وقتی گروگانگیری فرهنگ می‌شود

در شماره 21 نشریه وزین آسمان، که به تاریخ 7/5/1391 منتشر شد، در گفت وگویی که با من انجام شده بود، به صراحت تمام مطالبی در باب گرفتاری ها و معضلات کشور که برخاسته از سیاست خارجی ناموزون ما بوده است بیان داشتم. بیان صریح من ظاهرا عصبیت آقای عباس عبدی را برانگیخت و خطاب پر عتاب ایشان مرا نشانه گرفت. ای کاش ایشان تبحر سفسطه آمیز خود را در نقد اندیشه و باورها و عملکرد من به کار می گرفت. ای کاش تجربۀ سالیان به او آموخته بود که به کار بردن واژه های مرسوم چپ مآبان برای تخریب شخصیت و تحریف هویت حریف راه به جایی نمی برد و اسباب تشفی خاطر خطیر ایشان نخواهد شد. ظاهراً آقای عبدی خود را قیم همه اهالی اقلیم چپ می پندارند وگرنه چرا خود را مخاطب این بنده کمترین پنداشته اند. 

علاقه ای به برانگیختن دشمنی شخصی آقای عبدی ندارم، اما از آنجا که مصالح کشور را فراتر از مصالح شخصی می دانم لازم می بینم دم فرو نبندم و در حد بضاعت خود به بعضی زوایای آشکار و پنهانی بپردازم که در دوران مورد اشاره ما گذشت و به بهای سنگینی گذشت. اکنون پس از گذشت بیش از سی و اندی سال از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، می توان نسبت به حوادث و رخداد ها آسان تر سخن گفت و از عادت توسل به هنجارهای سیاسی ناباب که در این مملکت باب شده است به قدر طاقت پرهیز کرد.  

در ایران ما، تهمت اهانت وتخطئه پیشینه ای کهن دارد که دامن نامداران بسیاری را گرفته و سوخته است. تخطئه به جای نقد، حدیث کهنه ای است که گویی با فرهنگ و ادبیات چپ و چپ مسلکان همزاد است. اینان، پیش و بیش از آنکه پیکر تفکر را به تیر طعن بزنند، راه را در تردامنی و تحقیر مخاطب خود می جویند. اما، با این همه، جویبار اندیشه با مسیرهای سنگلاخ خو کرده و به جریان خود همچنان ادامه می دهد و از سدهای سدید می گذرد و همین است که حتی برخی روشنفکران از کورسوی چراغ نقد تاریخی که روشن مانده است می گریزند. نقد آشکار را به هیچ روی بر نمی تابند. کاش به جای این همه، راه «دیالوگ» میان مخالف و موافق را در ترازی حرفه ای و به قصد تنویر ذهن مخاطب در پیش می گرفتیم و فرهنگ شدن آن را برای نسل نو به میراث می گذاشتیم. رفتار پاره ای از چپ سالاران نشان می دهد که نه تنها دماغ دیالوگ ندارند که سر آموختن شیوه نقد راستین را نیز ندارند. بی تردید راز اصلی عقب ماندگی چپ زدگان از قافله تاریخ خردورزی و عقلانیت در همین گریز از دیالوگ سازنده و گفت و شنود سر زنده نهفته است. اینان نه روشنفکرند و نه اهل پالایش و غربال کردن اندیشه ها و نظریات. در این مملکت، کارخانه فرهنگ چپ جز به تولید نفی و نفرت تمسخر نمی اندیشد و هرگز آماده شنیدن نقد و نظر نیست و این از ذات او برمی خیزد. نمی خواهد حربه بدگویی و دشنام و پراکندن حقد و حسد را به کنار نهد شاید می ترسد که اگر چنین کند چیزی برای گفتن نخواهد داشت. کاش قلم را به احترام و به وقار می راندید و به جای آنکه با بدبینی و ادعا، مطالب متعارف و نتایج آشکار را کشف و کشاف وانمود کنید، گوهر زبان و قلم را برای تولید بینش و آگاهی به کار می گرفتید و راه تأثیرگذاری بر خیل مخاطبان را در رعایت اخلاق می جستید. 

