری و محافظه کاری و اکنون همه نگاه ها به دولت اعتدال روحانی دوخته شده است. شیخ دیپلماتی که ذکاوت اش زبانزد چهره هایی مانند استراو است که خود به واسطه سیاست انگلیسی شان در ایران و بسیاری از کشورهای جهان شناخته می شوند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10