عبور از آمیا

دیپلماسی ایرانی: هرچند جمهوری اسلامی ایران همواره گسترش روابط با کشورهای آمریکای لاتین را در دستور کار خود داشته است ولی از ابتدای روی کار آمدن دولت نهم، به دلیل گرایش های خاص دولت، گسترش روابط با کشورهای آمریکای لاتین بیش از پیش در دستور کار دولت قرار گرفت. نگاهی به تعداد سفرهای دوجانبه مقامات ایران و کشورهایی نظیر ونزوئلا، بولیوی، کوبا، برزیل و ... نشانه ای از این موضوع است. ایران، آمریکای لاتین را حیاط خلوت آمریکا می داند و نفوذ در آن را به لحاظ سیاسی پر اهمیت می داند. از سوی دیگر با توجه به فشارهای اقتصادی غرب و تحریم های اعمال شده، ایران، کشورهای در حال رشد آمریکای لاتین را شریک های خوبی برای کاهش از فشار تحریم ها می داند.

با این وجود، علی رغم وجود گرایش های دوجانبه میان ایران و آر‍ژانتین برای افزایش روابط در سالهای اخیر، پرونده آمیا همواره مانعی از این روابط بوده است. این پرونده زمانی شکل گرفت که بر اثر انفجار یک خودروی حامل مواد منفجره در مقابل ساختمان مرکز یهودیان در یکی از محله های پرجمعیت شهر بوئنوس آیرس در روز ۱۸ ژوئیه سال ۱۹۹۴ میلادی، ۸۵ نفر کشته و ۳۰۰ نفر زخمی شدند. پس از این حمله مقام های آرژانتین گروه حزب الله لبنان را مسئول این حمله معرفی کردند و مقام های ایرانی به حمایت از اقدام این گروه متهم شده اند. جمهوری اسلامی هرگونه دست داشتن در انفجار در مرکز یهودیان را تکذیب کرده است.

در سال 2003 نستور کریشنر، رییس جمهور وقت آرژانتین و همسر رئیس جمهور کنونی، دستور پیگیری پرونده انفجار مرکز یهودیان را صادر کرد. در حالی که این پرونده به دستور ادواردو دوحاله، رییس جمهوری اسبق آرژانتین، بایگانی شده بود. این اتفاق به بازداشت هادی سلیمان پور، که در حال تحصیل در بریتانیا انجامید. آقای سلیمان پور در زمان انفجار آمیا سفیر ایران در آرژانتین بود. آرژانیتن با ارائه یک پرونده شش هزار صفحه ای به دادگاه خواستار استرداد آقای سلیمان پور شد که دادگاه با بررسی این اسناد، اتهامی را متوجه سلیمان پور ندانست و با صدور حکم برائت از زندان آزاد و به ایران بازگشت.

بعد از آن دادستانی آرژانتین در اکتبر سال ۲۰۰۶ رسما نهادهایی در ایران را به هدایت و حمایت از این عملیات و حزب الله لبنان را به اجرای آن متهم کرد و خواهان صدور حکم جلب تعدادی از مقامات جمهوری اسلامی شد. اکبر هاشمی رفسنجانی، علی فلاحیان، علی اکبر ولایتی، محسن رضایی و احمد وحیدی (وزیر دفاع کنونی) که در زمان وقوع انفجار مرکز یهودیان به ترتیب سمت های ریاست جمهوری، وزیر اطلاعات، وزیر امور خارجه، فرمانده سپاه پاسداران و فرمانده سپاه قدس را برعهده داشتند، از جمله کسانی هستند که دادستانی آرژانتین خواستار بازداشت بین المللی آنان شد. مدتی بعد رسیدگی قضایی به این پرونده به دلیل شواهدی در مورد تلاش برخی مقامات قضایی آرژانتین برای تاثیرگذاری بر نتیجه رسیدگی از طریق پرداخت رشوه متوقف شد. اما پیگیری این ماجرا در مه ۲۰۰۹ مجددا از سرگرفته شد. کارلوس منم، رئیس جمهور سابق آرژانتین، در ارتباط با پرونده بمبگذاری در ساختمان انجمن دوستی آرژانتین و یهودیان، به دادگاه احضار شد. آقای منم متهم شد که در روند تحقیقات درباره این انفجار مانع تراشی کرده است. دادستان ها در آرژانتین مدعی هستند که آقای منم و چندین نفر دیگر از مقامات ارشد دولتی، مدارک و شواهدی را که درباره دخالت خانواده یکی از دوستان آقای منم در این حمله وجود داشت، پنهان کرده اند. پیش از این، نخستین دور تحقیقات درباره حمله به مرکز یهودیان در بوئنوس آیرس به دلیل بروز تخلفاتی در روند رسیدگی به پرونده، باطل اعلام شده بود و در سال ۲۰۰۹ میلادی، دادگاه عالی آرژانتین دستور رسیدگی مجدد به این پرونده را صادر کرد. در آن زمان گفته شد که شواهدی از تلاش برخی مقامات قضایی آرژانتین برای تاثیرگذاری بر نتیجه تحقیقات، با پرداخت رشوه، وجود دارد.