آقای عبدی! بپذیرید خیل کثیری از مردم از نظریه پردازی های ملوکانه بی پایه منزجر شده اند. وقتی جریان های روشنفکری، منطقه و جهان را بهتر می شناسند و با وضع کشورشان، ایران عزیز، مقایسه می کنند به درد می آیند. فرومایگی فرهنگی اقتدارطلبان تاریک اندیش به جای خود، اما نخبه گرایی اجتماعی، رانت بازی اقتصادی، فردمحوری فلسفی، پنهان کاری و جبن سیاسی جریان موسوم به نوروشنفکرانی که اصلاحات را هم مصادره کردند آنان را مشمئز کرده است. 

دوستی که واسطه ابلاغ سخن ایشان به بنده بود تماس گرفت و گفت که مصاحبه و گفت وگوی شما باعث گرفتاری ما شده و آقای عبدی را حسابی عصبانی و مصمم کرده تا به پاسخگویی برآید. با تعجب پرسیدم که علت ناراحتی ایشان چیست؟ گفت نقدی است که من به برخی از تفکرات دوستان آولتراچپ خود دارم که البته آشنایی و رفاقتی هم با برخی از ایشان داشته ام.  به ایشان گفتم بیان من متوجه شخص عباس عبدی نبوده است. هدفم همه کسانی است که روزگاری تندترین مواضع را در سیاست خارجی می گرفتند و بیش از دو دهه بدترین دشنام ها را نثار سیاست خارجی دوران دفاع مقدس و دوران سازندگی و دوران اصلاحات کرده اند. هدف من، نقد کسانی است که روزی و روزگاری چپ زدن و از دیوار سفارت بالا رفتن را مد روز تلقی می کردند و امروز شیفتگی و شیدایی نسبت به فرهنگ غرب را ملاک اصلاح و پیشرفت می دانند. باورم این است که خود آقای عبدی که من می شناسم بی تردید از امثال آنها که خدمتگزار خوان گسترده سرویس های امنیتی شده اند متنفر و منزجر است. اما مساله و مشکلی که من و امثال من داریم این است که هنوز آن ادبیات متبختر حاکم بر چپ و نوروشنفکران از خود بیگانه زنده است. هنوز در عین حالی که خود را مروج آزادی می دانند و نیز هندسه دموکراسی و آزادی را ترسیم می کنند، توان سخن و قلم را برای بستن حتی کوچکترین اجازه نقد خودشان بی محابا خرج می کنند. چنان سخن می گویند که گویی وارث ملک و مدعی ملت اند.  عقل کل اند.  گویی تنها کلید گره گشای آنان است که امروز می تواند گره از کار فروبسته  مردم بگشاید آن هم البته به شیوه ای که خودشان دوست داشته و دارند بی آنکه بگویند این دستمال را چه کسی به سری که درد نمی کرد بسته است. وقتی به کنه و عمق باورشان می رسیم می بینیم بی باک و بی منطق مبانی نظام و امام و رهبری را به چالش می کشند تا مگر بتوانند برای کارنامه مبهم و گذشته مغشوش خویش توجیهی درست کنند. 

بسیار مایل بودم با همفکری یاران بالغ و دوستان عاقل نحله های روشنفکری منطقه و جهان را بهتر بشناسم و با وضع ایران بداقبال امروز مقایسه کنم. اما متاسفانه می بینم که بعضی همچنان ساحت قلم را از میدان کج اندیشی خود دور نمی کنند و چنانکه گفتم، فرومایگی فرهنگی اقتدارطلبان تاریک اندیش به جای خود، برایم تعجب آور و تاسف انگیز است که نخبه گرایی اجتماعی، فردمحوری روشنفکری، پنهان کاری و جبن سیاسی که بر جریان موسوم به اصلاح طلبی یا اصلاحات روشنفکری اینگونه غالب است. بگذارید بفهمیم که چرا نقد نابرابری های فزاینده در جامعه از گفتمان ایران آن روز غایب بود؟ چرا هورا کشیدن برای اسطوره بازار آزاد سکه رایج شده بود؟ ادعای جامعه مدنی؟ نام جامعه مدنی همه جا بود – و چه خوب بود - امّا کوشش در ایجاد فرصت های مساوی در عرصه های قدرت و ثروت- این دو منزلت اجتماعی در استحکام اساس مدنیت - اینک گوهری کمیاب است. مسوولیت اجتماعی و رسالت خودسازی و منطق رفتار صادقانه لقلقه زبان ها شده است. فتیله امّلیسم چندان بالا کشیده شده که ستون نویس حرفه ای روزنامه ها وسایت های شبه اصلاح طلب، تبدیل به پادوهای مدیریت و عامل بیگانگان با انقلاب شده است. بگذریم. 

