سرنوشت سوریه را چه کسی رقم خواهد زد؟

دیپلماسی ایرانی: نشست اخیر مخالفان بشار اسد در استانبول در کنار نمایندگان 11 دولت غربی و عربی گرچه به لحاظ کمی حجم کوچکتری از جامعه جهانی را در بر داشت اما تصمیمات اتخاذ شده در آن گویا اهداف جدی تری در مقایسه با نشست های پیشین آنها در تونس، مغرب، رم و توکیو تدارک دیده است. ظاهرا جان کری، رئیس دستگاه دیپلماسی ایالات متحده آمریکا، در این جمع تنها سخن از اختصاص کمک های تسلیحاتی غیرمرگبار دولتش به ائتلاف ملی و ارتش آزاد به میان نیاورده است و صرفا نگرانی خود و کاخ سفید نسبت به حضور پررنگ های تندروهای چندملیتی القاعده را با دوستان منطقه ای خود در میان نگذاشته است، بلکه تصمیماتی را نیز به اطلاع آنان رسانده که به موجب آن اعلام سفر ناگهانی و فوری مقامات عرب و ترکیه را خلال روزهای آینده به واشنگتن در پی داشته است. پس از امیر قطر، سعود الفیصل، پادشاه اردن، امیر ابوظبی و رجب طیب ارودغان میهمانان آینده کاخ سفید خواهند بود.

پی گیری نقشه راه برای تسریع در خروج از بن بست موجود در جبهه های داخلی عنوان اصلی مذاکرات به اصطلاح دوستان سوریه در استانبول بوده است. ظاهرا شرایط سخت تر و پیچیده تر از گذشته گشته است؛ چرا که جبهه النصره با ایمن الظواهری اعلام بیعت کرده است و جریان القاعده حضور رسمی نیروهای منطقه ای خود را در میدان عمل سوریه اعلام نموده است. در این میان آمریکا و دیگر دوستان مخالف حاکمیت موجود در دمشق، نگران از کف خارج شدن کنترل اوضاع هستند. از سوی دیگر قرار است اوباما و پوتین کمتر از دو ماه دیگر در ماه ژوئن با یکدیگر دیدار نمایند. نتایج این دیدار با تحولات سوریه نسبت وثیقی دارد. به این دلیل است که اوباما تلاش می نماید با دست پر و برگه ای قوی در این رویارویی ظاهر شود.

برای تمهیدات این دیدار آمریکاییها بی تردید در پی انسجام طرف های همسو و سامان دادن به اوضاع مخالفان هستند. اما مهم تر از بحث یکپارچگی معارضه و همسو نمودن دیدگاههای دولت های مخالف بشار اسد، بحث استقرار معارضه در داخل است که تنها با ایجاد منطقه آزاد در گوشه ای از خاک سوریه و اعلام تشکیل دولت موقت ائتلافی مخالفان در آن امکان وقوع می یابد. این بار به نظر می رسد دولت ایالات متحده و اوباما که در طی ماههای گذشته سیاست کم توجهی به مسائل سوریه را دنبال می کردند، با اعزام مکرر جان کری به منطقه و سپس تدارک سفر مقامات عرب و ترک به واشنگتن، این بار جدی تر از زمان های دیگر وارد میدان شده اند.

1. گفته می شود لزوم انتخاب افراد کابینه دولت معارضه طی یک ماه آینده یکی از موضوعات مطروحه از سوی جان کری در نشست اخیر استانبول بوده است. این امر می بایست قبل از دیدار روسای دو دولت تاثیر گذار در بحران سوریه انجام شود. بدیهی است لازمه این کار دستیابی به منطقه جغرافیایی مستقلی در داخل سوریه است که تاکنون  محقق نگردیده است. البته تمام تلاش ها برای یافتن این جغرافیا در منطقه شمالی نزدیک به حلب و مرز ترکیه دلالت داشته است. آیا سناریوی دیگری مطرح نیست؟

2. مدتی است اردنی ها فعال شده اند. اخبار موجود حکایت از تحرکات عملیاتی و سیاسی بیشتری نسبت به گذشته در آن سوی مرزهای جنوبی سوریه دارد. تاکنون ملاحظاتی در عدم پیوستن جدی اردن به جبهه ترکیه، قطر و عربستان ارائه می گردید. اردنی ها زیرکانه بازی دوگانه ای را با دمشق و همزمان با دولتهای مخالف بشار اسد دنبال می کردند. شاید به جز برگزاری مانور نظامی مشترک سال گذشته با آمریکاییها در نزدیکی مرز سوریه فعالیت جدی حساس و قابل توجه دیگری از سوی آنها علیه دمشق دیده نشده بود. بالعکس اظهارات مقامات اردنی در جهت حفظ بی طرفی، حمایت از منافع مشترک دو کشور و حتی ایجاد فضای داخلی برای انجام تظاهرات احزاب چپ، به سود نظام آقای بشار اسد در عمان بیشتر جلب توجه می کرد؛ اما مدتی است سخن از حضور بیشتر نیروهای آمریکایی به میان آمده است و البته دولت این اقدام را در راستای همکاری های دوجانبه نظامی با واشنگتن تعبیر نموده که همین امر اعتراض تند گروههای سیاسی از جمله جریان اخوان المسلمین اردن را به دنبال داشته است. اما بحثی نیست که اشاره روشنی از سوی محافل آگاه و رسانه های معتبر غربی مبنی بر حضور نظامیان آمریکایی در اردن، به منظور آموزش مکرر مخالفان سوری و نظارت بر اوضاع داخلی سوریه گردیده است. ویژگی مرز اردن نزدیکی به دمشق در مقایسه با مرز ترکیه است. این ویژگی می تواند برای ایجاد منطقه حائل و یا همان منطقه آزاد وسوسه انگیز باشد. هشدار تند آقای اسد در مصاحبه هفته گذشته وی با اردنی ها می تواند ناشی از دریافت علائمی از سناریوی جدید غرب و اعراب این بار از مرزهای جنوبی سوریه باشد. همین امر می تواند اسباب سفر سراسیمه مقامات عرب به واشنگتن باشد که کلید آن در نشست اخیر استانبول خورده شده است.بعید است این بار نیز تلاش آمریکا و دولت های عرب نتیجه ای در بر داشته باشد. اوباما قبل از هرچیز باید تکلیف خود را با حضور جریان رو به افزایش القاعده در سوریه مشخص نمیاد./16

انتشار اولیه:شنبه 7 اردیبهشت 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 11 اردیبهشت 1392