با وجود این پیگیری های حقوقی، اما به مرور نشانه های از تلاش دو جانبه برای حل موضوع آشکار شد. شرایط سیاسی و اقتصادی دو کشور را به سمت عبور از این بحران سوق می داد. وزارت امور خارجه ایران در بیانیه ای که همزمان با هفدهمین سالگرد این انفجار صادر کرد، از این که "هویت مرتکبان و عاملان واقعی آن در هاله ای از ابهام قرار دارد" ابراز تاسف کرد. پس از آن، در مارس 2011 روزنامه «پرفیل» در آرژانتین به نشست محرمانه مقامات ایرانی و آرژانتینی در مورد این پرونده بمب گذاری 1994 اشاره کرد. مسئله ای که نگرانی جامعه یهودیان آرژانتین که بزرگ ترین گروه یهودیان در کشور های آمریکای لاتین به شمار می رود را برانگیخت. روزنامه پرفیل بخشی از "پیام درز کرده" علی اکبر صالحی، وزیر خارجه به محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران را منتشر کرد که بیانگر جزئیاتی از این توافق بود. بر اساس این گزارش، در این پیام محرمانه گفته شده بود: "آرژانتین دیگر علاقه ای به حل این دو حمله ندارد، اما در مقابل مایل است روابط اقتصادیش با ایران بهبود یابد."

در سپتامبر 2011، «کریستینا فرناندز» رییس جمهوری آرژانتین، در مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد که آرژانتین به دنبال تعامل مذاکره ای با ایران است و البته از تهران می خواهد با بازرسان در مورد حل پرونده بمب گذاری همکاری کند. فرناندز در این سخن رانی گفت: «این یک پیشنهاد مذاکره است که آرژانین نباید و نمی تواند آن را نپذیرد.» برخی نمایندگان غربی در سازمان ملل با اشاره به اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل این نکته را خاطرنشان می کنند، هنگامی که نماینده آرژانتین در سازمان ملل با شکستن رسم معمول چند سال گذشته در زمان سخن رانی «محمود احمدی نژاد « سر جای خود نشست، همه متعجب شدند. چرا که در سال های قبل، در زمان سخن رانی رییس جمهوری اسلامی، صندلی آرژانتین همواره خالی بود. این مسئله تمایل آرژانتین برای گرم شدن روابط با ایران را بیش از پیش نشان داد.

این در حالی است که مقامات اسراییلی از نزدیکی روابط آرژانتین با ایران نگران بوده اند. هم چنین عربستان سعودی نیز این روابط را با تردید زیر نظر دارد. منابع دیپلماتیک در آرژانتین فاش کردند که ریاض در اوایل سال 2011 به آرژانتین در مورد احتمال حمله ایران به سفارت های عربستان و اسراییل در بوینس آیرس هشدار داده بود. این در شرایطی است که «محمد جواد لاریجانی» مشاور حقوق بشر رئیس قوه قضاییه در گفت و گویی با خبرگزاری رویترز، تاکید کرد که تهران به دنبال بهبود روابط خود با آرژانتین است که به وسیله اسراییل آسیب دیده بود.