یک پرسش بزرگ در مقابل مشاطه ذهن اهل علم و تحلیل وجود دارد: چرا فرایند دولت سازندگی - که بی نقص هم نبود و هزار نکته باریک تر از موی هم در زوایای آشکار و پنهان آن وجود داشت – به فرایند دولت اصلاحات منجر شد؟ اما در دور بعد، شد همین بساط که می بینیم که قریب به هفت سال است ایمان و امان ملت ایران را به بدترین وجه ممکن به حراج گذارده است. اجازه می خواهم بگویم وقتی مردم دیدند کسانی وارث حماسه دوم خرداد شدند که هیچ نقشی در آن نداشتند؛ وقتی مردم دیدند که حضورشان گروگان گرفته می شود؛ وقتی مردم دیدند که شعار عبور از خاتمی و خروج از حاکمیت به راحتی به بستر پاک اندیشه جوانان حقنه می شود؛ و وقتی مردم دیدند که نوتئوری سازان به هر حادثه ای که برایشان پدید می آید این چنین تواب می شوند و ریسمان و آسمان را برای توجیه خود به هم می بافند، سراغ گزینه دیگر را گرفتند. همین می شود که شهردار تازه کار به شهریاری کشوری پررمزوراز می رسد و قس علیهذا. 

به بستر تاریخ تحولات انقلاب اسلامی که می نگریم برخی از آقایان روزگاری به ارتزاق از فضای روانی که اشغال سفارت آمریکا در ایران ایجاد کرد روی آوردند و لاجرم در آن فضای نوستالژیک انقلابی و احساساتی که از آن برخاسته بود، بهانه ای ساختند تا بعضی از ایشان، قریب یک دهه به نام پیروان خط امام نبض مسوولیت های کلیدی را فارغ از هرگونه تخصص یا دانش به عهده بگیرند! و چه ترک تازی ها و تند روی ها و پرونده سازی هایی که علیه بسیاری صورت نگرفت. خودی و غیرخودی را متهم ساختند. بی تردید ماجرای اشغال سفارت آغازگر و بستر رشد بسیاری از بداخلاقی ها شد و اگر حکمت امام رضوان الله علیه و بسیاری از بزرگان طراز اول انقلاب نبود معلوم نبود که به دلیل همان احساسات جوانانه چه قتل ها و چه اعدام ها و چه انتقام ها از فضای پرداخته جمع اشغال سفارت نتیجه نمی شد. زیرکی و هوشیاری حضرت امام برای خنثی سازی نقش مجاهدین (منافقین) به منظور همین مدیریت بحرانی بود که ناخواسته به انقلاب و امام تحمیل شد. منطق امام و رهبر معظم انقلاب منطق روشنی بود. در همین چند ماه پیش که به سفارت انگلیس در تهران حمله شد رهبری با همان منطق و مواضع دقیق بساط این تفکر را جمع کردند. 

برای تنویر ذهن آقای عبدی که اینگونه برداشت کرده اند عرض می کنم: من به دلایل نقدی جدی که به رفتار سیاست خارجی دولتین نهم و دهم داشته و دارم، همواره حرفم را به صراحت و در چارچوپ قانون مطرح کرده ام، اما، با بیان نظریاتم، نه می خواسته ام نوعی بالانس به وجود بیاورم و نه می پسندیده ام که از ایشان یا دیگران کیسه بوکسی بسازم. این را هم بگویم که اگر هم بنای چنین کار غیر اخلاقی را می داشتم، ایشان را در حد و اندازه این مقال نمی دانستم و نمی دانم و شأن خود را البته اجل از این رویکرد و این نوع نگاه می بینم. برداشت ناصوابی که از شخصیت و منش و مرام من شده است نتیجه توهمی است که به ایشان دست داده است.  دوستان من و همه کسانی که با مواضع اینجانب طی این دو دوره دولتین نهم و دهم آشنا هستند، نیک می دانند که منظومه باورها و تفکرات من طی این دوران چه بوده است. چه مقدار بی پرده و صریح مواضع خود را بیان داشته ام و همواره فارغ از جدول بندی های صوری سیاسی به نقد رفتار و آسیب شناسی در سیاست خارجی پرداخته ام. 

تعجب می کنم از آقای عبدی که مدعی آزاداندیشی است و در عین حال به خودش حتی زحمت سوال از بنده را نداده است و مستقیما قلم را بر مرکب تهدید نشانیده و در میدان توجیه عصبیت خویش چهار نعل دوانیده است. مساله ای که من مطرح کردم سوالی است که بخش عمده ای از جامعه نیز آن را در خلوت و جلوت مطرح می کنند و به جدی بودن آن باور دارند. آیا ایشان باور دارند که واقعه گروگانگیری علت موجده جنگ و تجاوز به ایران و بدنامی برای انقلاب و جمهوری اسلامی و پدیده بسیاری از معضلات ملی و بین المللی کشور بوده یا نه؟ آیا ایشان این واقعیت را که اشغال سفارت با آن همه معضلات پیرامونی که پدید آورد هزینه جنگ را بر مردم تحمیل کرد قبول دارند یا آن را توهم می پندارند؟ آقای عبدی، شما و دوستان تان که مدعی هستید آن روز احساساتی بودید و جوانی کردید بفرمایید که به نظر شما هزینه آن احساسات و جوانی کردن شما را چه کس و یا کسانی می بایست متقبل شوند؟

معلوم نیست که چگونه مدعیان گروگانگیر تغییر موضع داده اند. نکته مهم اینجاست که حتی نمی خواهند در کلام و قلم و فکر خود اندکی به راه انصاف گرایش نشان دهند و بگویند که آن روز که گروگانگیری کردند با چه هدف خاصی به افشاگری علیه خودی و غیرخودی پرداختند؟ آن هنگام که چشمان تیزبین نسل جوان و پژوهشگرانی که با نگاه ژرف تاریخی به آسیب شناسی حوادث مترقبه و غیرمترقبه ناشی از این واقعه پرهزینه و مهم تاریخ ایران بپردازند آیا حاضر خواهید بود مسوولیت کار خود را متقبل شوید؟ یا آنکه با شانتاژ و هوچی گری همچنان مدعی جدی هم باقی خواهید ماند؟ چه جالب است که ایشان در بند ٦ مدعیات خود فرمان می رانند و اوامر و نواهی صادر می فرمایند که صادق خرازی حق اظهارنظر نسبت به پدیده اشغال سفارت را ندارد! اولاً ایشان با چه صلاحیت و مجوزی همچنان از منظر قاضی القضاتی حکم به مهر دهان و حبس قلم می کنند؟ پس کجاست آزادی بیان این حضرات که کوس ادعایشان تا به آسمان هفتم رسیده است؟ لطیفی می گفت تالورنس عبدی و مرتضوی ١٠٪ است نه نود درصد یکی در قدرت و جلوت و دیگری در فترت و خلوت خفه می کنند. 

از تجربه سیاسی و از منظر ادبیات مرسوم این جماعت با تاسف عرض می کنم: عده ای با نگاه دیگری به نقش تاریخی مردم می نگرند. در همین واقعه اصلاحات و حماسه ای که مردم خلق کردند، تندرو های چپ سابق و روشنفکر نمایان لاحق، واقعه تاریخی دوم خرداد را هم به گروگان گرفتند. این بار گویی مردم ایران گروگان بودند. اینان روزی با گروگانگیری، گرفتاری، مصیبت و مشکل می آفرینند و روزگاری هم با ادعای مذاکره با آمریکا یا مناظره خودخوانده از باب مقدمه مذاکره می خواهند همیشه روی یک سکه باشند! مثل چوب پنبه همواره روی آب بمانند و همواره همانند درب مخروطی شکل به سر هر بطری بخورند!