اما مجمع عمومی سازمان ملل امسال، شاهد به ثمر نشستن نسبی دو طرف برای حل این مسئله بود.  کریستینا فرناندز، رییس جمهوری آرژانتین روز سه شنبه گذشته در سخنان خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفت کشورش و ایران توافق کرده اند درباره انفجار مرکز یهودیان که در سال ۱۹۹۴ اتفاق افتاد، گفتگو کنند. خانم فرناندز گفت این گفتگو در حاشیه اجلاس مجمع عمومی و در سطح وزاری امور خارجه برقرار خواهد شد. وی گفت: "ایران می خواهد در زمینه تحقیق درباره حادثه همکاری کند."

در مقابل محمود احمدی نژاد، رییس جمهور کشورمان، در پاسخ به سوال خبرنگار خبرگزاری رویترز درباره دیدار وزرای خارجه ایران و آرژانتین و اینکه آیا این مسئله باعث بهبود روابط دو کشور خواهد شد؟ اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران برای ملت و دولت آرژانتین احترام زیادی قائل است و امیدواریم روابط دو کشور بیش از پیش گسترش یابد. احمدی نژاد با تاکید بر اینکه ایران و آژانتین در یک جبهه واحد قرار دارند و بسیاری از آرمانهای دو کشور مشترک است، اضافه کرد: براساس تبلیغات و دخالت دیگران سوتفاهم هایی بین دو کشور ایجاد شده بود که ایران برای رفع این سوتفاهم ها پیشنهاد تشکیل یک گروه حقیقت یاب را ارائه کرد و این پیشنهاد از سوی دولت آرژانتین مورد استقبال قرار گرفته و امیدوارم دیدار وزرای خارجه دو کشور مقدمه ای برای تشکیل این کمیته باشد.

اما این تلاش ها فقط به اعلام موضع محدود نشد و وزیران امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و آرژانتین پنج شنبه شب در محل سازمان ملل متحد در نیویورک ملاقات نموده و تصمیم گرفتند که در ماه اکتبر مذاکرات را از طریق نمایندگان حقوقی وزارتخانه های خود در مقر سازمان ملل متحد در ژنو ادامه دهند تا مکانیزمی بیابند که در تعارض با نظامهای حقوقی ایران و آرژانتین نباشد .آنها همچنین تصمیم گرفتند روند مذاکرات تا دسترسی به یک راه حل مورد توافق در خصوص مسائل موجود میان دو دولت در مورد آمیا ادامه یابد.

به نظر می رسد که ایران و آرژانتین گام های بلندی به سوی هم بر می دارند. ایران برای تقویت روابط خود با آرژانتین دلایل متعددی دارد. با توجه به فشار تحریم ها در شرایط کنونی ایران نیاز به متحدانی دارد که بتواند تحریم ها را دور بزند. علاوه بر این آرژانتین یکی از اعضای شورای حکام آپانس بین المللی انرژی اتمی است که پرونده هسته ای ایران در آن جریان دارد. از سوی دیگر به نظر می رسد که آرژانتین نیز به دنبال الگوی بزریلی در سیاست خارجی خود از طریق تقویت روابط با کشور های عضو جنبش غیر متعهد ها است. در واقع نوعی سیاست خارجی  مبتنی بر «جهان سوم گرایی» در رویکرد آرژانتین دیده می شود. کریستینا فرناندز، رئیس جمهور کنونی برزیل، متحد نزدیک چپ های منطقه مانند هوگو چاوز و اوو مورالس، روسای جمهوری ونزوئلا و بولیوی است که به دنبال توسعه روابط با جمهوری اسلامی هستند.

باید دید که ایران و آرژانتین می توانند در شرایط کنونی و با توجه به نیازهای دوجانبه، از پرونده ای که هجده سال مانع گسترش روابط بوده است به سادگی عبور کنند یا فشارهای بیرونی به خصوص از سوی مخالفان این رابطه از جمله رژیم صهیونیستی، آمریکا و عربستان سعودی مانع از این اتفاق خواهد شد؟ / 16