تعبیر انگلیسی بسیار مناسبی برای این قبیل موجودات هست: اغلب آراءشان غلط است اما به ندرت تردید در آن راه (often wrong, seldom in doubt)می دهند. 

ولی مهملاتی را که راجع به نسبت اخلاق و سیاست می بافند از جنس میوه زقوم است که قرآن می فرماید «لایسمن و لایغنی من جوع» اینها متولیان امامزاده مجعولند که کور می کند و شفا نمی دهد. کمر می زنند و مراد نمی دهند.

برادر، خوب است سرتان را از برف بیرون کنید و قضاوت و داوری دیگران را نسبت به خود ببینید: این چه داستانی است که کسانی که دارای تحلیل های چپ و تندروی آنچنانی بودند و روزگاری نان خط امامی را می خوردند و مسوولیت های کلیدی امنیتی-سیاسی- اقتصادی را کسب یا غصب کرده بودند، یکباره تغییر موضع بدهند، همکار صدای آمریکا، رادیو فردا و در حلقه همفکران پنتاگون و تمامی نهادهای سیاسی – امنیتی آمریکا قرار بگیرند!

جناب عبدی! آیا این قابل قبول است که عده ای رندانه با ارتزاق از آرمان های امام و انقلاب نان و نام برای خویش دست و پا کنند و با بالا رفتن از دیوار سفارت آمریکا معجزه بیافرینند و شفا بجویند و روزگاری به گفت وگو با آمریکایی ها روی آورند؟ سوال من از آقای عبدی این است: مواضعی که علیه نهضت آزادی و دولت مرحوم مهندس بازرگان و شهید مظلوم آیت الله بهشتی گرفتید چه بود؟ چه شد که همان کسانی که آن روز قربانی واقعه اشغال سفارت شدند و از جانب شما موضوع افشاگری بودند، اینک دوستان نزدیک شما شده اند و ایشان را به یاران امام و انقلاب ترجیح می دهید؟ ای کاش می توانستم به توصیه ایشان عمل کنم و از زاویه تحلیل و با پشتوانه سیاسی به ارتقای سطح آگاهی مخاطبان کمک کنم. حیف و صد حیف! که نمی خواهم به بازگشایی پرونده های دیگر اقدام کنم تا مخاطبان به ضمیر مدعیان آزادی اندیشه بیشتر و بهتر آگاهی پیدا کنند در پی بازگشایی از اسرار و اسنادشان بپردازم و ادعایی غیراخلاقی و فروش کرامت که بر حال و احوال و جسم و جان بی مقدار من بود منت بپذیرم و بدانند که این مدعیان امروز با شعارهای آسمان کوبشان، هدفی به جز تخریب افکار ندارند و فریب کارانی هستند که رفتار و عملکردشان قصه پرغصه هفت گنبد افلاک خواهد شد. 

در پایان به رسم سنت ماندگاری که در تاریخ و ادبیات و با الهام  از حکمت معماران اخلاق و اندیشه که آثار ماثرشان در تاریخ اجتماعی و سیاسی به میراث معنوی ملت ایران تبدیل گشته و گوهر فرهنگ و ادب این کشور را پر از حکمت ساخته است، بهره بگیریم و بیاییم آن حکمت ها را فرهنگ کنیم. حافظ را فرهنگ کنیم که گفت:

ما نگوئیم بد و میل به ناحق نکنیم

جامه کس سیه و دلق خود ازرق نکنیم

رقم مغلطه بر دفتر دانش نزنیم

سر حق بر ورق شعبده ملحق نکنیم

آسمان کشتی ارباب هنر می شکند

تکیه آن به که بر این بحر معلق نکنیم

شاه اگر جرعه رندان نه بحرمت نوشد

التفاتش به می صاف مروق نکنیم

گر بدی گفت حسودی و رفیقی رنجید

گو تو خوش باش که ما گوش به احمق نکنیم

حافظ ار خصم خطا گفت نگیریم بر او

ور به حق گفت جدل با سخن حق نکنیم